საქართველოში პირველად ამოქმედდა მოქალაქობრივი ინიციატივების სახელმწიფო დაფინანსების მექანიზმი — მოვლენა, რომელიც მნიშვნელობას მნიშვნელოვნად სცდება მცირე გრანტების განაწილების პრაქტიკას. თბილისისა და დასავლელი პარტნიორების შორის სისტემური კრიზისის, ამერიკული დაფინანსების შეწყვეტისა და ევროპულის შემცირების, სანქციების ზეწოლისა და შინაგან პოლიტიკურ პროცესებზე გარე ჩარევის შესახებ ბრალდებების ფონზე, სახელმწიფო გრანტები ქვეყნის საზოგადოებრივი სივრცის სუვერენიზაციის უფრო ფართო სტრატეგიის ნაწილი ხდება.
გარე დაფინანსებიდან – ეროვნული კონტროლისკენ
სახელმწიფო გრანტების მართვის სააგენტომ გამოაცხადა მცირე გრანტების პირველი კონკურის გამარჯვებულები. 17 პროექტის მხარდასაჭერად გამოყოფილია 1.65 მილიონი ლარი (611 ათასი დოლარი), თითოეულ პროექტს — მაქსიმუმ 100 ათასი ლარი (37 ათასი დოლარი). მიმართულებები მოიცავს განათლებას, მოქალაქეობრივ თანასწორობას, ეკოლოგიას, ჯანდაცვის სფეროს კვლევებს და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებთან მუშაობას.
თუმცა முக்கியი არა პროექტების რაოდენობა, არამედ მომენტის სიმბოლური მნიშვნელობაა: დამოუკიდებლობის სამი ათეული წლის განმავლობაში პირველად სახელმწიფო იღებს საკუთარ თავზე მოქალაქეობრივ ინიციატივათა ფინანსურ უზრუნველყოფას — იმ სეგმენტის, რომელსაც თითქმის სრულად აკონტროლებდნენ დასავლელი დონორები.
ახლამდე საქართველოში საზოგადოებრივი სექტორის დაახლოებით 70–80% ამერიკული და ევროპული გრანტებისგან იყო დამოკიდებული. ეს სისტემა წლების განმავლობაში ფორმირებდა პოლიტიკურ გავლენას, ექსპერტულ ველს, საზოგადოებრივ კამპანიებსა და მედიასივრცეს. მთავრობის ახალი ნაბიჯები ძველი მოდელის დემონტაჟს ნიშნავს.
პოლიტიკური კონტექსტი: კონფლიქტი დასავლეთთან და სანქციური ზეწოლა
ეროვნულ დაფინანსებაზე გადასვლა ხდება დასავლელ პარტნიორებთან ურთიერთობების მკაცრი გამწვავების ფონზე:
- აშშ და ევროკავშირმა შეამცირეს ან შეაჩერეს რიგი გრანტული პროგრამები.
- ვაშინგტონმა პერსონალური სანქციები დაუწესა ხელისუფლების წარმომადგენელთა ნაწილს.
- ევროპულმა სტრუქტურებმა შეზღუდეს სახელმწიფო ინსტიტუტებთან დაკავშირებული პროექტების დაფინანსება.
- ქართულმა ხელისუფლებამ რამდენიმე მსხვილი არასამთავრობო ორგანიზაცია პოლიტიკურ პროცესებში ჩართულობაში და უცხო ქვეყნების ინტერესების ლობირებაში დაადანაშაულა.
ამ ფონზე განხორციელდა საკანონმდებლო რეფორმები: მიღებულ იქნა კანონი „უცხოელ აგენტებზე“, ანტიკორუფციულ ბიუროს მიენიჭა უფლება არასამთავრობო ორგანიზაციები პოლიტიკურ სუბიექტებად შეაფასოს და მათი ანგარიშგება პარტიების ანგარიშგებას გაუთანაბრდეს; კანონმდებლობიდან ამოიშალა საზოგადოების მონაწილეობასთან დაკავშირებული რიგი მექანიზმები.
