ოპოზიციისა და სამოქალაქო აქტივისტების მრავალთვიანი, თუმცა ყოველდღიურად მცირდებოდა პროტესტების ფონზე მმართველმა პარტიამ «ქართული ოცნება» მჭიდროდ დაიწყო კანონმდებლობით, უფრო სწორად მისი გამკაცრებით, ორიენტირებული ახალ რეალობაზე, რომელიც ჩამოყალიბდა მსოფლიოში დონალდ ტრამპის ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ. საქართველოს მთავრობის მიერ მიმდინარე კანონებში შეტანილ ცვლილებებს შორის არის სახელმწიფო ღალატის სტატიის აღდგენა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში, პარლამენტში ამერიკული FARA-ს სრული ანალოგის ინიციირება, რომელიც, ავტორების აზრით, უნდა ჩაანაცვლოს გასული წლის მიღებული და პროტესტების ტალღის გამომწვევი კანონი «უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ». ასევე სხვა კანონპროექტები, რომლებიც შეზღუდავს უცხოურ დაფინანსებას სახელმწიფო სამსახურში, შეაჩერებს მედიის დაფინანსებას უცხოეთიდან და «ფეიკების» გავრცელებას, გააუქმებენ არასამთავრობო ორგანიზაციების ჩართვის ვალდებულებას მათი საქმიანობის სფეროსთან დაკავშირებული კანონპროექტებისა და გადაწყვეტილებების განხილვასა და მიღებაში. მრავალრიცხოვან კანონმდებლობით ცვლილებებს დაემატება კიდევ ერთი: საქართველოში მოქმედი ყველა კანონიდან ამოღებული იქნება ტერმინები «გენდერი» და «გენდერული იდენტობა».
ამ ცვლილებების წინაპირობებზე, მიზეზებზე და შესაძლო შედეგებზე Dalma News-თან საუბრობენ საქართველოს ექსპერტები ზაალ ანჯაფარიძე და ვახტანგ ხმალაძე.
– მმართველმა პარტიამ განაცხადა სახელმწიფო ღალატის სტატიის აღდგენის შესახებ სისხლის სამართლის კოდექსში. რითია განპირობებული ასეთი განზრახვა?
ზაალ ანჯაფარიძე: ვფიქრობ, რომ ამ სტატიის შემოღება პირდაპირ კავშირშია პარლამენტის დროებითი საგამოძიებო კომიტეტის შექმნასთან «ეროვნული მოძრაობის» საქმიანობის გამოსაძიებლად და, როგორც ვფიქრობ, «ქართული ოცნება» აპირებს მათ ზოგიერთ მოქმედებას, განსაკუთრებით 2008 წლის აგვისტოს ომის დროს, სახელმწიფო ღალატის სტატიის ქვეშ მოქცევას. გარდა ამისა, ამ სტატიის ქვეშ, ალბათ, მოხვდება «ეროვნული მოძრაობის» სხვა ქმედებებიც. ეს ასევე შეიძლება ვრცელდებოდეს სხვა მოქმედებზე, რომლებმაც თავიანთი ქმედებებით რაიმე ზიანი მიაყენეს სახელმწიფოს. ეს, სავარაუდოდ, როგორც პოლიტიკური ნაბიჯია, ასევე იურიდიულიც, მაგრამ იურიდიული ნაკლებად, რადგან ამ სტატიის ქვეშ მოქცეული ზოგიერთი ქმედების ვადა გასულია. ასე რომ, მე პირადად არ ველოდი, რომ ამ კანონის გამოყენების შემდეგ ქვეყანაში მასობრივი რეპრესიები დაიწყება. უფრო მეტიც, თავად «ქართული ოცნების» წარმომადგენლები აცხადებენ, რომ ამის გაკეთებას არ აპირებენ. ეს ერთგვარი პოლიტიკური, PR ეფექტია, რომელიც დაეხმარება მმართველ პარტიას მიაღწიოს მთავარ მიზანს – პოლიტიკური ასპარეზიდან «ეროვნული მოძრაობის» როგორც პოლიტიკური ძალის ამოღებას.
