გარემომცველ გეოპოლიტიკურ ცვლილებებთან ერთად, საქართველოში მმართველმა პარტიამ „ქართულმა ოცნებამ“ დაიწყო რეზოლუტური ნაბიჯები საკანონმდებლო ველის გადასინჯვის მიმართულებით. ეს ცვლილებები ეხება სხვადასხვა სფეროს, მათ შორის არასამთავრობო ორგანიზაციების (NGO), მასმედიისა და პოლიტიკური პარტიების მოღვაწეობას. მმართველი პარტიის მიერ წამოწყებული ინიციატივების პაკეტმა უკვე გამოიწვია მწვავე დებატები როგორც ქვეყნის შიგნით, ასევე საერთაშორისო არენაზე. ავტორების თქმით, ეს ცვლილებები მიზნად ისახავს „სახელმწიფო სუვერენიტეტის გაძლიერებას“, თუმცა კრიტიკოსები მათში „დემოკრატიული ინსტიტუტებისთვის საფრთხეს“ ხედავენ.
უცხოელი აგენტების რეგისტრაციის კანონი (FARA)
საკანონმდებლო ცვლილებების ცენტრალურ ელემენტს წარმოადგენს ე.წ. „უცხოელი აგენტების რეგისტრაციის აქტი“, რომელიც პარლამენტმა 2025 წლის 1 აპრილს მიიღო. კანონის მიღებას 86 დეპუტატი ხმა მისცა. ის ძალაში შევა პრეზიდენტის მიერ ხელმოწერისა და ქვეყნის საკანონმდებლო ორგანოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების შემდეგ. კანონპროექტი ასევე შემოაქვს ცნებას „უცხო პრინციპალის აგენტი“ „უცხოელი აგენტების რეგისტრაციის აქტის“ კონტექსტში.
ტერმინი „უცხო პრინციპალი“ გულისხმობს:
- უცხო სახელმწიფოს ხელისუფლებას ან უცხოურ პოლიტიკურ პარტიას;
- პიროვნებას, რომელიც საქართველოს ტერიტორიაზე არ არის, გარდა საქართველოს მოქალაქეებისა, რომლებსაც აქვთ „მუდმივად საქართველოში მცხოვრებთა“ სტატუსი;
- პარტნიორ ჯგუფებს, ასოციაციებს, კორპორაციებს, ორგანიზაციებს ან ფიზიკურ პირთა გაერთიანებებს, რომელთა საქმიანობა უცხოური კანონმდებლობით რეგულირდება.
რაც შეეხება ტერმინს „უცხო პრინციპალის აგენტი“, ახალი კანონის თანახმად, ეს არის პირი, რომელიც მოქმედებს როგორც აგენტი, დასაქმებული უცხო პრინციპალთან, ან სხვა პირი, რომელიც მოქმედებს უცხო პრინციპალის მითითებით, მოთხოვნით, ინსტრუქციით ან მისი კონტროლის ქვეშ, ასევე მისი თანამშრომლები და ის პირები, რომელთა საქმიანობას აფინანსებს, სუბსიდირებს ან აკონტროლებს „უცხო პრინციპალი“.
გარდა ამისა, აგენტებად აღიარებულნი არიან ის პირები, რომლებიც მონაწილეობენ საქართველოს პოლიტიკურ ცხოვრებაში, ასევე მოღვაწეობენ როგორც საზოგადოებასთან ურთიერთობის მრჩევლები, სარეკლამო აგენტები, ინფორმაციული სამსახურების თანამშრომლები ან პოლიტიკური მრჩევლები უცხო პრინციპალის სასარგებლოდ ან მისი ინტერესებიდან გამომდინარე. „უცხო აგენტების“ სიაში ასევე მოხვდებიან ისინი, ვინც პირადად ან სხვა პირების მეშვეობით უცხო პრინციპალის სასარგებლოდ ან მისი ინტერესებისთვის აგროვებს, გამოყოფს ან გადასცემს შემოწირულობებს, კრედიტებს, ფულად ან სხვა მატერიალურ რესურსებს.
