მძიმე გეოპოლიტიკური ვითარების კონტექსტში სომხეთი განვითარების სტრატეგიის გადახედვის აუცილებლობის წინაშე დგას. როგორც VERELQ-თან ინტერვიუში ეკონომიკის დოქტორმა, ალტერნატიული ცენტრის დირექტორმა თათულ მანასერიანმა განაცხადა, ქვეყანამ ყურადღება საკუთარი პოტენციალის განვითარებაზე უნდა გაამახვილოს, უარი თქვას დასავლეთსა და რუსეთს შორის არჩევანის გაკეთების პრიმიტიულ იდეაზე.
“ვითარების საღად გააზრება-შეფასებით ირკვევა, თუ რომელი ქვეყნები არიან სომხეთის ნამდვილი პარტნიორები, რომლებსაც უდიდესი წვლილი შეაქვთ მის განვითარებაში. თუ სტატისტიკური მონაცემებით ვიმსჯელებთ, ესენი არიან რუსეთი, არაბთა გაერთიანებული საამირო, ჩინეთი და ირანი“, – განაცხადა მანასერიანმა და სომხეთის საგარეო სავაჭრო პარტნიორებს შორის რუსეთის ლიდერობაზეც ისაუბრა.
სტატისტიკა “მართავს”
სომხეთის სტატისტიკური კომიტეტის ბოლო მონაცემებით, 2024 წლის პირველ ნახევარში ქვეყნის საგარეო სავაჭრო ბრუნვამ შთამბეჭდავ 18,4 მილიარდ დოლარს მიაღწია. ამასთან, მნიშვნელოვანი ცვლილებაა სავაჭრო პარტნიორების სტრუქტურაშიც.
რუსეთმა თავისი ლიდერული პოზიციები განამტკიცა. სომხეთის საგარეო სავაჭრო ბრუნვაში თავისი სავაჭრო წილი 45,4%-მდე (8,4 მილიარდი დოლარი) გაზარდა, რაც წინა წელთან შედარებით 2,5-ჯერ მეტია. არაბთა გაერთიანებულმა საამირომ სავაჭრო ბრუნვა 7,5-ჯერ 3,7 მილიარდ აშშ. დოლარამდე გაზარდა. მესამე ადგილი ჩინეთმა დაიკავა 1,4 მილიარდი დოლარის ბრუნვით, რაც 41,9%-ით მეტია.
აღსანიშნავია, რომ ევროკავშირთან ვაჭრობა 23,7%-ით შემცირდა და 1 მილიარდ აშშ დოლარს შეადგენს, რაც ქვეყნის მთლიანი საგარეო სავაჭრო ბრუნვის მხოლოდ 5,7%-ია.
ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ არაბეთის გაერთიანებულ საემიროებთან ვაჭრობის მკვეთრი ზრდა დიდწილად სომხეთის გავლით რუსული ბრილიანტისა და ოქროს რეექსპორტმა გამოიწვია. ეს შესაძლებელი გახდა პარალელური იმპორტისა და ექსპორტის მექანიზმების წყალობით, რომელიც რუსეთის წინააღმდეგ დასავლური სანქციების შემოღებამ გამოიწვია.
გახდება თუ არა სომხეთი ლოჯისტიკური „ჰაბი“?
პროფესორს, ცენტრის BRICS (ბრაზილია) პრეზიდენტს, ვისენტე ბარიენტოსს მიაჩნია, რომ სომხეთი, რომელიც „გიგანტებით“ არის გარშემორტყმული, შეუძლია ეს რეგიონული ლოჯისტიკურ კერად გადაქცევისთვის გამოიყენოს.
“სომხეთის რესპუბლიკის გეოპოლიტიკურ და სტრატეგიულ გეოგრაფიულ მდებარეობასთან დაკავშირებით, რამდენიმე დაკვირვების გაკეთების შემდეგ , დავასკვენი, რომ ის ჩრდილოეთიდან, სამხრეთიდან, დასავლეთიდან და აღმოსავლეთიდან გარშემორტყმულია გიგანტებით და ვფიქრობ, მას შეუძლია სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის შექმნა, რათა სატრანსპორტო და ლოგისტიკურ კერად იქცეს“, – განუცხადა ბარიენტოსმა VERELQ-ს.
მისივე აზრით, გეოგრაფიული მდებარეობისა და ასეთ პროექტში ინვესტიციების წყალობით, სომხეთს შეუძლია განავითაროს თავისი ეკონომიკა არა მხოლოდ სატრანსპორტო მომსახურების სფეროში, არამედ სხვა სახის სერვისებშიც.
