საქართველოს პრემიერ–მინისტრმა ირაკლი ღარიბაშვილმა მაისის პირველ დღეებში რეგიონული ვიზიტები განახორციელა. ერთკვირიანი შუალედით ის ჯერ ბაქოს, შემდეგ კი ერევანს ეწვია და მეზობელი ქვეყნების ლიდერებს შეხვდა. ამ ქვეყნების ურთიერთობებში, ბოლო ხანებში, ბევრი მნიშვნელოვანი საკითხი დაგროვდა, რაც პირველ პირებს შორის დიალოგს საჭიროებდა. საქართველოს პრემიერმა ღარიბაშვილმა ბაქოში ვიზიტს ნაყოფიერი უწოდა და აზერბაიჯანთან ერთ–ერთ მთავარ პრობლემაზე, დავით–გარეჯის თემაზე გაამახვილა ყურადღება. მისი თქმით, ამ საკითხზე დიალოგი და კომისიების მუშაობა გაგრძელდება. ღარიბაშვილმა პრეზიდენტი ალიევი საპასუხო ვიზიტით თბილისში დაპატიჟა, რაზედაც თანხმობა მიიღო.
ირაკლი ღარიბაშვილის სომხეთში ვიზიტი მისმა სომეხმა კოლეგამ, ასევე, დადებითად შეაფასა და აღნიშნა, რომ ღარიბაშვილთან შეხვედრით გაჩნდა შესაძლებლობა, რომ საქართველოსთან კონსტრუქციული დიალოგი გაგრძელდეს.
“საქართველოსთან განსაკუთრებული კეთილმეზობლური ურთიერთობის განვითარებას საკვანძო ადგილი უკავია სომხეთის საგარეო პოლიტიკაში“, – განაცხადა სომხეთის პრემიერმა ნიკოლ ფაშინიანმა ქართველ კოლეგასთან შეხვედრის შემდეგ გამართულ ერთობლივ ბრიფინგზე.
ფაშინიანის თქმით, საქართველოსა და სომხეთს თანამშრომლობის ფართო დღის წესრიგი აქვს.
რეგიონში მიმდინარე ცვლილებების ფონზე, როგორ შეიძლება შეცვალოს საქართველო-სომხეთის და საქართველო – აზერბაიჯანის ურთიერთობა, ამ და სხვა საკითხებზე Dalma News-ს ექსპერტი სამხედრო საკითხებში ამირან სალუქვაძე და პოლიტოლოგი, არჩილ სიხარულიძე ესაუბრა.
ამირან სალუქვაზე: – ორივე ვიზიტი ერთმანეთის მიყოლებით რომ განხორციელდა, ძალიან კარგია, რადგან ჩვენი ორივე მეზობელი ყურადღებით აკვირდება ასეთ ვიზიტებს და, როცა ერთ ქვეყანაში ჩადიხარ და მეორეში არა, ეჭვები ჩნდება. სათანადო გზავნილები გაკეთდა ქვეყნებს შორის ურთიერთობიდან და პარტნიორობიდან გამომდინარე. ჩვენი ქვეყნისთვის მთავარი, მაინც არის ნეიტრალური პოზიცია, რასაც ვინარჩუნებთ, ასევე, ჩვენი როლის დაფიქსირება კავკასიაში, რაც ტრადიციულად არის. ბოლო პერიოდში, განსაკუთრებით 2008 წლის აგვისტოს ომის დროს ეს პოზიცია ცოტათი შესუსტდა. ომები საერთოდ, ძალიან დიდ გავლენას ახდენენ განწყობებზე, ქვეყნისადმი დამოკიდებულებაზე და სხვა. ერთია აზერბაიჯანი შარშანდელ ომამდე და მეორე – შარშანდელი ომის შემდეგ.
