ერთ წელზე მეტია სომხეთში ხელისუფლების წინააღმდეგ მასობრივი პროტესტი არ დაფიქსირებულა, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ქვეყანაში საპროტესტო განწყობია შემცირდა, ან საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლება ეფექტურად მუშაობს. არცახის (მთიანი ყარაბაღის) დაკარგვა, მთავრობის მეთაურის ინიციატივა ახალი კონსტიტუციის მიღების შესახებ, მშვიდობიან პირობებში ჯარისკაცების დაღუპვა, ერევანში პარკირების საფასურის გაზრდა და სხვა საკითხები შეიძლება პოლიტიკური აჯანყების საფუძველი გახდეს.
თუმცა, საპროტესტო აქციების მოწყობის ნაცვლად, ადამიანებს ურჩევნიათ თავიანთი უკმაყოფილება სოციალურ ქსელებში, ან ვიწრო წრეებში გამოხატონ. უკმაყოფილო მოსახლეობა საპროტესტო აქციებში აღარ მონაწილეობს, რადგან ვერ ხედავს სტრუქტურას, რომელიც შეძლებდა დემონსტრაციების ხელმძღვანელობას და ანტისამთავრობო ოპოზიციის მოკრებას.
პოლიტოლოგის, კავკასიის ინსტიტუტის დირექტორის ალექსანდრე ისკანდარიანის თქმით, ხალხი ხელისუფლების წინააღმდეგ არ დგას არა მხოლოდ ხელისუფლების, არამედ ოპოზიციის მიმართ უნდობლობის გამო. ანუ არის ზოგადი უნდობლობა მთელი პოლიტიკური სისტემის მიმართ.
“ამჟამად 2017 წლის ვითარებას ვხედავთ, როდესაც ხალხი ხელისუფლებით უკმაყოფილო იყო, მაგრამ პროტესტისთვის ქუჩებში არ გამოდიოდნენ. ეს რამდენიმე მიზეზით არის განპირობებული. მათგან მთავარია აპათია, რომელიც ამ დროისთვის ხელისუფლების მოკავშირეა”, – აღნიშნავს ისკანდარიანი.
პოლიტოლოგს მიაჩნია, რომ ხალხი ხელისუფლებაში ვერ ხედავს ძალას, რომელიც უკმაყოფილების გამოხატვის პოლიტიკურ ხმად იქცევა. ეს ასევე განაპირობებს იმას, რომ ხელისუფლებისგან უკმაყოფილოები ოპოზიციასაც აღარ ენდობიან.
“მთელი პოლიტიკური სისტემის ზოგადი უნდობლობა 2017 წლის საპარლამენტო არჩევნებში გამოიხატა. მაშინ ამან აშკარად მმართველი რესპუბლიკური პარტიის სასარგებლოდ იმუშავა და არჩევნები უპრობლემოდ მოიგო”, – დასძინა ისკანდარიანმა.
2023 წელს, ერევნის უხუცესთა საბჭოს არჩევნების შედეგები ადასტურებს ამომრჩეველთა უნდობლობას როგორც ხელისუფლების, ისე ოპოზიციის მიმართ. არჩევნებში ხმის მიცემის უფლების მქონე მოქალაქეების მხოლოდ 28,46%-მა მიიღო მონაწილეობა. ცენტრალური საარჩევნო კომისიის მონაცემებით, 2023 წლის დედაქალაქის არჩევნებზე აქტივობა ყველაზე დაბალი იყო. კოალიციის შექმნის მცდელობისა და მცდელობის მიუხედავად, მთავრობამ ხმების საჭირო უმრავლესობაც კი ვერ მოიპოვა.
სიტუაცია გადაარჩინა პარტია „საზოგადოებრივი ხმის“ ჩუმმა მხარდაჭერამ, რომელიც სკანდალური ვიდეო ბლოგერისა და ყოფილი პოლიციელის, ვარდან ღუკასიანის მიერ არის შექმნილი. მხოლოდ ამის შემდეგ აირჩიეს მთავრობის კანდიდატი ტიგრან ავინიანი ერევნის მერად.
არჩევნებში აქტივობის ასეთ დაბალ დონეს ბევრი პროტესტის ფორმად განიხილავს, თუმცა ექსპერტები მას უკმაყოფილების გამოხატვის საუკეთესო საშუალებად არ მიიჩნევენ. ისევე, როგორც ხელისუფლების ყველაზე მკაცრი და მძაფრი კრიტიკა არ განიხილება ეფექტურ ნაბიჯად ქვეყანაში ვითარების შესაცვლელად.
პოლიტოლოგ იაკობ ბადალიანის თქმით, ამჯერად მხოლოდ საპროტესტო განწყობების არსებობა მასობრივი აქციების მოსაწყობად საკმარისი არ არის. მისივე თქმით, საზოგადოება უფრო კონსტრუქციულ წინადადებებს და იდეებს ელის. თუმცა საზოგადოება ვერ ხედავს ასეთ ნაბიჯებს, რაც მის პასიურობას – აპათიას იწვევს.
