ადამიანი, რომელიც უსაზღვროდ ბევრს წერდა ადამიანური ურთიერთობების სილამაზეზე, შეუძლებელია თავადაც ლამაზი სულის პატრონი არ იყოს.
ნოდარ დუმბაძეს ლაღი ბავშვობა არ ჰქონია. ადრეულ ასაკში გადაიტანა ის ფსიქოლოგიური სტრესი, რაც შეიძლება გამოიწვიოს მშობლებისგან იძულებით განშორებამ. 8 წლის იყო, დედა რომ გადაუსახლეს, ხოლო მამა დახვრიტეს. დეიდებმა ის აფხაზეთში წაიყვანეს, სადაც 3 წელი გაატარა. მოგვიანებით კი ბებია – ბაბუასთან გაგზავნეს ჩოხატაურის რაიონის სოფელ ზენობანში.
“ბევრს ჰგონია, რომ მამა გურიიდან ჩამოვიდა დედაქალაქში. სინამდვილეში პირიქით იყო, თბილისიდან მოხვდა გურიაში”, – მითხრა ერთხელ ცნობილი მწერლის, ნოდარ დუმბაძის უმცროსმა ქალიშვილმა ქეთევან დუმბაძემ.
ქალაქელმა ბიჭმა სოფლის წიაღში 5 წელი გაატარა და იმდენი სითბო მიიღო, მის შემოქმედებას გასწვდა. ერთხელ უთქვამს კიდეც:
“მთელი დუნიის წინაშე ვარ ვალში. გაჭირვებული ბავშვი გაბოროტებულ ადამიანად რომ არ ჩამოვყალიბდი, იმ ადამიანების დიდი ღვაწლია, ვინც ლუკმა გამიყო, მომეფერა, ხელი გამიმართა. მათ ვალს ვერასდროს გადავიხდიო”.
ნოდარ დუმბაძეს 90 წელი შეუსრულდებოდა. საიუბილეო თარიღი თბილისის ბავშვთა ქალაქ “მზიურში”, 2 დღის განმავლობაში, დატვირთული შემოქმედებითი ღონისძიებებით აღინიშნა. მანამდე კი, მთაწმინდის მწერალთა პანთეონში, მწერლის საფლავზე პარაკლისი აღევლინა. თბილისის მოზარდ – მაყურებელთა თეატრმა, რომელიც მწერლის სახელობისაა და ახალი სეზონი მთაწმინდიდან დაიწყო სპექტაკლით “მე ვხედავ მზეს”.
აღსანიშნავია, რომ თავდაპირველად, ნოდარ დუმბაძე “მზიურში” დაკრძალეს, ხოლო 2009 წლის 14 სექტემბერს მთაწმინდის მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა პანთეონში გადაასვენეს.
შაბათ-კვირას “მზიურში”, მთელი დღის განმავლობაში მიმდინარეობდა ღონისძიებები. მოეწყო დუმბაძის ნაწარმოებებზე შექმნილი ფილმების ღია ჩვენება. პარალელურად, კაფეში იმართებოდა შეხვედრები ნორჩ მკითხველებთან, სადაც საბავშო მწერლები აუდიტორიას დუმბაძის ლექსებს უკითხავდნენ. ცნობილმა მსახიობმა რუსუდან ბოლქვაძემ წაიკითხა ნაწყვეტები მწერლის შემოქმედებიდან. 15 სექტემბრის საღამო სპექტაკლით – “მე ვხედავ მზეს” დასრულდა. ხოლო 16 სექტემბერს დმანისის თეატრმა წარმოადგინა სპექტაკლი “სისხლი” დუმბაძის 2 მოთხრობის მიხედვით, “ძაღლი” და “სისხლი”.
როგორც Dalma News-ს მწერლის ქალიშვილმა, ქეთევან დუმბაძემ განუცხადა, მამის ხსოვნის საპატივსაცემოდ დააარსა “ნოდარ დუმბაძის გამომცემლობა”, პირველად მისი 2 წიგნი გამოიცა. იდეა, არა მხოლოდ მწერლის ნაწარმოებებისთვის ახალი სიცოცხლის მინიჭებაში მდგომარეობს, არამედ იმაში, რომ ისინი უფრო პრაქტიკული და ყოველდღიურად საკითხავი წიგნები იყოს, ვიდრე სქელტანიანი ტომეულებია, საოჯახო ბიბლიოთეკის თაროებს რომ ავსებენ. მამის იუბილესთან დაკავშირებით ქეთევან დუმბაძემ აფხაზურ-ქართული წიგნი გამოსცა, რომელიც მწერლის ორ ნაწარმოებს, “ჰელადოსს” და “გულს” აერთიანებს.
