საქართველოს პარლამენტი ემზადება ახალი რედაქციის საარჩევნო კოდექსის განხილვისთვის, რომელიც ბოლო წლების ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან პოლიტიკური სისტემის რეფორმად იქცევა. ყველაზე მგრძნობიარე ცვლილება ეხება საზღვარგარეთ მცხოვრებ საქართველოს მოქალაქეთა ხმის მიცემის წესს.
მიუხედავად იმისა, რომ ხელისუფლება ხაზს უსვამს განახლებების ტექნიკურ ხასიათს, სინამდვილეში საუბარია საარჩევნო გავლენის გადანაწილებისა და იმ მოდელისგან თავის დაღწევის შესახებ, რომელმაც შესაძლოა მომავალში „მოლდოვური გამოცდილება“ გაიმეოროს.
კოდექსის სრული გადამუშავება ასობით შესწორების
შემდეგმოქმედი საარჩევნო კოდექსი 2011 წელს მიიღეს, მაგრამ მას შემდეგ მასში 100-ზე მეტი ცვლილება შევიდა, რამაც დოკუმენტი მოცულობითი და წინააღმდეგობრივი გახადა.
პარლამენტის თავმჯდომარე შალვა პაპუაშვილი რეფორმის აუცილებლობას იმით ხსნის, რომ ტექსტის გამოყენება გართულდა: ბევრი ნორმა მეორდება, ნაწილი მოძველდა, ხოლო სტრუქტურამ თანმიმდევრულობა დაკარგა.
ახალი ვერსია გულისხმობს:
- წესების სისტემატიზაციას,
- დუბლირებული მუხლების ამოღებას,
- პროცედურების გარკვევას,
- ნორმების გამოყენების გამარტივებას.
პარლამენტის თავმჯდომარის თქმით, განახლებული დოკუმენტი გახდება ერთიანი, ლოგიკური და ადვილად აღქმადი.
მთავარი ცვლილება — დიასპორის ხმის მიცემა მხოლოდ საქართველოში
ყველაზე დიდ ყურადღებას იქცევს ქვეყნის გარეთ მყოფი მოქალაქეების ხმის მიცემის წესის შეცვლა.
„კოდექსში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ცვლილებაა არარეზიდენტების, ანუ საზღვარგარეთ მყოფი საქართველოს მოქალაქეების ხმის მიცემის წესი… ცვლილება ეხება ხმის მიცემის პროცედურას და ითვალისწინებს, რომ, ისევე როგორც ადგილობრივ არჩევნებზე, საქართველოს პარლამენტის არჩევნებზე ხმის მიცემა მოხდება მხოლოდ საქართველოს ტერიტორიაზე. ეს გადაწყვეტილება ეფუძნება სახელმწიფოს ვალდებულებას, რომელიც გათვალისწინებულია საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით – უზრუნველყოს ნების თავისუფალი გამოხატვა, რაც გულისხმობს გარე ჩარევისგან დაცვასაც“, – აღნიშნა პარლამენტის სპიკერმა შალვა პაპუაშვილმა.
პარლამენტის თავმჯდომარის თქმით, მსოფლიოში არჩევნები სულ უფრო მეტად ხდება გარე გავლენის მიმართ დაუცველი.
„სულ უფრო ხშირად ისმის ბრალდებები უცხოური გავლენის არჩევნებში ჩარევის შესახებ — იქნება ეს აშშ-ს არჩევნები თუ ევროკავშირის წევრი ქვეყნის არჩევნები. 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნებმაც აჩვენა, რამდენად ღია და უხეში შეიძლება იყოს გარე ინფორმაციული და პოლიტიკური ზეწოლა ამომრჩეველზე. ამ მხრივ რისკები განსაკუთრებით დიდია არარეზიდენტებისთვის — საქართველოს მოქალაქეებისთვის, რომლებიც სხვა ქვეყანაში იმყოფებიან, სხვისი იურისდიქციისა და პოლიტიკური გარემოს გავლენის ქვეშ, სადაც სახელმწიფოს არ შეუძლია ჩარევის თავიდან აცილება“, — დასძინა პაპუაშვილმა.
პოლიტიკოსის თქმით, ხმის მიცემის წესის დადგენა მხოლოდ საქართველოს ტერიტორიაზე ზრდის არჩევნების მდგრადობას, ამცირებს გარე აქტორების გავლენას და უზრუნველყოფს უფრო ადეკვატურ, ინფორმირებულ არჩევანს. გარდა ამისა, პაპუაშვილის მიხედვით, ეს მოდელი სრულად შეესაბამება საერთაშორისო სტანდარტებს და მოქმედებს ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა ირლანდია, მალტა, ისრაელი, სომხეთი.
პოლიტიკური კონტექსტი: დიასპორის როლის შემცირება
ოფიციალური არგუმენტაციის მიუხედავად, პოლიტიკური კონტექსტი აშკარაა. ევროკავშირისა და აშშ-ის ქვეყნებში მცხოვრები საქართველოს დიასპორა ტრადიციულად უფრო მეტ მხარდაჭერას უცხადებდა ოპოზიციურ პარტიებს.
გადასვლა ხმის მიცემაზე მხოლოდ ქვეყნის შიგნით ობიექტურად ამცირებს მის გავლენას საბოლოო შედეგზე.
ფაქტობრივად, ეს ნიშნავს:
- შიდა ამომრჩევლის როლის გაძლიერებას,
- გარე ფაქტორების გავლენის შემცირებას,
- პოლიტიკური წონის გადანაწილებას მოქმედი ხელისუფლების სასარგებლოდ.
შედეგი: რეფორმა, როგორც საარჩევნო პროცესის მართვადობის განმტკიცება
ახალ საარჩევნო კოდექსს ტექნიკურ განახლებად ასაღებენ, თუმცა მისი პოლიტიკური მნიშვნელობა გაცილებით ფართოა.
„მხოლოდ სამშობლოში“ ხმის მიცემის მოდელის ჩამოყალიბება არჩევნებს ნაკლებად დამოკიდებულს ხდის გარე გარემოზე და ზრდის პროცესზე კონტროლის ხარისხს. ხელისუფლებისთვის ეს არის ნაბიჯი არჩევნების წინასწარგანჭვრეტადობის შემცირებისა და სისტემის მართვადობის განმტკიცებისკენ.
დოკუმენტი ჯერ მხოლოდ ინიცირებულია პარლამენტში, მაგრამ უკვე ნათელია, რომ რეფორმას აქტიური განხილვა ელის — როგორც პოლიტიკურ წრეებში, ასევე საზოგადოებაში, მათ შორის თავად დიასპორის მხრიდან.