ვახტანგ ხმალაძე: თავად სახელმწიფო ღალატის კანონპროექტი ჯერ პარლამენტში არ არის შეტანილი, ამიტომ მიუხედავად იმისა, რომ ძნელია ვთქვა, რა ფორმას მიიღებს, ძნელია მისი შეფასება, მაგრამ ზოგადად ვიტყვი, რომ ნებისმიერი ქმედება, რომელიც აძლევს დანაშაულის კვალიფიკაციას, უნდა შეიცავდეს დანაშაულის ნათელ ნიშნებს. თუ ამ სტატიას დაუბრუნებენ, მაგრამ ნიშნებს არ განსაზღვრავენ, მაშინ ეს იქნება სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის ფაქტობრივი უარყოფა, რადგან ყველაფერი დამოკიდებული იქნება მხოლოდ იმ შეფასებაზე, არის თუ არა კონკრეტული ქმედება სამშობლოს ღალატი. ამის გაკეთება არ შეიძლება. დანაშაულის ნათელი და პროგნოზირებადი ნიშნები უნდა იყოს. ჩვენს ამჟამინდელ სისხლის სამართლის კოდექსში უკვე არსებობს ნორმები, რომლებიც განსაზღვრავენ, რომელი ქმედებები შეიძლება ჩაითვალოს სახელმწიფო ღალატად. ამიტომ ამ კოდექსში ცვლილებების შეტანისა და ცალკე სტატიის დამატების აუცილებლობას არ ვხედავ.
– სახელმწიფო ღალატის სტატიის გარდა, მმართველმა პარტიამ განაცხადა ამერიკული FARA-ს ანალოგის მიღების განზრახვის შესახებ. როგორ იმოქმედებს ამ კანონის მიღება საშინაო პოლიტიკურ სიტუაციაზე და დასავლეთის დამოკიდებულებაზე საქართველოს ხელისუფლების მიმართ?
ზაალ ანჯაფარიძე: რაც შეეხება ამერიკული FARA-ს ანალოგის მიღების გეგმებს, მე გავიმეორებ მმართველი პარტიის ახსნა-განმარტებას, რადგან ამ კანონის უკან სხვა ლოგიკას არ ვხედავ. მმართველ პარტიაში, როგორც ჩანს, თვლიან, რომ თუ FARA-ს აქტს ზუსტად გადაიტანენ საქართველოს კანონმდებლობის სივრცეში, მაშინ არც თვითონ ქვეყანაში და არც მის ფარგლებს გარეთ არანაირი პრეტენზია არ ექნებათ საქართველოს FARA-ს ანალოგის მიმართ. მართალია, ახლა ზოგიერთი ამერიკელი, ევროპელი და ადგილობრივი ანალიტიკოსი და ექსპერტი ცდილობს ამ კანონპროექტის კრიტიკის ცეცხლში გატარებას, ამბობენ, რომ ჩვენ არ გვაქვს ისეთი დონის დემოკრატია, როგორც აშშ-ში, ამიტომ FARA-ს ანალოგის გამოყენება საქართველოს პირობებში მიუღებელია, რომ აშშ-ში კანონი ვრცელდება სრულიად სხვა ფიზიკურ და იურიდიულ პირებზე. მიუხედავად ამისა, მე არ ვხედავ არანაირ განსხვავებას, რადგან საქართველოში არსებობს მრავალი იურიდიული და ფიზიკური პირი, რომლებიც იღებენ დაფინანსებას უცხოეთიდან, რათა ლობირება, ადვოკატირება, როგორც მათ უწოდებენ, იმ ინიციატივების, კანონების და ქმედებების, რომლებიც იმათ ინტერესებშია, ვინც უხდის მათ ფულს. ასე რომ, ვფიქრობ, მთავრობა ცდილობს მათ რაიმე ჩარჩოებში მოქცევას, რათა ისინი უფრო მეტად იყვნენ პასუხისმგებლები საზოგადოებისა და სახელმწიფოს წინაშე და გაამჭვირვალონ თავიანთი ხარჯები. მე პირადად დაახლოებით 15 წელი მუშაობდი დონორულ ორგანიზაციაში და თვითონ ვუცვლიდი გრანტებს, რომელთა გამჭვირვალობა ფართო საზოგადოებისთვის ძალიან დაბალი იყო.
