საკრედიტო ტვირთი საქართველოში: ყოველი მეორე ვალშია, ყოველი მეხუთე — გადახდის დაგვიანებით

2025 წლის დასაწყისისთვის, არასამთავრობო ორგანიზაცია „საზოგადოება და ბანკების“ მონაცემებით, საქართველოში დაახლოებით 1.9 მილიონ ადამიანს აქვს მინიმუმ ერთი სესხი — რაც ქვეყნის მოსახლეობის თითქმის ნახევარს შეადგენს. განსაკუთრებით შემაშფოთებელია ის ფაქტი, რომ ყოველი მეხუთე მსესხებელი — დაახლოებით 370 ათასი ადამიანი — ვერ ასრულებს ვალდებულებებს: მათ აქვთ მინიმუმ ერთი სესხი, რომლის გადახდა 30 დღეზე მეტით დაგვიანებულია. ზოგიერთი მათგანი რამდენიმე ასეთი სესხის მფლობელია.

პრობლემური სესხების საერთო მოცულობა 2.7 მილიარდ ლარს აღემატება, რაც ექსპერტების თქმით, წლიდან წლამდე სტაბილურად იზრდება. განსაკუთრებულ შეშფოთებას იწვევს ის, რომ ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობის დაახლოებით 20% ე.წ. „შავ სიაშია“ — ბანკების, მიკროსაფინანსო და ლიზინგური ორგანიზაციების, ასევე კერძო კრედიტორების მიმართ ვალდებულებების გამო. ეს ნიშნავს არა მხოლოდ ახალ სესხებზე წვდომის შეზღუდვას, არამედ სოციალური მარგინალიზაციისა და სიღარიბის რისკებს.

საქართველოს ეროვნული ბანკის მონაცემებით, 2020 წელს მოსახლეობის 67%-ს ჰქონდა სესხები — რაც მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია.

„თუ მთავრობა და ეროვნული ბანკი ზომებს არ მიიღებდნენ, მდგომარეობა ბევრად უარესი იქნებოდა“, – განაცხადა მაშინდელმა ეროვნული ბანკის ხელმძღვანელმა კობა გვენეტაძემ.

თუმცა, 2018 წელს მასობრივი ვალების ჩამოწერის შემდეგ მიღებული ზომები (მაშინ 610 ათასზე მეტ ადამიანს ვალები ჩამოეწერა) დროებითი შვება აღმოჩნდა.

შეგახსენებთ, რომ 2018 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების წინ, „ქართული ოცნების“ მთავრობამ გამოაცხადა მასშტაბური პროექტი, რომლის ფარგლებშიც ფინანსური ორგანიზაციების „შავ სიაში“ მყოფი მოქალაქეების ვალები ჩამოიწერა. მაშინ სესხები თითქმის 610 ათას ადამიანს ჩამოეწერა, საერთო თანხა კი 4 მილიარდ ლარს აღემატებოდა.

მოგვიანებით, ეროვნულმა ბანკმა შემოიღო ახალი საკრედიტო წესები. ამიერიდან, ბანკებსა და ფინანსურ ორგანიზაციებს სესხების გაცემის უფლება აქვთ მხოლოდ პოტენციური მსესხებლის ფინანსური მდგომარეობის დეტალური ანალიზის შემდეგ და მხოლოდ სუფთა შემოსავლის გათვალისწინებით. გარდა ამისა, დაწესდა ლიმიტები სესხის ყოველთვიური გადახდების ოდენობაზე, საკრედიტო ვადებზე, აიკრძალა 200 ათას ლარამდე სესხების დოლარში გაცემა. ასევე, დაწესდა სესხების მაქსიმალური ვადები: იპოთეკური სესხი არ გაიცემა 15 წელზე მეტი ვადით, უძრავი ქონებით უზრუნველყოფილი სამომხმარებლო სესხი — 10 წელზე მეტი ვადით, ავტოსესხი — 6 წელზე მეტი ვადით, ხოლო სხვა ტიპის სესხები — 4 წელზე მეტი ვადით.

ეროვნული ბანკი ამტკიცებდა, რომ ეს ინოვაციები საკრედიტო სექტორის „გაჯანსაღებას“ ემსახურებოდა.

„დაწესდა მკაცრი ლიმიტები ვადებზე, ვალუტასა და გადახდების ოდენობაზე, ხოლო სესხების გაცემა ახლა მსესხებლის სუფთა შემოსავალზეა მიბმული. ადამიანს უნდა შეეძლოს ვალის მომსახურება“, – ხაზგასმით აღნიშნა ეროვნული ბანკის ხელმძღვანელმა.