“ორ-ორი რომანი დავაწყვილეთ და გამოვეცით 2 წიგნი. “მე ბებია ილიკო და ილორიონი და “მე ვხედავ მზეს”, ხოლო მეორე წიგნში გაერთიანდა მისი ყველა მოთხრობა. წიგნსაც ასე ჰქვია – “ყველა მოთხრობა”. წლის ბოლომდე კიდევ 2 წიგნი უნდა გამოვიდეს, სადაც კვლავ ორ-ორი ნაწარმოები გაერთიანდება. სქელტანიან ტომეულებში უჭირთ ხოლმე ბავშვებს მოთხრობების ძებნა, პატარა წიგნები კი პრაქტიკულია. მას მკითხველი ყველგან წაიღებს. ჩანთაში და ჯიბეშიც თავისუფლად ჩაიდებს”, – ამბობს ქეთევან დუმბაძე.
ნოდარ დუმბაძის ნაწარმოებების გაჟღენთილია ცხოვრების სიყვარულით, ნათელი მომავლის იმედით, თანამედროვე ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი მოვლენების სიღრმისეული გააზრებით. მწერალს ახასიათებს თხრობის ლირიზმი და განუმეორებელი იუმორი, რამაც, განაპირობა მისი პოპულარობა როგორც საქართველოში, ისე საზღვარგარეთ. დუმბაძის თხზულებები თარგმნილია რუსულ, უკრაინულ, მოლდავურ, სომხურ, აზერბაიჯანულ, ინგლისურ, ფრანგულ, გერმანულ, ესპანურ, პოლონურ, იაპონურ, თურქულ, არაბულ და სხვა ენებზე. არ დარჩენილა უცხო ენაზე წაუკითხავი მისი არც ერთი ნაწარმოები. დაჯილდოებულია საპატიო ნიშნის ორდენითა და მედლებით. პიესებად გადაკეთებული მისი რომანები დღესაც აქტიურად იდგმება საქართველოსა და უცხო ქვეყნების სცენებზე. გადაღებულია კინოფილმები.
“მის პერსონაჟებს იცნობენ თანამედროვე ახალგაზრდები და ეს იგრძნობოდა ამ დღეებში”, – ამბობს ქეთევან დუმბაძე და მამის გვერდით გატარებულ პერიოდს იხსენებს. მამა-შვილის ურთიერთობაში იყო საოცარი რიდი, სიყვარული, თაყვანისცემა.
“დღესაც აჩრდილივით დამყვება კითხვა, – “მოეწონება ეს მამას?” ყოველთვის მინდოდა მამას ვმგვანებოდი. ძალიან ბიჭურად გავიზარდე. მასთან ერთად დავდიოდი სათევზაოდ. ნავის ტარება და ნიჩბების მოსმას მასწავლიდა. მთელი ბავშვობა ფეხბურთის კარში ვიდექი, თოჯინით არასდროს მითამაშია. სიყვარული, რომელიც მამამ ჩემს გარდაცვლილ ძმას ვერ დაახარჯა, მე მიწილადა. საოცრად კაცთმოყვარე და რელიგიური ადამიანი იყო. ოთახში მთელი კედელი ხატებით ჰქონდა სავსე. ბევრჯერ მინახავს მათთან დაჩოქილი. მეზობელი გვყავდა ცეკას მდივანი. ერთხელ მისი შვილი მამას საძინებელში შევიდა. ხატები, რომ დაინახა შეჰყვირა, – ძია ნოდარ, თქვენ ცრუმორწმუნე ხართო? მამამ უპასუხა, – ცრუმორწმუნე მამაშენია, მე მორწმუნე ვარო”, – იხსენებს ქეთევან დუმბაძე.
ნოდარ დუმბაძეს შეეძლო ოჯახური კამათიც კი იუმორში გადაეტანა. ყველაზე ცხარე საუბარიც კი, მათ ოჯახში გულიანი ხარხარით სრულდებოდა. დუმბაძის გმირები ზედმიწევნით ბიოგრაფიულია, თუმცა გამოგონილი პერსონაჟებიც ჰყავდა, მაგრამ განცდებისა და ემოციების სიყალბე მის ნაწარმოებებში არ არსებობს. გარდაცვალებამდე ერთი დღით ადრე მწერალს მეუღლემ უსაყვედურა, – ყველას რაღაც მიუძღვენი, ჩემზე კი არაფერი დაგიწერიაო. – რა სულელი ხარ ნანული, ხატია შენ არ ხარო? – უთქვამს მწერალს.