თუ გადავხედავთ ცნობილი, «მდიდარი არასამთავრობო ორგანიზაციების» ვებ-გვერდებს, იქ საკმაოდ მოკრძალებული ინფორმაციაა იმის შესახებ, თუ რა მიზნებისთვის, რა რაოდენობით და ვისთვის იხარჯება ეს გრანტები. ჩნდება კითხვა: თუ აშშ-ის საზოგადოებას და მოქალაქეებს აქვთ უფლება იცოდნენ, სად და როგორ იხარჯება ფული, რომელსაც მათ ტერიტორიაზე მოქმედი ორგანიზაციები იღებენ უცხოეთიდან, რატომ არ აქვთ ეს უფლება საქართველოს მოქალაქეებს? ასე რომ, ამ კანონპროექტის გამოუცხადებელი მიზანია არასამთავრობო ორგანიზაციების კიდევ უფრო მეტად დაჭერა, მათი ხელში ჩაგდება. რადგან თუ დასავლეთში ტერმინი უცხოური აგენტი არ ატარებს უარყოფით დატვირთვას, მაშინ ჩვენს რეალობაში ის სტიგმატიზირებს ორგანიზაციას, პიროვნებას, რომლებიც ამ სტატუსის ქვეშ მოხვდებიან, შესაბამისად, მათი ნდობა მცირდება, რადგან ისინი განიხილებიან, როგორც უცხოური ინტერესების გამტარებლები.
ვახტანგ ხმალაძე: ვახტანგ ხმალაძე: რაც გვაქვს კანონპროექტის სახით, ეს ფაქტობრივად ამერიკული FARA-ს აქტის თარგმანია, რაც გაკეთება არ შეიძლება და არასწორია, რადგან ამ კანონში მითითებულია ის სახელმწიფო ორგანოები, თანამდებობის პირები, რომლებიც არსებობს აშშ-ში და რომლებიც არ გვაქვს. ამბობენ, რომ ეს გაკეთდა იმისთვის, რომ ოპონენტებს არ ჰქონდეთ პრეტენზიები. პრობლემა ამაში არ არის. ამ მომენტების გამოსწორება ტექნიკური საკითხია. ვთქვათ, სახელმწიფო დეპარტამენტის ნაცვლად მიუთითეთ შესაბამისი ორგანო, რომელიც ასრულებს მის ფუნქციებს საქართველოში. პრობლემა სხვაგან არის. ყველა ქვეყანას აქვს თავისი კანონმდებლობის სისტემა და ეს სისტემები სხვადასხვა ქვეყანაში ერთმანეთს არ ემთხვევა. არცერთი კანონი არ შეიძლება იმოქმედოს სხვებისგან დამოუკიდებლად. ყოველი კანონის მოქმედების დროს რამდენიმე სხვა კანონი ძალაში შედის. ამიტომ ნებისმიერი ახალი კანონის მიღებისას ის უნდა იყოს ადაპტირებული არსებულ კანონმდებლობის სისტემასთან. მეორეც, ნებისმიერი კანონის გამოყენებისას, განსაკუთრებით ისეთი, რომელიც ადგენს რაიმე შეზღუდვებს, აწესებს სანქციებს, ქვეყანაში უნდა არსებობდეს ამ კანონის არასწორი გამოყენებისგან დაცვის მექანიზმი. ყველაზე მნიშვნელოვანი ასეთი მექანიზმი ყველგან არის სასამართლო სისტემა. სასამართლო მხოლოდ მაშინ შეუძლია დაცვა ხელისუფლების ნებისმიერი ქმედებისგან, თუ ის დამოუკიდებელია. ჩვენთან სასამართლოს დამოუკიდებლობა დიდი პრობლემაა. ამიტომ ნებისმიერი ახალი შეზღუდვისა და სანქციების შემოღება კიდევ უფრო მეტ პრობლემებს ქმნის ადამიანის უფლებებისა და დემოკრატიის დაცვასთან დაკავშირებით. მესამე პრობლემაა მიზანი. წელს, როდესაც საქართველოს პარლამენტმა მიიღო ე.წ. «რუსული კანონი», თქვა, რომ იგი მიღებული იყო მედიისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობის ფინანსური გამჭვირვალობის უზრუნველსაყოფად. თუმცა ამისთვის საკმარისი იყო უბრალო ცვლილებების შეტანა უკვე მოქმედ კანონებში. მიუხედავად ამისა, კანონი მიიღეს, მაგრამ ფაქტობრივად გამოყენება ვერ შეძლეს. მთავრობამ არ გამოიყენა სანქციები იმათ მიმართ, ვინც ამ კანონის შესაბამისად რეგისტრაციაზე უარი თქვა. იყო პოლიტიკური მიზეზებიც. ჩემი აზრით, ეს კანონი შენარჩუნდა როგორც «დამოკლეს მახვილი», რათა გამოეყენებინათ მაშინ, როდესაც ეს საჭირო გახდებოდა. ყურადღება მივაქციოთ იმასაც, რომ ეს კანონი ითვალისწინებს მხოლოდ ადმინისტრაციულ ჯარიმებს, მაშინ როდესაც FARA ადგენს სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობას. ვფიქრობ, რომ FARA-ს ანალოგის მიღების მიზანი საქართველოში არის სწორედ სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის დანერგვა პატიმრობის სახით. ასე რომ, არანაირი ლეგიტიმური მიზანი არ არსებობს ასეთი კანონის მიღებისთვის საქართველოს რეალობაში.
