დაფიქსირდა თუ არა, რაიმე პროგრესი სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის მოლაპარაკებებში ბრიუსელში გამართულ სამმხრივ შეხვედრაზე? როგორი რეაქცია ექნება რუსეთს მისი მოლაპარაკებების პროცესიდან და სამხრეთ კავკასიის რეგიონიდან გამოდევნის მცდელობებზე?
ამ და სხვა საკითხებზე VII საერთაშორისო სამეცნიერო-პრაქტიკული კონფერენციის, “რუსეთი და მსოფლიო: დიალოგები – 2023. მიზნები და ღირებულებები“ კულუარებში ისაუბრა რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის პოსტსაბჭოთა კვლევითი ცენტრის კავკასიის სექტორის მთავარმა მკვლევარმა, ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორმა, ალექსანდრე კრილოვმა.
როგორ აფასებთ ბრიუსელში სამმხრივი შეხვედრის შედეგებს? დაფიქსირდა, თუ არა ამ შეხვედრაზე რაიმე სახის გარღვევა მთიანი ყარაბაღის მოლაპარაკებების პროცესში, როგორც ისინი ახლა ცდილობენ წარმოადგინონ?
შეფასება შეიძლება იგივე იყოს, რაც ტრადიციულად – ეუთოს მინსკის ჯგუფში მოლაპარაკებების შემდეგი რაუნდებისთვის. ანუ თავად ის ფაქტი, რომ შეხვედრა შედგა, ეს ყველაზე მნიშვნელოვანია, კიდევ უფრო უკეთესია, თუ შემდეგ შეხვედრაზეც შეთანხმდნენ. მაგრამ თუ პრაქტიკულ შედეგზე ვსაუბრობთ, მაშინ შეთანხმებები უკიდურესად გაურკვეველია და, რა თქმა უნდა, აქ რაიმე გარღვევაზე საუბარიც არ ღირს.
დაგეგმილია კიდევ რამდენიმე შეხვედრა. ყველაზე მნიშვნელოვანი მათი შედეგიანობაა. თუ კონკრეტული შედეგები არ იქნება და ყველაფერი შემოიფარგლება მხოლოდ იმით, რომ მხარეები განიხილავენ რაღაც იდეებს და წინსვლა არ დაფიქსირდება, მაშინ ეს შეიძლება საკმაოდ დიდხანს გაგრძელდეს.
მაგრამ ეუთოს მინსკის ჯგუფის ეგიდით მიმდინარე პროცესისგან განსხვავებით, ახლა აზერბაიჯანი აშკარად დაინტერესებულია, რომ ეს პროცესი დიდხანს არ გაგრძელდეს. აქედან გამომდინარე, სამხედრო-პოლიტიკური ზეწოლა და აზერბაიჯანის არმიის მიერ სომხეთის ტერიტორიაზე მცოცავი წინსვლა, იმაზე მეტყველებს, რომ აზერბაიჯანი პრობლემიდან მისთვის ხელსაყრელი გამოსავლის წინ წამოწევას ეცდება. ანუ, პირველ რიგში, ეს არის ყარაბაღის სრული დათმობა, მეორე კი, შეძლებისდაგვარად, “დასავლეთ აზერბაიჯანის” იდეის განხორციელება. ანუ მაქსიმალური შედეგი თურქეთისა და აზერბაიჯანის მიერ სომხეთის შთანთქმაა. ეს სავსებით შესაძლებელია, რადგან დასავლურმა დიპლომატიამ შექმნა პირობები, რომ სომხეთის ტერიტორიაზე რუსული სამხედრო ყოფნა შეჩერებულიყო, რუსი სამშვიდობოები ყარაბაღიდან გაიყვანეს.