მნიშვნელოვანია, ზოგადად საქართველოს როლის დაფიქსირება კავკასიის რეგიონში, არა მხოლოდ ბაქო-თბილისის და ბაქო-ერევანის ურთიერთობაში, თუმცა, ძალიან მნიშვნელოვანია სახელმწიფოებს შორის აქტიური პოლიტიკა. პარტნიორების მხარდაჭერა გვაძლევს ძალას, რომ ჩვენი როლი შევინარჩუნოთ კავკასიაში, აბალანსებს იმ წამგებიან გარემოებას, რაც მოჰყვა ჩვენთვის 2008 წლის ომს. ის, რომ ჩვენ აქტიურად გვიჭერს მხარს აშშ, ნატო, ევროკავშირი, გვაძლევს ძალას. ჩვენ გვაქვს ჩვენი პოზიცია რეგიონში მიმდინარე პროცესებთან დაკავშირებით და ამ პოზიციას მივყვებით თანმიმდევრულად. პარტნიორობა გულისხმობს სამხედრო თანამშრომლობასაც, ურთიერთმხარდაჭერასაც, მაგრამ ჩვენ ვინარჩუნებთ ნეიტრალურ დამოკიდებულებას ჩვენს ორივე მეზობელთან.
არჩილ სიხარულიძე: რასაც მე მოვუსმინე, იყო სტანდარტული დიალოგი – გავაღრმავოთ ეკონომიკური ურთიერთობები, პარტნიორობა და ა.შ. ვერ გავიგე, ამ ვიზიტების მთავარი სიახლე რა იყო. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ “ქართული ოცნების”ირობებში გახშირდა მსგავსი ვიზიტები, ეს არ მოსწონს ექსპრეზიდენტ სააკაშვილსა და მის ემიგრირებულ ელიტას. მათ უნდათ, რომ საქართველოს ჰქონდეს პასიური საგარეო პოლიტიკა. “ქართული ოცნება” კი ცდილობს გარკვეული ინიციატივები წამოაყენოს, იქნება ეს დავითგარეჯი თუ სხვა. თუმცა, რამდენად არსებობს მცდელობა, ყარაბაღის ომის შემდეგ შეიცვალოს სამეზობლო პოლიტიკა და საქართველომ რეგიონში ახალი გეოპოლიტიკური თამაში დაიწყოს, ამას ჯერ კიდევ უნდა შევხედოთ.
ამბობენ, – სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის ინფრასტრუქტურული პროექტები თუ განხორციელდა, საქართველო დაკარგავს პოზიციებსo. საქართველო არსად გაქრება, ის სანდო ქვეყანაა სომხეთისა და აზერბაიჯანისთვისაც, მაგრამ საქართველოს, მაინც მოუწევს სხვა გეოპოლიტიკურ ვითარებაში ყოფნა. ირაკლი ღარიბაშვილის საუბარი ამ ვიზიტებზე იმდენად მწირი და არაფრისმომცემი იყო და საგარეო საქმეთა მინისტრ დავით ზალკალიანის კომენტარიც ისეთი უღიმღამო იყო, რომ შემექმნა შთაბეჭდილება, რომ ჩავიდა ერთი უმნიშვნელო ქვეყნის წარმომადგენელი და საკუთარ ძალებში რწმენა არარსებული ქვეყნის წარმომადგენელი საუბრობდა. გერმანელმა გადამდგარმა გენერლებმა დაწერეს, რომ საქართველო, ადრე თუ გვიან, “იძულებული” იქნება სამხრეთ კავკასიაში რეალურად ითამაშოს.
– როგორც გესახებათ დავითგარეჯის საკითხის გადაწყვეტის პერსპექტივა?