ბადალიანის თქმით, სომხეთს არა მხოლოდ კონსტიტუციაში ცვლილებების შეტანს სჭირდება, არამედ მისი სრული გადახედვა. ექსპერტები ნიკოლ ფაშინიანის განცხადებას ისე განმარტავენ, როგორც არცახის დაკარგვის ლეგიტიმაციის მცდელობას, ამ პროცესის კონსტიტუციური ფორმით ფორმირებას და სომხეთის რესპუბლიკის „გათავისუფლებას“ არცახთან დაკავშირებული ვალდებულებებისგან. თუმცა, ეს შეშფოთება სოციალურ ქსელებში, მედიასა და ცალკეული ოპოზიციონერების პრეს-კონფერენციებზე გამოიხატება, მაგრამ არა – ქუჩაში.
ანალიტიკოსს იაკობ ბადალიანს მიაჩნია, რომ 2020 წლის წაგებულმა ომმა და შემდგომმა ტრაგიკულმა მოვლენებმა, რამაც მთიანი ყარაბაღის დაკარგვა გამოიწვია, გარკვეულწილად “საზოგადოების პარალიზება გამოიწვია, რამაც ხალხს სამოქალაქო სული და ენერგია წაართვა”.
მას ასევე მიაჩნია, რომ პროტესტის არარსებობის კიდევ ერთი მიზეზი არის ის, რომ ბევრი, ვინც ადრე მსგავს აჯანყებებს ხელმძღვანელობდა და უკმაყოფილებას გამოხატავდა, ახლა ან ხელისუფლებაშია ან მასთან ასოცირდება და, შესაბამისად, არ იყენებს თავის რესურსებს აქტიური საპროტესტო აქციების მოსაწყობად.
კიდევ ერთი მიზეზი, ანალიტიკოსის აზრით, არის ის, რომ ისინი, ვინც საპროტესტო აქციის მოწყობას ცდილობენ, ან საზოგადოების მაღალი ნდობით არ სარგებლობენ, ან არ ცდილობენ ისეთი პროცესების გენერირებას, რომლებიც შექმნის ტურბულენტურ პოლიტიკურ ვითარებას და მათგან მნიშვნელოვან პასუხისმგებლობას მოითხოვს.
“ახლა, თითქოს, ამ პასუხისმგებლობის აღებას ყველა გაურბის. ეს დაკავშირებულია არა მხოლოდ სომხურ სიტუაციასთან, არამედ რეგიონულ სერიოზულ გარემოებებთან. სომხეთში არ არსებობს პოლიტიკური ძალა, რომელიც მართლაც ხელისუფლებაში მოსვლისკენ იქნება მიმართული. როგორც ვხედავთ, სომხეთში ვითარების შესაცვლელად ძალისხმევას დიდად არავინ ახმარს”, – აღნიშნა ბადალიანმა.
ამავდროულად, დამოუკიდებელი სომხეთის ისტორიამ არაერთხელ აჩვენა, რომ აპათიის პერიოდის შემდეგ, როდესაც ხელისუფლება ცრუ სტაბილურობის შეგრძნებისა და სერიოზული საფრთხეების არარსებობის გამო მოდუნებას იწყებს, პოლიტიკური სისტემა მოულოდნელად ტურბულენტობის ზონაში ხვდება. ეს სცენარი ყოფილი პრეზიდენტის სერჟ სარგსიანის დროსაც განმეორდა. 2017 წლის საპარლამენტო არჩევნებში აბსოლუტური გამარჯვების შემდეგ, მან მესამე ვადით, პრემიერ-მინისტრის პოსტზე მოსვლა გადაწყვიტა და ამით მმართველობის სისტემაში ცენტრალური როლი საპარლამენტო ხელისუფლებას დაუთმო.
„რევოლუციური მომენტი მაში მწიფდება, როცა ამას ნამდვილად არავინ ელის. 2018 წლის ხავერდოვან რევოლუციამდე 5-6 თვით ადრე არავინ ელოდა, რომ ქვეყანაში მასშტაბური ქუჩის საპროტესტო აქციები მოეწყობოდა, რასაც საბოლოოდ სერჟ სარქისიანის გადადგომა და ნიკოლ ფაშინიანის ხელისუფლებაში მოსვლა მოჰყვა. შესაბამისი ნიადაგი – ხელისუფლებისადმი უკმაყოფილება და იმის გააზრება არსებობდა, რომ საჭირო იყო ხელისუფლებაზე ჩვეულებრივი პოლიტიკური ინსტრუმენტებით ზემოქმედება. ამის შემდეგ გამოჩნდა ადამიანი, რომელმაც გააღვივა ეს პროტესტი და ქუჩაში გამოიყვანა“, – განაცხადა ალექსანდრე ისკანდარიანმა და იქვე დასძინა, რომ სომხეთში პოლიტიკური აფეთქებისთვის საჭირო უკმაყოფილება ჯერ არ არ დაგროვებულა.
მოამზადა არამ მურადიანმა
