კომუნიკაბელური, საუბრისა და იუმორის მოყვარული, იმპულსური. დიასახლისი – სისუფთავესაც დაამყარებს და კარგადაც გამოგკვებავს. მზრუნველი დედა… რუსული პროზის ვარსკვლავი. იმდენი გარდასახვა…
სქელტანიანი წიგნის ავტორი, ჩემს წარმოდგენებში ასეთად ნამდვილად არ იხატებოდა. ვფიქრობდი, რომ იგი უნდა ყოფილიყო ჩუმი – ფიქრთა უძვირფასესი მძივი ხომ მხოლოდ ქაღალდისთვის არ არსებობს?! არაკონტაქტური – თითქოს არც დრო და არც სურვილი არსებობს ჩვენთან, უბრალო მოკვდავებთან საურთიერთოდ. სერიოზული და განცალკევებული დაღლილობის სფეროდან – უსასრულო წერის შემდეგ განა, სხვა რამისთვის ძალა კიდევ არსებობს? ქედმაღალი – ის ხომ რუსული ბესტსელერის ავტორია, ასეთი თავბრუდამხვევი წარმატება ცოტას თუ ხვდება წილად. თუმცა, ასეც ხდება – ის აბსოლუტურად სხვა არის.
მას მარიამ პეტროსიანი ჰქვია. მისი რომანი – “სახლი, რომელშიც…” მოკლე დროში თაყვანისცემის ობიექტი გახდა და სტატუსი – საკულტო დაიმკვიდრა.
მარიამის საცხოვრებელი მარტიროს სარიანის, უდიდესი მხატვრისა და ჩვენი გმირის ბაბუის, სახლ-მუზეუმთან ახლოს მდებარეობს. სტუმრებს მარიანი სამზარეულოში ღებულობს, ზუსტად ისე, როგორც მე მიყვარს. იქ თითოეული კუთხე დიასახლისის სულით არის გაჯერებული და ოჯახური სითბოთი სავსე. ყავისფერ-თეთრ ფერებში გაწყობილი სამზარეულო უჩვეულოდ მყუდრო და სტუმართმოყვარეა. არავითარი სუპერ-რემონტი. ოთახის ცენტრში, ოვალურ მაგიდაზე შემოდგომისფერი გოგრა იწონებს თავს. თვალი ყველგან სიმპათიურ ნივთებს იჭერს: წიგნებს, ჩალის ყუთებს, ჭიქებს. აშკარაა, რომ ოჯახის წევრებს აქ ყოფნა ძალიან უყვართ. ამ მხრივ გამონაკლისი არც ჭრელთვალება მოკრუტუნე არსებაა. სანამ ვსაუბრობთ სუფრიდან სულ რაღაცის მოპარვას ცდილობს. შემდეგ ფრთხილად მიახლოვდება და აქამდე უცნობ, ალბათ, ჟურნალისტური ცნობისმოყვარეობის სუნს შეიგრძნობს.
თუმცა, თავიდან დავიწყოთ…
სომხეთში ცოტამ თუ იცის, რომ ერევნის ქუჩებში ჩვენთან ერთან დააბიჯებს წიგნ “სახლი, რომელშიც…” ავტორი, რომელმაც ოდესღაც რუსული ლიტერატურული საზოგადოება შეძრა. რომანი რუსეთში 2009 წელს დაიბეჭდა, რის შემდეგაც ხელახლა არაერთხელ გამოიცა და მთელი რიგი პრესტიჟული პრემიით დაჯილდოვდა. წიგნმა კრიტიკოსების აღფრთოვანებული გამოხმაურებაც მიიღო. წიგნი ხელმისაწვდომია აუდიოფორმატშიც. ინტერნეტ-სივრცეში ფან-კლუბების სიმრავლეც შეინიშნება: ახალგაზრდა ადამიანები რომანის მიხედვით ილუსტრაციებს ქმნიან, განიხილავენ, აქებენ, კამათობენ, კიდევ ერთხელ კითხულობენ.
სკოლის დამთავრებისთანავე, 17 წლის მარიამმა რუსულ ენაზე ისეთი წიგნის წერა დაიწყო, რომლის წაკითხვასაც თავად ისურვებდა. წლების განმავლობაში წერდა: შლიდა, გადაწერდა, საკუთარ წარმოსახვასთან დავობდა, რიგდებოდა და მასთან ერთად დაქორწინდა.
“არტაშესი, ჩემი მეუღლე, ჩემი წიგნის გამო კინაღამ ჭკუიდან შეიშალა. ყოველთვის ვუყვებოდი იმის შესახებ, როგორ ვითარდებოდა მოვლენები. ვუკითხავდი ნაწყვეტებს. შემდეგ ყველაფრს ვცვლიდი და ხელახლა ვუკითხავდი. მას გამოქვეყნებული რომანი არ წაუკითხავს. ასე რომ ყოფილიყო, ძალიან გაოცდებოდა იმის გამო, რომ საბოლოო ვარიანტში ბევრი რამ არ შემიტანია”, – იცინის მარიამი და ამბობს, რომ ამ ამბით მოსკოვის ერთ-ერთ პრეს-კონფერენციაზე მსმენელი გააოცა. ასე იმსხვრეოდა კავკასიელ ქმრებზე რუსულ საზოგადოებაში ფართოდ გავრცელებული სტერეოტიპი, რომლებიც თავიანთ ცოლებს მხოლოდ დიახლისობას არგუნებდნენ წილად. იგი ყვებოდა დამხმარე და მეგობარი მეუღლის შესახებ. მარიამი ყველგან ამ კლიშეს უარყოფას ცდილობდა.