თუმცა, თუ დანაზოგები არ არსებობს და შემოსავლები არასტაბილურია — „ჯანსაღი სესხების“ შესახებ საუბარი რთულია.

ფინანსური სტატისტიკა: სესხების ზრდა ვალუტაში სესხების შემცირების ფონზე

საქართველოს ეროვნული ბანკის მონაცემებით, 2024 წლის იანვარში კომერციული ბანკების საკრედიტო პორტფელი 52.8 მილიარდ ლარს შეადგენდა, საიდანაც 1.7% (924 მილიონი ლარი) 90 დღეზე მეტი ვადით დაგვიანებულ სესხებზე მოდიოდა. ყველაზე მაღალი პრობლემური სესხების წილი სოფლის მეურნეობაში დაფიქსირდა (საკრედიტო პორტფელის 5.1%).

2025 წლის თებერვლის ბოლოს მონაცემებით, კომერციული ბანკების მიერ გაცემული სესხების საერთო მოცულობა (გარდა ბანკთაშორისი სესხებისა) 62.58 მილიარდ ლარს შეადგენდა, რაც 108.11 მილიონი ლარით (0.17%) შემცირდა იანვართან შედარებით. მიუხედავად ამისა, წლიური ზრდა, ვალუტის ეფექტის გამოკლებით, 17.43% შეადგენდა, რაც ქვეყანაში სესხების ზრდის ტენდენციის გაგრძელებაზე მიუთითებს.

აღსანიშნავია, რომ საკრედიტო სტრუქტურა შეიცვალა:

• ეროვნული ვალუტით გაცემული სესხების მოცულობა 275.56 მილიონი ლარით (0.78%) გაიზარდა,

• ხოლო უცხოურ ვალუტაში — 383.66 მილიონი ლარით (1.4%) შემცირდა.

ეს შეიძლება მიუთითებდეს როგორც ბანკების პოლიტიკის ცვლილებაზე, ასევე მოქალაქეების სურვილზე, მინიმუმამდე დაიყვანონ ვალუტური რისკები არასტაბილური კურსის ფონზე.

საოჯახო მეურნეობები ვალების ზრდას აგრძელებენ

სესხების საერთო ზრდის ფონზე, საოჯახო მეურნეობების სექტორი ბანკების პორტფელში მნიშვნელოვან წილს იკავებს. მხოლოდ 2025 წლის თებერვალში ფიზიკურ პირებზე გაცემული სესხების მოცულობა 122.98 მილიონი ლარით (0.39%) გაიზარდა და 32.06 მილიარდ ლარს მიაღწია. ეს მიუთითებს მოსახლეობაში სესხებზე მაღალი მოთხოვნის შენარჩუნებაზე — როგორც სამომხმარებლო საჭიროებებისთვის, ასევე ძირითადი ხარჯების დასაფარად.

ასევე აღსანიშნავია, რომ თებერვლის ბოლოს ლარიზაციის კოეფიციენტი (ეროვნული ვალუტით გაცემული სესხების წილი საერთო მოცულობაში) 56.86% შეადგენდა, რაც წინა თვესთან შედარებით 0.54 პროცენტული პუნქტით გაზრდილია. ეს შეიძლება იყოს როგორც ეროვნული ბანკის ლარიან სესხებზე ორიენტირებული სტიმულირების პოლიტიკის შედეგი, ასევე მოსახლეობის ნდობის შემცირების მაჩვენებელი ვალუტურ ოპერაციებთან მიმართებით.

საქართველოს ეროვნული ბანკის მიერ 2020 წელს შემუშავებული ფინანსური განათლების სტრატეგიის მიხედვით, მოსახლეობის მხოლოდ 11% ინახავს დანაზოგებს ბანკში. ამასთან, 57% ამჯობინებს ნაღდ ფულს, ხოლო 25% ანდობს ფულს ოჯახის წევრებს. მხოლოდ 16.1%-მა მოახერხა ხარჯების შემცირება, როცა შემოსავლები ხარჯებს ვეღარ ფარავდა. დანარჩენები — ან ნათესავებთან სესხულობენ, ან მიკროსესხებს იღებენ.

„საქართველოს ეკონომიკისა და საოჯახო მეურნეობების მაღალი დავალიანება საბოლოო ჯამში ზრდის მომხმარებელთა ფასებს და მთლიანად ნულზე აქცევს დინამიური ეკონომიკური ზრდის ეფექტს. ფინანსური ტვირთი წლიდან წლამდე მხოლოდ იზრდება,“ – აღნიშნავს ანალიტიკოსი ვახტანგ მგელაძე.