საერთაშორისო კილოფესტივალებზე უკვე დიდი ხანია სომხური გვარის რეჟისორებს იცნობენ. მაგრამ სამწუხაროდ, მათი დიდი უმრავლესობა პრესტიჟულ მოედნებზე წარადგენენ არა სომხეთს, არამედ სხვა ქვეყნებს.
საით მიექანება თანამედროვე სომხური კინემატოგრაფია? რა როლს ასრულებს დიასპორა მის განვითარებაში? ამ და სხვა საკითხზე რუსი კინომცოდნე, კულტუროლოგი და კულტუროლოგთა გილდიის პრეზიდენტი კირილ რაზლოგოვი გვესაუბრა.
– ბატონო კირილ, როგორ ფიქრობთ, განვითარდა სომხური კინემატოგრაფია პოსტსაბჭოურ პერიოდში?
– როგორც ყველა პოსტსაბჭოთა ქვეყანაში, სადაც კინოწარმოება ძალიან შეზღუდულია, განვითარება უმნიშველოა. პრაქტიკაში ეს იმას ნიშნავს, რომ სომხეთში პირობითად ორი თანამედროვე რეჟისორი მუშაობს, რომლებმაც უკვე მიიღეს აღიარება და არის ორი კლასიკოსი, რომლებიც დიდი ხანია კინემატოგრაფიის ოქროს ფონდში არიან. ამ ორ ჯგუფს შორის ასევე არის ერთი დიდი დოკუმენტალისტი, რომელიც ძირითადად წარსულში მუშაობდა. ვიმედოვნებთ, მის ახალ ნამუშევრებს უახლოეს მომავალშიც ვიხილავთ. ერთის მხრივ, არიან ძველი სკოლის წარმომადგენლები ფარაჯანოვი და ჩალდარიანი, დღეს კი არის არტურ ხაჩატრიანი.
ლიტვაში არის შარუნას ბარტუსი. დამიჯერეთ, მსოფლიოში ძალიან ცოტაა ქვეყანა, რომელიც მხოლოდ ერთი ასეთი სახელით იამაყებდა. არსებობენ კინემატოგრაფები, რომლებიც შემოქმედებითი ტანდემის პრინციპით მუშაობენ. მაგალითად, ესტონური წარმოების ფილმი “მანდარინები”, რომელიც გადაიღო ქართველმა რეჟისორმა ზაზა ურუშაძემ. თავად ფილმი ქართული მასალით გადაიღეს, მაგრამ ამერიკული კინოაკადემიის პრემიაზე ესტონეთის სახელით იყო წარდგენილი.
პრინციპში არავინ უკრძალავს სომხებს იმავეს, გარდა ერთისა! სომხებს, ისტორიული ბედიდან გამომდინარე, მკაფიოდ გამოხატული ეთნიკური თვითმყოფადობა აქვთ. მათ ტრადიციაში არ არის. ვთქვათ, იგივე მეზობელი საქართველოდან რეჟისორის მიწვევა და ამით ეროვნული კინემატოგრაფიის ამაღლება. მაგრამ ხომ არსებობს სომხური დიასპორა, რომელსაც თავისი კლასიკოსები ჰყავს. პარადოქსულია, რომ ადგილობრივ კინემატოგრაფისტებს მათთან არაერთგვაროვანი დამოკიდებულება აქვთ. ატომ ეგოიანის სახელი მსოფლიოშია განთქმული, ხოლო ფილმები ტრანსნაციონალური აქვს. თუმცა მისი ზოგიერთი ნამუშევარი, მაგალითად “არარატი”, ადგილობრივი აუდიტორიის შეფასებით, აქცენტებს არასწორად სვამს. მის სხვა ნამუშევრებში, რომლებსაც სომხეთთან არანაირი კავშირი არ აქვთ, “ეროვნული ინტერესების ღალატს” ხედავენ. ეს ძალიან რთული კონგლომერატია.