– როგორ აფასებთ მმართველი პარტიის კიდევ ერთ ინიციატივას – არასამთავრობო ორგანიზაციების გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში ჩართვის ვალდებულების გაუქმებას?
ზაალ ანჯაფარიძე: ეს ინიციატივა ლოგიკურად არის დაკავშირებული ამერიკული FARA-ს აქტის ზუსტი ანალოგის მიღების განზრახვასთან საქართველოში. რადგან თუ გამოვიდეთ იქიდან, რომ უცხოური დაფინანსების მიმღებთა უმრავლესობა ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციებია, მაშინ მათი სავალდებულო მონაწილეობა გადაწყვეტილებების მიღებაში ნიშნავს, რომ ისინი შეიძლება სცადონ სხვა სახელმწიფოების ინტერესების გატარება, რომლებიც მათ ფინანსებენ. ადრე «ქართული ოცნებამ» მიიღო კანონი, რომელიც აიძულებს მთავრობასა და პარლამენტს ჩაერთონ არასამთავრობო ორგანიზაციები გადაწყვეტილებების მიღებაში, რათა საქართველოს დემოკრატიულობა გამოავლინოს, დასავლეთს მოეწონოს. მაგრამ ეს იყო პერიოდი, როდესაც არასამთავრობო სექტორი მეტ-ნაკლებად კორექტულად იქცეოდა და ასე ძლიერად არ ერეოდა პოლიტიკაში. ყველაფერი დაიწყო 2015-2016 წლებში, როდესაც თავიანთი დონორების დავალებით ადგილობრივმა არასამთავრობო ორგანიზაციებმა შეცვალეს თავიანთი მოქმედებების მიმართულება და უფრო აქტიურად ჩაერთვნენ პოლიტიკაში. გავიხსენოთ, მაგალითად, ის კამპანია სლოგანით «ეს შენც გეხება», რომელიც მათ გამართეს კანონის წინააღმდეგ საიდუმლო მოსმენის შესახებ. ისინი ცდილობდნენ სახელმწიფო უშიშროების სამსახურის ერთ-ერთი ინსტრუმენტის ჩამორთმევას და გასაღების მობილურ ოპერატორებთან გადაცემას, სხვათა შორის, უცხოური კომპანიების საკუთრებაში მყოფთ.