ამრიგად, კანონი ავალდებულებს ორგანიზაციებს, რომლებიც ღებულობენ 20%-ზე მეტ ფინანსურ რესურსს უცხოეთიდან, დარეგისტრირდნენ სპეციალურ რეესტრში და წელიწადში ერთხელ მოხდენენ ანგარიშს თავიანთი საქმიანობის შესახებ. დარღვევის შემთხვევაში დაგროვდება მნიშვნელოვანი ჯარიმები, ხოლო განმეორებითი დარღვევისას — სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა (თავისუფლების აღკვეთა 5 წლამდე). ადამიანის უფლებათა დამცველები განსაკუთრებით შეშფოთებულნი არიან იმით, რომ კანონის აღსრულება დაევალა ანტიკორუფციულ ბიუროს, რომელიც, კრიტიკოსების აზრით, ხელისუფლების მკაცრი კონტროლის ქვეშაა.
პარლამენტის თავმჯდომარის, შალვა პაპუაშვილის განცხადებით, ეს დოკუმენტი არის ამერიკული Foreign Agents Registration Act (FARA)-ის ზუსტი ასლი. თუმცა, ადგილობრივი ექსპერტები აღნიშნავენ ამ ნორმების გამოყენებაში მნიშვნელოვან განსხვავებებს.
ცვლილებები „მაუწყებლობის შესახებ“ კანონში
იმავე დღეს, პარლამენტმა 86 ხმით მიიღო ცვლილებები „მაუწყებლობის შესახებ“ კანონში, რომელიც აკრძალავს ტელეარხებს უცხოეთიდან დაფინანსების მიღებას. მიღებული გადაწყვეტილების თანახმად, აკრძალვა ეხება სოციალურ რეკლამასაც. კერძოდ, კანონს ემატება მუხლი, რომლის მიხედვითაც მაუწყებელს ეკრძალება სოციალური რეკლამის განთავსების სანაცვლოდ პირდაპირი ან არაპირდაპირი დაფინანსების მიღება.
ასევე, კანონი აკრძალავს მაუწყებლებისთვის „უცხო ძალის“ მიერ პირდაპირი ან არაპირდაპირი დაფინანსების მიღებას — ფულადი ან სხვა მატერიალური რესურსების სახით. გარდა ამისა, აკრძალული იქნება „უცხო ძალის“ მიერ მაუწყებლის მომსახურების შეძენა (კომერციული რეკლამისა და პროდუქციის განთავსების გარდა), ასევე პირდაპირი ან არაპირდაპირი დაფინანსება ან თანადაფინანსება პროგრამების მომზადებისა და ტრანსლირებისთვის.
კანონში ნათლადაა მოცემული, რომ „უცხო ძალად“ ითვლება:
- უცხო სახელმწიფოს ხელისუფლების სისტემაში შემავალი სუბიექტები;
- ფიზიკური პირები, რომლებიც არ არიან საქართველოს მოქალაქეები;
- იურიდიული პირები, რომლებიც არ არიან რეგისტრირებული საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად;
ორგანიზაციები, მათ შორის ფონდები, ასოციაციები, კორპორაციები, კავშირები და სხვა გაერთიანებები, რომლებიც შექმნილია უცხოური ან საერთაშორისო სამართლის საფუძველზე.
საზოგადოებისა და ექსპერტების რეაქცია
სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებმა და ექსპერტებმა გამოთქვეს შეშფოთება ახალი კანონების გამო. მათი აზრით, ეს ზომები ზღუდავს სიტყვის თავისუფლებას, აფუჭებს დემოკრატიულ ინსტიტუტებს და ხელს უშლის სამოქალაქო საზოგადოების განვითარებას. კერძოდ, „უცხოელი აგენტების“ კანონი გამოიწვევს ზეწოლას იმ NGO-ებსა და მედიაზე, რომლებიც უცხოურ დაფინანსებას იღებენ.
„ამერიკული FARA 1938 წელს შეიქმნა ნაცისტური პროპაგანდის კონტროლისთვის და დღეს მხოლოდ ლობისტურ საქმიანობას ეხება. საქართველოს ვერსიაში კი გაცილებით ფართო გამოყენებაა ჩაშენებული, რაც დამოუკიდებელი NGO-ებისა და მედიისთვის რისკებს ქმნის“, — განმარტავს პოლიტოლოგი გია ხუხაშვილი.
შეჯამებით, შეიძლება ითქვას, რომ „ქართული ოცნების“ ბოლო საკანონმდებლო ინიციატივები მიზნად ისახავს საქართველოში პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ცხოვრების კონტროლის გაძლიერებას. აღსანიშნავია, რომ ეს ყველაფერი ხდება გარედან და შიგნიდან უპრეცედენტო ზეწოლის, ასევე საქართველოს დასავლურ პარტნიორებთან კრიზისისა და ურთიერთობების გაყინვის ფონზე.