სომხური კინემატოგრაფია რა თქმა უნდა არსებობს. არიან კლასიკოსები, არიან ასევე საერთოდ მივიწყებული კლასიკოსები. თუ კონკრეტულად ეროვნულ კინემატოგრაფიაზე ვისაუბრებთ, დროდადრო ცალკეული სახელები ჩნდება. მაგრამ კინოინდუსტრიაზე, როგორც უკვე შემდგარ მოვლენაზე საუბარი ნაადრევია. არ არსებობს ამ სფეროში ფილმების სისტემატური წარმოება, რაც ახალგაზრდა თაობას მიიზადავდა.
მეორეს მხრივ, არიან ბრწყინვალე რეჟისერებიც. მაგალითად, ანა მელიქიანი. მან რუსეთის თეატრალური ხელოვნების ინსტიტუტი დაამთავრა. ცხოვრობს და მოღვაწეობს მოსკოვში. მის შემოქმედებას უკვე საერთაშრისო რეზონანსი აქვს. წელს მან “კინოტავრის” ფესტივალზე მთავარი პრიზი აიღო. იგი, ცხადია, მიჩნეულია, როგორც მსოფლიო კინემატოგრაფიის ნაწილად, თუმცა, ასევე სომხური კინემატოგრაფიის ნაწილიც არის.
– თქვენის აზრით, ადგილობრივი და დიასპორული კინემატოგრაფიის ერთმანეთისგან გამიჯვნა უადგილოა?
– არა, რა თქმა უნდა. სხვათაშორის, ყოველწლიური საერთაშორისო კინოფესტივალი “ოქროს გარგარი” ამ ჩარჩოების გამარტივებას უწყობს ხელს. თუ საფუძვლად სწორედ ეთნიკურ წარმომავლობას გამოვიყენებთ, მაშინ ყველა სომეხი, რომელიც სამშობლოს ფარგლებს გარეთ მოღვაწეობს, ავტომატურად წარმოადგენს სომხეთს. მაგრამ თუ რომელიმე გეოგრაფიულ წარმოდგენას დავეყრდნობით, მაშინ უნდა გავითვალისწინოთ ის პრობლემები და შეზრუდვები, პირველ რიგში ფინანსური, რომელსაც აქ ვაწყდებით. ასეთ შემთხვევაში ბევრად უფრო სავალალო სურათი იქმნება. მაგრამ ფინანსური შესაძლებლობები ყოველთვის არ არის ხარისხის გარანტი. მაგალითად, ბევრად უფრო მდიდარ აზერბაიჯანში, დღეს უფრო ნაკლები კინემატოგრაფია, ვიდრე სომხეთში.
– რა არის ამის მიზეზი?
– უბრალოდ, კეთლდღეობა ვერ ახდენს ხელოვნების სტიმულირებას, უბედურება კი, პირიქით, იმპულსს აძლევს. უბედურება სოხებს საკმარისად აქვთ …
– ანუ, თუ ყველაფერი კარგად გვექნება…?
– მაშინ ჩვენთანაც შვეიცარია იქნება. იქ კინო არ არსებობს! (იცინის)
– თქვენს წიგნში “მსოფლიო კინოს ისტორია”, ერთი ჟურნაისტის ციტატა მოიყვანეთ: “ფილმს იღებთ თქვენ, ჩვენ კინოს ვიღებთ”. თუკი ამ ფრაზას თანამედროვე სომხური კინემატოგრაფიის შემთხვევაში გამოვიყენებთ, რას იტყოდით?
– თანამედროვე სომხური კინემატოგრაფია მხოლოდ ფილმებს იღებს. არ მახოვს არც ერთი სომხური ნამუშევარი, რომელიც ფართო ტრანსნაციონალურ გამოხმაურებას მოიპივებდა. აღარაფერს ვიტყვი სერიების შექმნაზე. რუსულ კინემატოგრაფიაში ასეთად შეიძლება დასახელდეს “ღამის გუშაგი”, “დღის გუშაგი” და “სტალინგრადი”. საფესტივალო რუსული კინო კი საერთოდ სხვა საქმეა. სომხეთში საფესტივალო კინო არსებობს და ეს კარგია.ოქროს გარგარი ადგილობრივი აუდიტორიის ყურადღებას იქცევს. ამის შედეგი კი ის არის, რომ მაყურებელი კინოთეატრებში დადის.
– თქვენის აზრით, მაინც რა არის საჭირო იმისთვის, რომ სომხეთში კინოინდუსტრია ამოიქაჩოს?