ამირან სალუქვაძე: ჩვენ უმაღლესი დონის ურთიერთობა გვაქვს აზერბაიჯანთან. როცა ვამბობთ, რომ საკითხი უნდა გადაწყდეს სტრატეგიული პარტნიორობით, ის უნდა იყოს სამართლიანი, ორივე მხარისთვის ღირსების შენარჩუნებით. მაგრამ ისტორიული სამართლიანობის არსი კარგად უნდა ესმოდეს ჩვენს მეზობელ აზერბაიჯანს. კომისიამ უნდა იმუშაოს ყოველგვარი პროვოკაციების გარეშე. ღარიბაშვილის ბაქოში ვიზიტსაც მოჰყვა წინა დღით პროვოკაციები დავითგარეჯთან. მერე იყო სააკაშვილის აბსოლუტურად გაუგებარი ინტერვიუ. ასეთი სპეკულაციები არის მავნებლობა ქვეყნის წინაშე. ასეთი საკითხები არ წყდება, არც ულტიმატუმებით, არც პროვოკაციებით. თავად ის, რომ ეს საკითხი, კიდევ ერთხელ წამოიწია ბაქოში, მნიშვნელოვანია. ასევე, კარგად გაშუქდა აზერბაიჯანული მედიით. დავითგარეჯის თემა ზუსტად იმ პათოსით გააშუქეს, როგორც, ამის შესახებ, ღარიბაშვილმა ქართველ ჟურნალისტებთან ისაუბრა ბაქოში.
არჩილ სიხარულიძე: როგორც მე მაქვს ინფორმაცია, შეთანხმება იქნება მიღწეული და დავითგარეჯის სადაო ნაწილი გადაეცემა საქართველოს, რაღაც ტერიტორიების სანაცვლოდ. მაგალითად საქართველო-აზერბაიჯანის საზღვრის სხვა მონაკვეთზე შესაძლოა აზერბაიჯანს დაუთმონ ტერიტორია. ვფიქრობ, დავითგარეჯი აღარ არის ბაქოსთვის პრინციპული საკითხი, მას შემდეგ, რაც ბაქომ შუშა გამოაცხადა თავის კულტურულ მემკვიდრეობად. ყარაბაღის ომმა ბევრი რამ შეცვალა და საქართველოს აქვს იმის შესაძლებლობა, რომ გარეჯის საკითხი მოაგვაროს. ტერიტორიების გაცვლა სამწუხაროდ იქნება. იქ, სადაც აზერბაიჯანელებით დასახლებული სოფლებია, შესაძლოა აზერბაიჯანს გადაეცეს. საქართველოსთვის დავითგარეჯის სამონასტრო კომპლექსი და ის სტრატეგიული სიმაღლე უფრო მნიშვნელოვანია.
– თქვენის აზრით, რა იგულისხმება საქართველო–აზერბაიჯანს შორის უსაფრთხოების სფეროში თანამშრომლობის გაძლიერებაში?
ამირან სალუქვაძე: თუ ზოგადად კავკასიის ფორმატში უსაფრთხოებაზეა საუბარი, ასეთი თანამშრომლობა მისაღებია. ჩვენ ერთობლივი წვრთნები ჩაგვიტარებია, სპეციალისტების მომზადებისა და გამოცდილების გაზიარების პრაქტიკაც არსებობს. შესაძლოა საუბარი იყო “3+3” ფორმატზე. ჩვენ მოვისმინეთ ახალი ინიციატივები პრეზიდენტ ალიევის, შემდეგ პრეზიდენტ ერდოღანის მხრიდან “3+3”-ის ინიციატივასთან დაკავშირებით. ამ ფორმატში მონაწილეობს რუსეთიც, რომელთანაც არ გვაქვს დიპლომატიური ურთიერთობა, შესაბამისად, ოფიციალური თბილისი ამ ფორმატს სკეპტიკურად უყურებს. თუ ეს ფორმატი ამ საკითხის მოგვარებაში დაგვეხმარება, მისასალმებელი იქნება. ჩვენ განვაგრძობთ ჩვენს სამეზობლო პოლიტიკას, ვთანამშრომლობთ ყველა მეზობელთან. იყო საუბარი ახალ პროექტებზე, ალბათ, შემდგომში გავიგებთ რა პროექტებზეა საუბარი.