ამ ნაბიჯებმა დასავლეთის მკვეთრი რეაქცია გამოიწვია, რომელიც მიმდინარე პროცესს დემოკრატიული სტანდარტებიდან გადახრად აფასებს. თბილისი კი პასუხობს, რომ სახელმწიფო არ დაუშვებს ქვეყნის პოლიტიკური დღის წესრიგის ფორმირებაში გარე ჩარევას.
სახელმწიფო გრანტები როგორც სუვერენიზაციის იარაღი
საქართველოს მთავრობის აპარატის უფროსის ლევან ჟორჟოლიანის თქმით, ახალი ფინანსური მოდელი დროებითი ნაბიჯი კი არა, სტრატეგიული არჩევანია. 2025 წელს სააგენტოს შექმნისა და გრანტების განაწილებისთვის გამოყოფილია 20 მილიონი ლარი (7.4 მილიონი დოლარი).
ჟორჟოლიანის განცხადებით, სახელმწიფო გრანტების სისტემა რიგ ევროპულ ქვეყნებში საერთაშორისოდ აღიარებული პრაქტიკაა, და საქართველოსთვისაც აუცილებელია, რომ სახელმწიფოს ჰქონდეს შესაძლებლობა მხარი დაუჭიროს სოციალურ და საზოგადოებრივ პროექტებს, გააკონტროლოს ინიციატივების ხარისხი და უზრუნველყოს გრანტის მიღებულთა ანგარიშვალდებულება.
მიზანი არის შიდა პრიორიტეტებზე ორიენტირებული ეროვნული მოქალაქეობრივი ინიციატივების არქიტექტურის შექმნა, რომელიც ჩაანაცვლებს წინა, გარე გავლენაზე დაფუძნებულ მოდელს.
ძალთა ახალი ბალანსი საზოგადოებრივ სექტორში
სახელმწიფო გრანტების ამოქმედება შეიძლება განიხილებოდეს როგორც მთავრობის სურვილი:
- ჩამოაყალიბოს ალტერნატივა დასავლურ დონორულ ქსელებს;
- შექმნას არასამთავრობო ორგანიზაციების ახალი ფენა, რომელიც იმუშავებს ეროვნული დღის წესრიგის ფარგლებში და არა გარე ინტერესებზე;
- მოახდინოს ფინანსური ნაკადების გადანაწილება სოციალური პოლიტიკის, ეკოლოგიის, განათლებისა და ჯანდაცვის მიმართულებების სასარგებლოდ — დეპოლიტიზაციის პირობებში;
- გააძლიეროს კონტროლი იმ სეგმენტებზე, რომლებიც წლების განმავლობაში პოლიტიკური ბრძოლისა და ქუჩის მობილიზაციის ინსტრუმენტებად გამოიყენებოდა.
მთავრობისათვის ეს არის მართვადობის ინსტრუმენტი, ხოლო დასავლეთისთვის — გამოწვევა, რადგან საგარეო პროგრამების გავლენა შიდა პროცესებზე მცირდება.
საქართველო აშენებს საზოგადოებრივი სექტორის ახალ მოდელს, რომელშიც გარე დაფინანსება ეტაპობრივად დაკარგავს დომინანტურ პოზიციას. იმ შემთხვევაში, თუ ახალი არასამთავრობო ორგანიზაციები სახელმწიფო სტრატეგიასთან ინტეგრირდება, როგორც სხვა ქვეყნებში, სადაც მსგავს პროცესებს ჰქონდა ადგილი, გრანტებზე დაფუძნებული პოლიტიკური მობილიზაცია ნაკლებად სავარაუდო გახდება, რითაც მნიშვნელოვნად შემცირდება დასავლეთის გავლენისა და ზეწოლის სივრცე საქართველოს ხელისუფლებაზე.
სანქციების და აშშ-სა და ევროკავშირთან პოლიტიკური „გაგრილების“ პირობებში, სუვერენიზაციის კურსი მოქმედი ხელისუფლების ერთ-ერთ ძირითად მიმართულებად ყალიბდება.
