სომხეთის ეკონომიკა 2024 წელს მთავრობის მოლოდინების წინაშე აღმოჩნდება, რომელიც ზრდის 7%-ს პროგნოზირებს. თუმცა, ეკონომისტები ვარაუდობენ, რომ წინა წლების ზრდის მაღალი ბაზის გამო, ხელისუფლების მოლოდინები შესაძლოა გადაჭარბებული იყოს.
დარგის ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ 2024 წელს სომხეთის ეკონომიკის ზრდის ტემპს წინა წლების მაღალი ბაზა „დაჩრდილავს“, როცა ზრდა ძირითადად გამოწვეული იყო გარე ფაქტორებით, როგორიცაა უკრაინაში სამხედრო ოპერაციის შედეგად სანქციების გამო რუსების მასიური შემოდინება სომხეთში.
წინა წლების ეკონომიკური ზრდის ძლიერი ბაზის გათვალისწინებით, ექსპერტები ეჭვობენ 2024 წლისთვის 7%-იანი ზრდის მიღწევაში, რადგან ეკონომიკის მხარდამჭერი გარე ფაქტორები სუსტდება და ახალი სექტორები, რომლებიც ზრდას უზრუნველყოფენ, ჯერ კიდევ არ გამოჩენილა. ინდუსტრიის შემცირება დაგეგმილი ზრდის მიღწევას კიდევ უფრო ართულებს.
თუმცა, ეკონომიკის მინისტრი ვაან კერობიანი პოზიტიურადაა განწყობილი და ხაზს უსვამს იმას, რომ მთავრობა აპირებს უზრუნველყოს გეგმიური ეკონომიკური ზრდა, პრიორიტეტი მიანიჭოს შრომის პროდუქტიულობის გაზრდას და ინვესტიციების მოზიდვას. ისეთი პროგრამები, როგორიცაა ეკონომიკური მოდერნიზაცია, მიზნად ისახავს კომპანიების წახალისებას, შეიძინონ აღჭურვილობა და ქარხნები ეკონომიკური ზრდის სტიმულირებისთვის.
“ორი ძირითადი კომპონენტი – შრომის პროდუქტიულობის გაზრდა და ინვესტიციების მოზიდვა – შედეგის მისაღწევად დროს საჭიროებს. მთავრობა აქტიურად ახორციელებს ისეთ პროგრამებს, როგორიცაა ეკონომიკური მოდერნიზაცია. ეს ინიციატივა უბიძგებს კომპანიებს შეიძინონ აღჭურვილობა, მოსაკრებელი ხაზები და ქარხნები მნიშვნელოვანი საპროცენტო განაკვეთის მინიჭებით. ამ პროგრამით უკვე 3300-ზე მეტმა კომპანიამ ისარგებლა”.
ველით, რომ ეს ძალისხმევა მომავალი წლისთვის ეკონომიკურ პროდუქტიულობას გაზრდის. აღნიშნული პროგრამის მხარდასაჭერად დაახლოებით 200 მილიარდი დრამის (დაახლოებით $500 მილიონი) სესხია გამოყოფილია, შეღავათიანი საპროცენტო განაკვეთით. ამ ზომების მნიშვნელობაში დარწმუნებულნი ვართ და ეკონომიკაში თვალსაჩინო შედეგებს ველით“, – განაცხადა მინისტრმა.
ეკონომისტი აშოტ ხურშუდიანი ზოგადად სკეპტიკურადაა განწყობილი მინისტრის სიტყვებისა და მთავრობის მიერ 7%-იანი ეკონომიკური ზრდის შესახებ გაკეთებული პროგნოზისადმი. ხურშუდიანს ასევე არ სჯერა მინისტრის მიერ წარმოდგენილი ეკონომიკური მოდერნიზაციის გეგმის ეფექტურობისა. მისი თქმით, ხელისუფლება ახალს არაფერს აკეთებს, ეს ყოველთვის ასეა.
„სომხეთის ეკონომიკა დიდი ხანია კაპიტალ-დაბანდებებს ეფუძვნება, განსაკუთრებით ენერგეტიკულ სექტორში. ხდება კაპიტალის ინვესტიცირება, მის ხარჯზე იზრდება შრომის პროდუქტიულობა, შემდეგ იწყება სხვა საინვესტიციო ფაზა, მაგრამ შრომის პროდუქტიულობა კაპიტალის ინტენსივობის ხარჯზე იზრდება. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, არ არსებობს წინა ფაქტორები, რომლებმაც ბოლო ორი წლის განმავლობაში მთელი პროდუქტიულობა გაზარდა და გააფართოვა იგი. შესაბამისად, 7%-იანი ზრდის მოლოდინი არსებული ბაზისთვის საკმაოდ მაღალი მაჩვენებელია“, – ამბობს ხურშუდიანი Dalma News-თან ინტერვიუში.
ეკონომისტი, წინა ორი წლის ეკონომიკური ზრდის მაღალ ტემპებზე მიუთითებს და იხსენებს, რომ ეს მაჩვენებლები რუსეთიდან სომხეთში გადასახლებულების ხარჯზე იქნა მიღწეული. კიდევ ერთი ფაქტორია მშენებლობა, რომელშიც უახლოეს მომავალში კლებას ელის.