თქვენ თქვით, რომ არაფერი მნიშვნელოვანი არ არის მიღწეული. რაც შეეხება ტერიტორიული მთლიანობის აღიარებას, თუნდაც სომხეთისა და აზერბაიჯანის კონკრეტული ტერიტორიის მითითებას ყოველგვარი დათქმის გარეშე? ხომ არ ნიშნავს ეს სომხეთის მიერ “არცახის” ოფიციალურ უარყოფას და მის აზერბაიჯანის შემადგენლობაში აღიარებას?
ეს ბევრად ადრე მოხდა. გაეროს გენერალური ასამბლეის ბოლო სხდომაზე სიტყვით გამოსვლისას ნიკოლ ფაშინიანმა განაცხადა, რომ აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობა აღიარებულია, ამიტომ აქ ახალი არაფერია. მართლაც, ომის შემდეგ მოლაპარაკებებისას სომხეთის პოზიცია იყო, რომ მთიანი ყარაბაღის სტატუსი უნდა განიხილებოდეს ორმხრივი ურთიერთობების ნორმალიზაციისა და მშვიდობიანი ხელშეკრულების დადების შესახებ მოლაპარაკებების შესაბამისად. ახლა სამხედრო ზეწოლა, უპირველეს ყოვლისა, რასაც აზერბაიჯანი ახორციელებს, განაპირობა იმან, რომ სომხეთის პოზიცია შეიცვალა და კიდევ ერთხელ დაადასტურა ამ პოზიციის ცვლილება.
და რას გააკეთებს რუსეთი? დასავლეთი არ მალავს, რომ ამ პროცესის საბოლოო მიზანი სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის დადებული სამშვიდობო შეთანხმების დახმარებით, რეგიონში რუსეთის შევიწროებაა. პირველი, რამდენად შესაძლებელია რუსეთის გარეშე მოლაპარაკებების პროცესში რაიმე შედეგის მიღწევა? და მეორე, როგორი რეაქცია ექნება რუსეთს ამ პროცესზე?
მთავარია რას ვგულისხმობთ შედეგში. თუ შედეგი არის კოლექტიური დასავლეთის მიერ სამხრეთ კავკასიის განვითარება, მაშინ ეს შედეგი სავსებით შესაძლებელია, თუ სომხეთის მთავრობა გადაწყვეტს, რომ რუსული სამხედრო ყოფნა ზიანს აყენებს მის ინტერესებს. ამ თემასთან დაკავშირებით, სომხეთის ხელმძღვანელობისგან ძალიან ბევრი განცხადება გვესმის და ვერ გამოვრიცხავთ იმის შესაძლებლობას, რომ სომხეთის ხელმძღვანელობის მოთხოვნით რუსული ჯარები ქვეყნის ტერიტორიიდან (როგორც საქართველოდან, ისე აზერბაიჯანიდან) გავლენ. ისინი თავისით არ წავლენ და სომხეთს არ მიატოვებენ, თუ იგი გამოაცხადებს, რომ სტრატეგიული მოკავშირეები არიან და სომხეთის პოლიტიკა ამ მხრივ არ შეცვლილა. თუმცა ვხედავთ, რომ ის იცვლება.
აიკ ხალათიანი
А что будет делать Россия? На Западе не скрывают, что конечная цель этого процесса — вытеснение России из региона. С помощью мирного соглашения между Арменией и Азербайджаном. Во-первых, возможно ли без России достичь каких-то результатов в переговорном процессе? И второе: как на этот процесс будет реагировать Россия?
Смотря что мы понимаем под результатом. Если результат – это освоение коллективным Западом Южного Кавказа, то этот результат вполне возможен в случае, если правительство Армении решит, что российское военное присутствие вредит интересам Армении. Мы слышим много заявлений на эту тему от представителей руководства Армении, так что здесь исключать возможность того, что российские войска уйдут (как из Грузии, как из Азербайджана) с территории Армении по просьбе армянского руководства, мы не можем. Сами они не уйдут, вот так вот, бросив Армению, если она будет действительно заявлять о том, что мы стратегические союзники, и политика Армении в этом плане не изменилась. Но мы видим, что она постоянно меняется.
Айк Халатян