ვახტანგ ხმალაძე: საქართველოში მოქმედი კანონმდებლობით დადგენილია, რომ ნებისმიერი კანონის, ქვეკანონის, ადმინისტრაციული გადაწყვეტილების მიღებისას სავალდებულად უნდა მონაწილეობდნენ ინტერესების ჯგუფები, ანუ ის ჯგუფები, რომლებსაც ეხება ამ კანონების მოქმედება ან რომლებიც პროფესიონალურად მუშაობენ იმ სფეროში, რომელსაც ეხება ახალი გადაწყვეტილების მიღება. ეს ინტერესების ჯგუფები ძირითადად წარმოდგენილია არასამთავრობო ორგანიზაციებით, რადგან ეს არასამთავრობო ორგანიზაციები იქმნება იმ მიზნების მისაღწევად, რომლებიც მნიშვნელოვანია ან საინტერესოა ამა თუ იმ საზოგადოების ჯგუფისთვის. და უკვე წლების განმავლობაში პარლამენტში სხვადასხვა კანონპროექტის განხილვაში მონაწილეობენ სხვადასხვა არასამთავრობო ორგანიზაციები, იმის მიხედვით, თუ რომელი ორგანიზაციის ინტერესების სფეროში მოხვდება კონკრეტული კანონპროექტი. არასამთავრობო ორგანიზაციები ყოველთვის აქტიურად მონაწილეობდნენ პარლამენტის კომიტეტების სხდომებში, წამოჭრიდნენ ახალ წინადადებებს, აკრიტიკებდნენ პროექტებს და ეს თანამშრომლობა ხშირად კარგ შედეგებს იძლეოდა და კანონი უკეთესი გამოდიოდა, ვიდრე თავიდან იყო წარმოდგენილი.
ახლა კი პარლამენტის რეგლამენტში, სახელმწიფო სამსახურის შესახებ კანონში, ასევე ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსში და სხვა რიგ კანონებში გათვალისწინებულია ისეთი ცვლილებების შეტანა, რომლებიც გააუქმებს არასამთავრობო ორგანიზაციების გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში ჩართვის ვალდებულებას. ეს გამოიწვევს ხელისუფლების კიდევ უფრო მეტ დაშორებას საზოგადოებისგან და ჩვენ უნდა გვახსოვდეს, რომ ხელისუფლების არსებობის დანიშნულება საზოგადოების მსახურებაა. ხელისუფლებამ უნდა ემსახუროს საზოგადოებას და გააკეთოს ის, რაც საზოგადოებას სურს.
– საქართველოს მთავრობამ ასევე განაცხადა ტერმინი «გენდერის» ყველა კანონიდან და ქვეკანონებიდან ამოღების განზრახვის შესახებ. რითია განპირობებული ასეთი გადაწყვეტილება?
ზაალ ანჯაფარიძე: ვფიქრობ, რომ ეს გარკვეულწილად დაკავშირებულია იმ კანონებთან, რომლებიც «ქართული ოცნებამ» ადრე მიიღო, კერძოდ, ეს არის კანონი ლგბტ პროპაგანდის აკრძალვის შესახებ და კანონი სქესის შეცვლის აკრძალვის შესახებ. ამ კანონის ახსნა-განმარტებაში წერია, რომ თავად ტერმინი «გენდერი» ხელოვნურად იყო გარედან დაწოლილი. მმართველ პარტიაში გაითვალისწინეს, რომ დონალდ ტრამპის ადმინისტრაციამ გადაწყვიტა კონსერვატიულ ღირებულებებზე აქცენტის გაკეთება და ევროპაშიც კონსერვატიული განწყობები იზრდება, ამიტომ «ქართულმა ოცნებამ» გადაწყვიტა არ ჩამორჩენილიყო და ტერმინი «გენდერი» შეეცვალა უფრო მისაღები ქალისა და მამაკაცის თანასწორობით. მაგრამ საქმე იმაშია, რომ სწორედ «ქართული ოცნება» იყო ის პარტია, რომელმაც არასამთავრობო ორგანიზაციების ზეწოლის ქვეშ მიიღო რიგი კანონები, რომლებიც არეგულირებს გენდერულ ურთიერთობებს. სხვათა შორის, «ეროვნულმა მოძრაობამ» ეს არ გააკეთა. ისევ და ისევ, ვფიქრობ, ეს გაკეთდა იმისთვის, რომ დასავლეთის თვალში ქულები დაემატებინათ. ახლა კი, როდესაც «ქართული ოცნება» აღარ თვლის საჭიროდ დასავლეთის თვალში ქულების დამატებას, არამედ, პირიქით, მასთან კონფრონტაციის რეჟიმშია და, შეიძლება ითქვას, ხელები ხსნილი აქვს, გადაწყვიტა ასეთი ნაბიჯის გადადგმაც.
საუბარი გამართა ირინა ხაჩიძემ