სომხეთის ყოფილი პრემიერ-მინისტრი, ეკონომისტი გრანტ ბაგრატიანი ასევე დარწმუნებულია, რომ 2024 წელს 7%-იანი ეკონომიკური ზრდა არარეალურია. იგი უფრო მეტად ეყრდნობა საერთაშორისო სავალუტო ფონდის პროგნოზს, რომლის თანახმადაც 2024 წელს სომხეთის ეკონომიკის ეკონომიკური ზრდა 4-5% დონეზეა შესაძლებელი.
„არ მინახავს სერიოზული ახსნა იმისა, თუ რატომ უნდა გაიზარდოს ეკონომიკა. თუ ჩრდილიდან გამოვიყვანთ დარგებს, რომლებიც ადრე ეკონომიკური ზრდის პროცესში არ იყო ჩართული და ახლა ჩავრთავთ, მაშინ შევძლებთ მშპ-ის გაზრდას. ეკონომიკური ზრდის შეფასებაში ჩრდილოვანი ეკონომიკაც ითვლება. მაგალითად, მთავრობამ დაიწყო გადასახადების აკრეფა გაქირავების ბიზნესიდან, რომელიც აქამდე, განსაკუთრებით ბინების გაქირავების კუთხით, ჩრდილში იყო. შესაძლოა, ამის გამო 1-2%-იანი მატება იყოს, მაგრამ არსებითად არაფერი შეიცვლება, იცვლება ბუღალტრული აღრიცხვის მეთოდოლოგია“, – ამბობს ბაგრატიანი.
ეკონომისტი თათულ მანასერიანი დარწმუნებულია, რომ მეღრის ეკონომიკური ზონის მიზნობრივი გამოყენებისა და სომხეთსა და ირანს შორის ეკონომიკური კავშირების განვითარებით ორნიშნა ეკონომიკური ზრდის მიღწევაა შესაძლებელი.
„სომხეთი-ირანის ეკონომიკური ურთიერთობების შემთხვევაში, ერევანმა ყველაფერი თავის ნებაზე მიუშვა. სომხეთიდან ინიციატივა არ არის, ყველა ინიციატივა ირანიდან მოდის. უბრალოდ მიუღებელია ასეთი დიდი და ტევადი ბაზრის მახლობლად ყოფნა და იქ არ მუშაობა“, – განუცხადა Dalma News-ს მანასერიანმა.
ამავდროულად, ის გამოხატავს შეშფოთებას სომხეთის რესპუბლიკის მთავრობის მიერ ეკონომიკისთვის მინიჭებული შესაძლებლობების გამოყენების ეფექტურობასთან დაკავშირებით და მაგალითად ასახელებს ქვეყანაში ფულადი სახსრების შარშანდელ რეკორდულ შემოდინებას, რომელთაგან ყველა არ იქნა ეფექტურად გამოყენებული.
„მაგალითად, შარშან სომხეთმა რეკორდული თანხა მიიღო. საუბარია ტრანსფერებზე, რომელმაც მთლიანი შიდა პროდუქტის 25%-ზე მეტი შეადგინა. ამ თანხის მცირე ნაწილზეც კი ვერ შევქმენით ხელსაყრელი პირობები, რომ ისინი აქ ბრუნავდნენ და ქვეყნიდან არ გადიოდნენ. შესაძლებლობები იზრდება, მაგრამ მე ვერ ვხედავ მათი გამოყენების ინსტრუმენტებს“, – თქვა მანასერიანმა.
მანასერიანი ასევე საუბრობს საქართველოსთან თანამშრომლობის პერსპექტივებზეც, განსაკუთრებით ტურისტულ სექტორში.
„პარტნიორებთან ერთად უამრავ კვლევას ვატარებთ და გამოვყოფთ საკმაოდ სერიოზულ სფეროებს, რომლებსაც კარგი შესაძლებლობების შექმნა შეუძლიათ ორმხრივი, სამმხრივი თუ მრავალმხრივი თანამშრომლობისთვის. მაგალითად, ტურიზმის სექტორში. თუ გავითვალისწინებთ სომხეთიდან საქართველოში ტურისტების სიმრავლეს, ასევე სომხეთში ყოველწლიურად შემოსულ ტურისტულ ნაკადს, შესაძლებელია ტურიზმის მიმზიდველობის გაზრდა და ტურისტული ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესება“, – დასძინა მანასერიანმა.
მისივე თქმით, პოტენციალი პოლონურ საფონდო ბირჟასთან თანამშრომლობაშიც არსებობს.
„ეკონომიკური ზრდის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი შეიძლება იყოს კაპიტალის ბაზრის განვითარება, თუ სომხური მხარე ეფექტურად იმუშავებს პოლონურ საფონდო ბირჟასთან, რომელმაც სომხეთის საფონდო ბირჟა შეიძინა. ამ პირობებში რეალისტურია ორი უკიდურესობა : ეკონომიკური რეცესია და ორნიშნა ზრდა, თუ მიზანმიმართულად გამოვიყენებთ არსებულ შესაძლებლობებს“, – დარწმუნებულია მანასერიანი.
აიკ გრიგორიანი