– როგორ დაინტერესდა წიგნით, ცნობილი რუსული გამომცემლობა Livebook-ი?
“ბევრჯერ აღვნიშნე, რომ ჩემი რომანის გამოსაქვეყნებლად აბსოლუტურად არაფერი გამიკეთებია”, – ამბობს მარიამი და იწყებს იმ ხანგრძლივი ისტორიის ხელახლა მოყოლას, სანამ წიგნი გამომცემლების ხელში მოხვდებოდა.
რამდენიმე ხელნაწერის ასლი მარიამმა, ელექტრონულ ფორმატში გადაიტანა. “სამსახურში პრინტერი გვქონდა და ამან წიგნის მთლიანად დაბეჭდვის საშუალება მომცა. საბოლოოდ, სქელყდიანი წიგნის სამი სხვადასხვა ვარიანტი გამომივიდა”, – იცინის მარიამი და დასძენს, რომ რომანის ამჟამინდელი ვარიანტი (1000 გვერდი) ორიგინალის მხოლოდ შუა ნაწილია, პროლოგი და ეპილოგი ამოიღო.
ავადსახსენებელ 90-იან წლებში მარიამი ქმართან ერთად მოსკოვში გადავიდა სამუშაოდ და იქ 2 წელიწადს იცხოვრეს.
გარკვეული დროის განმავლობაში, მარიამის დეიდა ელას ბინაში ცხოვრების შემდეგ, მან მადლიერების ნიშნად, სახლში დაბრუნების წინ, დეიდას თავისი წიგნის ერთ-ერთი ვარიანტი აჩუქა. წლების შემდეგ მარიამს მოსკოვიდან ურეკავენ და რომანის “სახლი, რომელშიც…” გამოცემის უფლებას სთხოვენ. აღმოჩნდა, რომ დეიდა ელამ წიგნი წაიკითხა და ძალიან მოეწონა. შემდეგ ის თავის ვაჟს მისცა წასაკითხად. მასაც მოეწონა და რომანი თავის ნაცნობს მისცა, რომელმაც კიდევ ვიღაცას და ასე შემდეგ. ასე იარა წიგნმა ხელიდან ხელში, სანამ თავის გამომცემელთან არ მივიდა. ამ უკანასკნელს კი, ავტორის მოსაძებნად სერიოზული გამოძიების ჩატარება დასჭირდა, რადგან მარიამს რომანისთვის საკუთარი სახელი არ მიუწერია.
მოულოდნელი და უჩვეულო ზარის შემდეგ მარიამი დიდხანს ფიქრობდა იმაზე, თუ რომანის რომელი ვარიანტი დაუტოვა დეიდა ელას. რაც მთავარია, წიგნი დასრულებული არ იყო და ამისთვის ავტორს დრო სჭირდებოდა. “მკითხეს – რა დრო გჭირდებაო. ვუპასუხე – ერთი წელი-მეთქი. მეგონა, არ დამთანხმდებოდნენ, მაგრამ დამთანხმდნენ. მაგრამ არც ეს დრო აღმოჩნდა საკმარისი. ახალ სცენებს ბოლო მომენტამდე ვგზავნიდი და ვგზავნიდი. დარწმუნებული ვარ, ისინი გავაგიჟე კიდეც”, – იცინის.
იდეა
მარიამს არ უყვარს ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა. არც კი ახსოვს 17 წლის გოგონას, როგორ მოუვიდა თავში დაეწერა ბიჭის შესახებ, რომელიც მიიყვანეს სადღაც, სადაც არ სურდა დარჩენა. 20 წლის განმავლობაში ავტორი ძალზედ დემოკრატიულად უდგებოდა თავის პერსონაჟებს. მათ გადაწყვეტილებების დამოუკიდებლად მიღებისა და საკუთარი ცხოვრებით არსებობის საშუალებას აძლევდა. “ერთი, ძალიან არაპროფესიონალური თვისება მაქვს: ისტორიის დასაწერად არასოდეს ვჯდები მზა იდეით. ვიწყებ წერას, ვაგრძელებ და თავად მაინტერესებს, როგორი იქნება ფინალი”. წიგნის გმირებს თავისებური მეტსახელები აქვთ: სფინქსი, თამბაქო, ბრმა, წითური, ქალა. შეკითხვაზე, თუ როგორ შეარჩია სახელები, ავტორი პასუხობს: “ისინი ამ სახელებით მოვიდნენ”.