– რამდენად მნიშვნელოვანი იყო თავად სომხეთისთვის ბაქოს მერე, ირაკლი ღარიბაშვილის ერევანში ჩასვლა?
ამირან სალუქვაძე: 2 ფაქტორი ახდენს დღეს სომხეთის საშინაო და საგარეო პოლიტიკაზე გავლენას, ეს არის ყარაბაღის ომის მძიმე შედეგები, რამაც სერიოზული რყევები გამოიწვია სომხეთის შიდა პოლიტიკაში და მოსალოდნელი საპარლამენტო არჩევნები. ამ დაძაბულ ფონზე, საქართველოს პრემიერის ერევანში ვიზიტი მნიშვნელოვანია. სომხეთის მხრიდან არ ველოდები საგარეო ვექტორების ნაწილობრივ ცვლილებასაც კი. მთიანი ყარაბაღის ის ნაწილში, რომელსაც სომხეთი აკონტროლებს, მთლიანად რუსეთის წარმომადგენლობაზე არის დამოკიდებული ამ რეგიონში. შეიქმნა საკმაოდ ძლიერი სამხედრო კონტიგენტი, რომელსაც რუსეთის მეორე ბაზად აღიქვამენ კავკასიაში საკმაოდ სოლიდური საბრძოლო ტექნიკით.
არჩილ სიხარულიძე: სომხური პოლიტიკური ელიტისთვის ნათელია, რომ საქართველოს უკავია პროდასავლური კურსი და მის უკან დგას დასავლეთი. სომხეთი ჩვენი მოძმე ქვეყანაა, მაგრამ მის უკან დგას რუსეთი, ამ კონტექსტში მაქსიმუმი უკვე მიღწეულია. ამაზე მეტის უფლებას საქართველო საკუთარ თავს ვერ მისცემს. იგივე გააკეთა სომხეთმა საქართველოში ომის დროს, დაიკავა ნეიტრალური პოზიცია. სფეროები, რომლებშიც შეიძლება ვითანამშრომლოთ არის მკაფიო. ეს არის ეკონომიკა, სამხედრო წვრთნები, უსაფრთხოება და სხვა. საქართველომ ჯერ საკუთარი თავი უნდა იპოვოს სამხრეთ-კავკასიის გეოპოლიტიკურ რეალობაში, თუ რა როლი შეიძლება ითამაშოს უსაფრთხოების მიმართულებით. საქართველო არის უსაფრთხო და ბევრად დემოკრატიული ქვეყანა, ვიდრე აზერბაიჯანი და სომხეთი.
– სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის, გზების, მათ შორის, რკინიგზის განბლოკვის შესაძლებლობა არსებობს?
ამირან სალუქვაძე: ეს ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმებაშიც წერია – განბლოკვა ნახიჭევანის მიმართულებით სომხეთის გავლით. ერთობლივად უნდა მოხდეს, როგორც საგზაო, ისე სარკინიგზო ინფრაქსტურქტურის აღდგენა, მაგრამ, ჩემი აზრით, ეს შეთანხმების დონეზე რჩება. რაიმე მნიშვნელოვანი პრაქტიკული ნაბიჯი ამ მიმართულებით არ გადადგმულა. იქ რკინიგზაც მოსამზადებელია, გზებიც არ მგონია კარგ მდგომარეობაში იყოს. ამას ემატება სომხეთის შიდაპოლიტიკური დაძაბულობა. არ მგონია, რომ სატრანსპორტო ურთიერთობების წინააღმდეგი იყოს სომხეთის მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი, თუ უსაფრთხოება იქნება დაცული.
არჩილ სიხარულიძე: ეს გადაწყდება მას შემდგომ, რაც სომხეთში საპარლამენტო არჩევნები ჩატარდება. ამ მხრივ საქართველოს აქვს დიდი უპირატესობა ის, რომ საქართველოს ენდობიან. აზერბაიჯანს, სომხეთსა და თურქეთს შორის როდის დაიძაბება ვითარება და როდის ჩაიშლება ინფრასტრუქტურული პროექტები, არავინ იცის. ნებისმიერ დროს შეიძლება კიდევ ერთი კონფლიქტი დაიწყოს.