– საქმე იმაშია, რომ არ მჯერა კინოინდუსტრიის დამოუკიდებლად განვითარების იმ ქვეყნებში, სადაც არც ისე ბევრ ფილმს იღებენ. კინოინდუსტრია შეიძლება არსებობდეს საფრანგეთში, ან საეროდ, ევროპაში. ევროპა საერთოდაც კინოინდუსტრიაა. თუ ვისაუბრებთ რუსეთზე, ან სომხეთზე, ან ახლა რომ მოიგონეს ევრაზიული კინოაკადემიის კონცეფციაზე (რუსეთის, ინდოეთისა და ჩინეთის უშუალო მონაწილეობით ევრაზიული კინოაკადემიის შექმნის პორცესი, რომელიც შესაძლოა უკვე 2017 წელს დასრულდეს), ასეთ ფორმატში კინოინდუსტრიად გადაქცევა შესაძლებელია. მთელი ძალის ერთ საერთო სივრცეში თავმოყრა შესანიშნავი იდეაა, ამიტომაც – მხოლოდ ინტეგრაცია. მათ შორის დიასპორის ძალით. სომხებს ტრადიციულად კინობიზნესი ხიბლავს და ამ მხრივ ბევრი ნიჭიერი ადამიანიც გვყავს. სხვა საქმეა – პოზიცირება. ისინი იშვიათად წარმოადგენენ სომხეთს.
სომხური კინოინდუსტრია არსებობს, მაგრამ ბაზირებს ძირითადად ან მოსკოვში, ან ჰოლივუდში და არა სომხეთში. ინტეგრაცია ამ კინოინდუსტრიის შიგნით ძალზედ მნიშვნელოვანია, მაგრამ ამ გზაზეც გარკვეული დაბრკოლებები არსებობს. სომხეთს ჯერ საკუთარი “ავატარი” არ ჰყავს. როცა ის გამოჩნდება, მაშინ უკვე შესაძლებელი იქნება მსოფლიო აუდიტორიის დაპყრობაზე საუბარი. დიახ! ყველას სურს “ავატარის” გამოჩენა, მაგრამ არ მგონია ეს მალე მოხდება.
– კონკრეტულად რა დაბრკოლებებს გულისხმობთ?
– მთავარი სირთულე კონკურენციაში, არასაკმარის გამოცდილებასა და კადრების ცუდ მომზადებაში. დღეს ბევრი სომეხი ცდილობს ჩინურ კინოინდუსტრიაში ინტეგრირებას , ან თუნდაც ჩინელ კოლებეთან თანამშრომლობას. გასაგებია, რომ იქ ფულია, მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ვითარება ყოველ წამს იცვლება. საჭიროა არ გამოგვეპაროს ნამდვილი ნიჭის დაბადების მომენტი, რომელიც შეძლებს ჩვენი ამბიციების რეალიზებას. ნიჭი არაპროგნოზირებადია! აი, რა მაოცებს ჰოლივუდში. იქ ნიჭის კულტი აბსოლუტურია. “ნიჭი” ჯადოსნური და განმსაზღვრელია. მაგალითად, არუთინ ხაჩატრიანს სპეციფიკური ნიჭი აქვს, წინასწარ ვიცით, რომ მისი სურათები მილიონებს მოიგებენ, მაგრამ მას საკუთარი ნიშა გააჩნია. მისი ფილმები საფესტივალოა. არსებობს სხვა სახის ნიჭი – ეს არის სამეწარმეო. ამ ნიჭის პატრონი აუცილებლად ჰოლივუდში გარბის, მაგრამ მისი ფესვები ხომ ისევ აქ რჩება. ვხედავთ ახალი სურათის დაბადებას. საჭიროა თავი თავისუფლად იგრძნო, იყო მსოფლიოს მოქალაქე და რაც მთავარია, არ მოექცე საკუთარ ჩარჩოებსა და ტრადიციებში. ეს სახიფათოა ისეთი დიდი ქვეყნისთვისაც კი, როგორიც რუსეთია. პატარა ქვეყანას კი მით უმეტეს – დაღუპავს.
ესაუბრა არმინე აგარონიანი