ხატვა
დიდხანს ვცდილობდი იმის დანახვას თუ რა ჰქონდათ საერთო უდიდეს მხატვარსა და მის შვილიშვილს. კავშირს ვერ ვპოულობდი, გარდა აშკარა გენეტიკური ნიჭისა. მოულოდნელად თავში გამინათდა, მოთხრობის მთავარი გმირის სახლის კედლები მოხატულია. ავტორი დეტალურად და ფაქიზად აღწერს თითოეულ შტრიხს, თითქოს ხატვის პროცესის უშუალო მონაწილეა. სულაც არ არის გასაკვირი, რომ მისი თაყვანისმცემლები მთელს რუსეთში პოულობდნენ საბჭოური სტილის მიტოვებულ სახლებს და ცდილობდნენ ზუსტად ისე მოეხატათ, როგორც რომანშია აღწერილი.
სიუჟეტი
მარიამთან საუბრის ყველაზე უცნაური ნაწილი სიუჟტური ხაზისა და მისი განვითარების შესახებ კამათი იყო. მე დასასრულს სულ სხვაგვარად ვხედავდი, მან კი სულ სხვა რამ დაწერა. იცინის და ამბობს, რომ სწორედ ამ მიზეზით არ უყვარს ინტერვიუს მიცემა და მკითხველის კითხვებზე პასუხის გაცემა. თითოეულ ადამიანს საკუთარი თვალთახედვა და აღქმის უნარი აქვს. მარიამს ვუამბე, რომ, როდესაც მე და ჩემი მეგობარი ერთდროულად ვკითხულობდით რომანს, რაოდენ გასაკვირიც არ უნდა იყოს, ყოველთვის ვდაობდით არა ავტორის წერის მანერასა და ლიტერატურულ ნიჭზე, არამედ სიუჟეტურ კონფლიქტებსა და კვანძებზე.
ცხოვრება წიგნის შემდეგ
20 წელი და უფრო მეტი, ავტორი თითქოს მის მიერ შექმნილ სახლში ცხოვრობდა. წარმოდგენაც კი ძნელია, ახლა, როგორ არსებობს მის გარეშე. “თავიდან გამიჭირდა, მაგრამ მერე იძულებული ვიყავი მიმეღო ის ფაქტი, რომ წიგნი თავისი ცხოვრებით არსებობს”, – ამბობს მარიამი და დასძენს, რომ ეპილოგში მან თავისთვის პატარა გამოსაძრომი დატოვა. “გულწრფელად რომ ვთქვა, ვერ მოვითმინე და მაინც გამოვძვერი. იქ ყველაფერი სხვაგვარადაა. მაგალითად სფინქსს ხელები აქვს. ვწერ და მიკვირს, ვცდილობ მოვბილიზდე იმაზე, რომ ის უხელოა, მაგრამ შემდეგ ვხედავ, როგორ იღებს რვეულს და იწყებს წერას”.
ვისაც რომანი წაუკითხავს, მიხვდება, სფინქსისთვის ხელები რას ნიშნავს!… და თქვენც ისევე გაგიხარდებათ, როგორც – მე. მახსოვს, ჩემს საყვარელ კუტკალიას (სფინქსის მეტსახელი ბავშვობაში) მოუხერხებელი პროთეზებით უჭირდა წერა. ისიც მახსოვს, რა დიდი იყო მისი სიხარული, როდესაც საბეჭდი მანქანა აღმოაჩინა და პირველი ასო-ბგერა დაბეჭდა…
1000 გვერდი – მხოლოდ ნახევრის ნახევარი
ინტერვიუს შემდეგ მეგობარს, რომელსაც ძალიან უყვარს “ქალაქი, რომელშიც…”, ვაცნობებ, რომ სფინქსი უკვე სხვანაირია – მას ხელები აქვს და რომ გამოქვეყნებული ისტორია მარიამის შედარებით უფრო დიდი და მასშტაბური ჩანაფიქრის, მხოლოდ ნაწილია. ორივეს გვიჩნდება დაუშრეტელი სურვილი, რომ რაც შეიძლება მალე წავიკითხოთ რა იყო მანამდე და რა იქნება შემდეგ.
მერკანტილური აზრიც კი მომივიდა თავში. შეიძლება წიგნის შეგროვება და გავრცელება საბჭოთა პერიოდში პოპულარულ “სამიზდატის” ფორმატში. ეს კიდევ უფრო მეტ აჟიოტაჟსა და ინტერესს გამოიწვევდა; ან კიდევ შეიძლება თავდაპირველი სამი ვარიანტის ტექსტის შესწავლა და ახლის გამოქვეყნება, ისე რომ ორიგინალის სტილისტიკა და სული არ შეიცვალოს.
ასევე შეიძლება იმ მრავალრიცხოვანი ილუსტრაციებიდან, რომლებიც მკითხველებმა დიდი სიყვარულითა და მოწიწებით შექმნეს, საუკეთესოების შერჩევა და წიგნზე თანდართვა.
მოამზადა არპი მაგაკიანმა