ნოდარ დუმბაძის ნაწარმოებების უმეტესობა გულრიფში, აგარაკზე ყოფნისას იწერებოდა. მათი პირველი და უცვლელი შემფასებელი კი მეუღლე იყო. მერე უფროსი ქალიშვილი მანანა და ბოლოს ქეთევანი. თუმცა, გამონაკლისებიც ხდებოდა და ასეთი იყო “ჰელადოსი”, რომელიც პირველად ქეთევანს წააკითხა ერთ ღამეში.
“მარტო ვიყავი ოთახში, როცა მამა შემოვიდა. ქაღალდების დასტა საწოლზე დააგდო და მითხრა, – მამა, წაიკითხე. – აბა რას ვიზამ – მეთქი, – ვუპასუხე და წაკითხვა დილისთვის გადავდე. – არა მამა, ახლა წაიკითხეო,- მითხრა. თვითონ კუთხეში, საწერ მაგიდასთან ჩამოჯდა და იქიდან მიყურებდა. მთხოვა, ხმამაღლა წამეკითხა. მთელი მოთხრობა ლამის ერთი ამოსუნთქვით წავიკითხე და ბოლოში რომ გავედი, ავღრიალდი. – როგორ მოკალი მამა იანგული? – შევძახე მას. -ეს მინდოდა მამა, მეტი არაფერიო, – გამომართვა ფურცლების დასტა და წავიდა, დაიძინა. მაგრამ ჩემმა მტერმა დაიძინოს, იმ ღამით მე რომ მეძინა”, – იხსენებს ქეთევან დუმბაძე.
თბილისის ბავშვთა ქალაქი “მზიური” ნოდარ დუმბაძის ოცნების ნაწილია. გასული საუკუნის 70-იან წლებში, ამერიკაში ყოფნისას “დისნეილენდი” უნახავს და მას შემდეგ სურდა მსგავსი ქალაქი თბილისელი ბავშვებისთვისაც გაკეთებულიყო. ყველას გვახსოვს “კუკარაჩაში” ეპიზოდი, როდესაც მდინარე ვერეზე მიდიან ბიჭები საბანაოდ. თავადაც ვერეს პირას იყო გაზრდილი და სურდა, მის ბავშვობასთან დაკავშირებული გარემო განსაკუთრებული ყოფილიყო. ბავშვთა ქალაქის აშენების იდეას მაშინდელმა მთავრობამ მხარი დაუჭირა და განხორციელდა.
“მზიური” 2015 წლის 13 ივნისის წყალდიდობის შედეგად მნიშვნელოვნად დაზარალდა, თუმცა, ქეთევან დუმბაძეს მიაჩნია, რომ “მზიური” სტიქიამდეც ბევრი რამის გამო დაზარალდა, მათ შორის უკანონო მშენებლობებით.
“ვარაზის ხევი გადაიკეტა და ვაკისა და საბურთალოს სასაფლაოები ლამის შეერთდა, ის ტერიტორია სულ მზიურის წითელ ხაზებში იყო, მაგრამ ბევრჯერ შეიცვალა წითელი ხაზები და იდეაც იდეად დარჩა. “მზიურის” დირექტორიც ვიყავი და ვიბრძოდი ამისთვის, მაგრამ ვერ გავუმკლავდი ურბანულ პრობლემებს. ერთ ღამეში სახლები მხვდებოდა აშენებული. ახლა გახარებული ვარ. “მზიურის” აღდგენას აპირებენ. პროექტიც ვნახე და თბილისის მერსაც შევხვდი. მართალია მამას იდეა ზოოპარკიდან ბეთანიამდე გადაჭიმული ქალაქი იყო, მაგრამ, რაც დარჩა “მზიურის” ტერიტორია, იმას მოევლება და დასასვენებელ პარკად გადაიქცევა, ესეც კარგია”, – აცხადებს ქეთევან დუმბაძე.
ნოდარ დუმბაძის ნაწარმოებები აქტუალობას რამდენიმე ათეული წლების შემდეგაც არ კარგავს. ყოველთვის აქტუალურია სიყვარული, მიმტევებლობა, კეთილშობილება, სათნოება, მით უმეტეს, სოციალური ქსელების ეპოქაში, როცა ადამიანები გამეტებით ლანძღავენ ერთმანეთს.
“რაც უფრო ხშირად დაუბრუნდებიან ადამიანები ნოდარ დუმბაძეს, იქნებ უფრო ხშირად გაუჩნდეთ სიკეთის კეთების სურვილი. დღეს ცოცხალი რომ იყოს მამა, ალბათ, კიდევ ერთი ინფარქტი დაემართებოდა. ბედნიერი რომ არ იქნებოდა ამ ყველაფრით, ზუსტად ვიცი. მეც ძალიან მიჭირს ბეტონის თბილისის ყურება”, – გვითხრა საუბრის დასასრულს ცნობილი მწერლის ქალიშვილმა.
შორენა პაპაშვილი