„ამჟამად სომხეთის ეკონომიკა დინამიურად ვითარდება და BRICS-ის ორ წევრთან, რუსეთთან და ირანთან გეოგრაფიული სიახლოვის გათვალისწინებით, ფინანსური და საბანკო მომსახურება შეიძლება ქვეყნის კეთილდღეობის საფუძველი გახდეს, როგორც ეს შვეიცარიის, ლუქსემბურგის, სინგაპურის, ირლანდიის და ურუგვაის – მნიშვნელოვანი ბუნებრივი რესურსების არმქონე ( როგორც სომხეთი) ქვეყნების შემთხვევაში მოხდა“, – განმარტა მან.
დასავლური დახმარება – რამდენად დიდია ის?
გარდა ეკონომიკური მაჩვენებლებისა, რომლებიც ევროკავშირისა და აშშ-ს შემთხვევაში რუსეთთან, ჩინეთთან და არაბეთის გაერთიანებულ საემიროებთან შედარებით საკმაოდ მოკრძალებულია, გასათვალისწინებელია ჰუმანიტარული განზომილებაც. კერძოდ, რა დახმარებას იღებს დასავლეთისგან აზერბაიჯანის მიერ მთიან ყარაბაღში განხორციელებული ეთნიკური წმენდისა და სომხების მასობრივი გადასახლების შემდეგ ჰუმანიტარული კრიზისის წინაშე მყოფი სომხეთი.
აპრილის დასაწყისში, ოფიციალურმა ბრიუსელმა და ვაშინგტონმა სომხეთის პრემიერ-მინისტრ ნიკოლ ფაშინიანს, ევროკომისიის პრეზიდენტს ურსულა ფონ დერ ლაიენსა და აშშ-ის სახელმწიფო მდივანს ანტონი ბლინკენს შორის სამმხრივი შეხვედრის შემდეგ, სომხეთისთვის გაწეული ჰუმანიტარული დახმარების გაზრდის შესახებ განაცხადეს. სანამ სომხეთსა და დასავლეთს შორის კონტაქტების გაძლიერების მომხრეები ამ სამიტიდან ოპტიმისტურ იმედებს ამყარებდნენ და შესაძლო დახმარებად 1 მილიარდ აშშ დოლარს ასახელებდნენ, რეალური მასშტაბი გაცილებით მოკრძალებული აღმოჩნდა.
ვაშინგტონმა სომხეთისთვის დახმარების 65 მილიონ აშშ. დოლარამდე გაზრდის შესახებ განაცხადა. ევროკავშირმა სომხეთისთვის 270 მილიონი ევროს გამოყოფის შესახებ გამოაცხადა და ეს მომდევნო 4 წლის განმავლობაში უნდა გაგრძელდეს.
გარდა ამისა, დასავლეთის მხარდაჭერის მითი გააქარწყლა სომხეთისთვის გაწეული დახმარების მოცულობამ, რომელიც გამიზნული იყო იმისათვის, რომ ერთდროულად ორ გამოწვევას გაუმკლავდეს, კერძოდ, მთიან ყარაბაღში ეთნიკური წმენდის და ქვეყნის ორ რეგიონში წყალდიდობის შედეგებს.
2023 წლის სექტემბერში მთიანი ყარაბაღის ეთნიკური წმენდის შემდეგ, სომხეთს დაახლოებით 109 მილიონი აშშ დოლარის საერთაშორისო დახმარებას დაჰპირდნენ. ამ თანხაში შედის როგორც უკვე მიღებული დახმარება, ასევე საერთაშორისო პარტნიორების დაპირებები.
სომხეთს ჰუმანიტარული დახმარება გაუწიეს სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებმა და ქვეყნებმა, მათ შორის UNHCR, USAID, ევროკომისია, ICRC, მსოფლიო ბანკი, ჩინეთი, ლატვია და ლიტვა.
2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ საქართველოს მიერ მიღებულ დახმარებასთან შედარებით, სომხეთის მხარდაჭერა მნიშვნელოვნად ნაკლებია. 2008 წლის კონფლიქტის შემდეგ, საქართველომ აშშ-სა და ევროკავშირისგან მრავალმილიარდიანი დახმარება მიიღო, პირდაპირი საბიუჯეტო მხარდაჭერისა და გრანტების ჩათვლით.
დასკვნის მაგიერ
ექსპერტებმა განაცხადეს, რომ სომხეთი სხვადასხვა ძალების გეოპოლიტიკური და ეკონომიკური ინტერესების გზაჯვარედინზეა. მიმდინარე ეკონომიკური მაჩვენებლები რუსეთთან, არაბეთის გაერთიანებულ საემიროებთან და ჩინეთთან სავაჭრო ურთიერთობების მნიშვნელოვან ზრდაზე მიუთითებს, რაც ქვეყნის რეალურ ეკონომიკურ ინტერესებს ასახავს.