– როგორ გესახებათ რეგიონში გეოპოლიტიკური როლის დაკარგვის შემთხვევაში საქართველოს მომავალი და რა უნდა გაკეთდეს რისკების მინიმალიზაციისთვის?
ამირან სალუქვაძე: ეს დამოკიდებულია იმაზე, რამდენად უმოქმედო ვიქნებით. ქვეყანას ვერ ექნება რეგიონში განსაკუთრებული როლი, თუ მას გვერდით არ ეყოლება სერიოზული პარტნიორები და მხარდამჭერები. განწყობებზე გავლენას ზუსტად ეს ახდენს. იმ მხარდაჭერით და პარტნიორებით, რაც დღეს გაგვაჩნია, კავკასიაში ანგარიშგასაწევი ძალა ვართ. ის ემოციური ფონი, რომელიც დღეს არის რეგიონში ყარაბაღის ომის შემდეგ, ამ განწყობებს ქმნის. თუმცა ისე შავადაც არ არის საქმე, როგორც ცალკეული პოლიტიკოსები ხატავენ. ჩვენ სერიოზული დარტყმა მივიღეთ 2008 წლის ომის შემდეგ. ამ როლს ამაღლებას სჭირდება, პირველ რიგში ქვეყნის შიდა ინსტიტუტების განმტკიცება, თავდაცვისუნარიანობის გაძლიერება, რეპუტაციის მქონე პოლიტიკოსები, პატრიოტული სულისკვეთების გაძლიერება. 6 თვე ვკინკლაობთ პარლამენტში შესვლა-არშესვლაზე. 6 თვეა მთელი მსოფლიო გველოდება, როდის დავლაგდებით შიგნით. ამ თვეების განმავლობაში ჩვენს ირგვლის ვითარდება პროცესები.
სიხარულიძე: ქართულმა პოლიტიკურმა ელიტამ უნდა აღიაროს, რომ ის არის სამხრეთ კავკასიის გეოპოლიტიკის აქტიური მონაწილე, მაგრამ ჯერჯერობით ამას არ აკეთებს. ჩვენ ვამბობთ, რომ ვართ შავი ზღვის აკვატორია, ვსაუბრობთ ნატოზე, საქართველომ უნდა აღმოაჩინოს საკუთარი თავი, როგორც პოლიტიკურმა ძალამ, რომელიც შეიძლება არსებობდეს ვაშინგტონის, ნატოს და დასავლეთიდან ზარების გარეშე. თუ ეს ინიციატივა არ გამოავლინა, საქართველო აღქმული იქნება, როგორც დასავლეთის დანამატი. გამოიყენოს თავისი სტრატეგიული კავშირები ანკარასთან, ბაქოსთან და სომხეთთან. ეს სახელმწიფოები ერთმანეთს არ ენდობიამ, მაგრამ ენდობიან საქართველოს. კი არ უნდა ვიძახოთ, – პატარა, საცოდავი, არაფრის მქონე ქვეყანა ვართო. ჩვენ ვართ მშვიდობისა და სტაბილურობის ადგილი, სადაც სომხებს, თურქებს და აზერბაიჯანელებს შეუძლიათ მშვიდად შეხვდნენ ერთმანეთს. რუსეთთან, რომ პირდაპირი დიალოგი უნდა ვაწარმოოთ, ეს ფაქტია. თავი არ უნდა წარმოვიდგინოთ დასავლეთის დანამატად. ნატოს წევრიც რომ გახდეს საქართველო, მაინც მოუწევს სამხრეთ – კავკასიის პოლიტიკაში თამაში.
ესაუბრა შორენა პაპაშვილი
