“ეკონომიკა უნდა იყოს ეკონომიური.” ეს გამორჩეული ფრაზა, რომელიც ლეონიდ ბრეჟნევმა სკკპ-ს XXVI ყრილობაზე წარმოთქვა, როგორც ჩანს, დღევანდელი სომხეთის რესპუბლიკის ეკონომიკის მდგომარეობას ასახავს. ექსპერტები აცხადებენ, რომ მთავრობის საშუალოვადიანი ხარჯების პროგრამა მკაცრი ეკონომიის პოლიტიკაზე მიუთითებს და უახლოეს მომავალში ეკონომიკური ზრდის შენელება კიდევ უფრო შესამჩნევი იქნება.
მაშ, რა გვაქვს დღეს? წლის პირველი ნახევრის მონაცემებით, 2024 წლისთვის სომხეთში ეკონომიკური აქტივობის ზრდა წლიურ 10,4%-მდე შენელდა (2023 წლის ანალოგიური პერიოდის 11,4%-დან). მთლიანი შიდა პროდუქტის ზრდამ 9.2% შეადგინა, რაც 5%-ით ჩამორჩება ეკონომიკურ აქტივობას. ეს ნიშნავს, რომ წლის პირველი ნახევრის მთლიანი შიდა პროდუქტი შესაძლოა 7%-ზე დაბალი იყოს.
გარდა ამისა, 2024 წლის პირველ ნახევარში, სომხეთის სახელმწიფო ბიუჯეტში შესული გადასახადების მთლიანმა მოცულობამ დაახლოებით 1 ტრილიონ 188 მილიარდი დრამი შეადგინა, თუმცა იმავე პერიოდში 1 ტრილიონ 305 მილიარდი დრამის შეგროვება იგეგმებოდა. ამრიგად, ბიუჯეტში საგადასახადო შენატანების მოცულობა 9%-ით შემცირდა, რაც დაგეგმილზე 117 მილიარდი დრამით ნაკლებია. ეს კარგი ნამდვილად არ არის, რადგან იმას ნიშნავს, რომ მთავრობამ თავისი ხარჯები უნდა დააკორექტიროს.
სხვათა შორის, ისინიც კი, ვინც ცოტა ხნის წინ ეკონომიკას ხელმძღვანელობდნენ და ზრდასა და აყვავებაზე საუბრობდნენ, სკეპტიკურად უყურებენ იმას, რაც ახლა ხდება. სულ ცოტა ხნის წინ, ეკონომიკის ყოფილმა მინისტრმა ვაჰან ქერობიანმა, რომელმაც პოსტი ბოლო რამდენიმე თვის განმავლობაში დიდი კორუფციული სკანდალის ბრალდების გამო დაკარგვა, განაცხადა ინტერვიუში, რომ სომხეთის მთავრობის მიერ წარმოდგენილი საშუალოვადიანი ხარჯვის პროგრამა რეალურად მკაცრი პოლიტიკის დანერგვაზე მიუთითებს, რაც უახლოეს მომავალში ეკონომიკური ზრდის შენელებას გამოიწვევს.
„ყველაზე უფრო 2025-2027 წლების საშუალოვადიანი ხარჯვის პროგრამა მაფიქრებს. უკვე აშკარაა, რომ სამთავრობო პროექტების უმეტესობა არ განხორციელდება. ეს ეხება რეზერვუარების, სკოლების და სხვა ინფრასტრუქტურული ობიექტების მშენებლობას, ასევე – რეფორმებს წყლის სექტორში“, – განაცხადა მან.
თუმცა არიან ისეთებიც, ვისაც სომხეთის სჯერა. ამრიგად, მსოფლიო ბანკმა 2024 წლისთვის სომხეთის ეკონომიკური ზრდის პროგნოზი გააუმჯობესა და 4,7%-დან 5,5%-მდე გაზარდა (ივნისის მონაცემები). Fitch-ის პროგნოზით, 2024 წელს სომხეთში ეკონომიკური ზრდა 6% იქნება, 2025 წელს – 5,5%, ხოლო 2026 წელს – 5,1%. სომხეთის სახელმწიფო ეკონომიკური უნივერსიტეტის კვლევითი ცენტრის “ამბერდის” ექსპერტი ნარინე პეტროსიანი მიიჩნევს, რომ სომხეთის რესპუბლიკის ეკონომიკის ამჟამინდელი განვითარება და წლის დასაწყისში დაფიქსირებული ძალიან პერსპექტიული ზრდა იძლევა იმედს, რომ ეს პროგნოზები გამართლდება.
„სხვადასხვა შეფასებით, სომხეთის ეკონომიკური ზრდის პოტენციალი 5-5,5 დონეზეა. ანუ, თუ არ იქნება გარე დადებითი ფაქტორების გავლენა, ჩვენმა ეკონომიკამ შესაძლოა ინერციით 5-5,5%-იანი ზრდა დააფიქსიროს“, – აცხადებს ექსპერტი.
სომხეთი და ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი
კარგი ამბავიიც არსებობს. ამრიგად, 2023 წელს სომხეთის ეკონომიკამ განვითარების ძალიან მაღალი ტემპები აჩვენა და ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირში ეკონომიკური განვითარების ძირითადი მაჩვენებლებით ზედიზედ ორჯერ ლიდერობდა. სამხრეთ კავკასიისა და ცენტრალური აზიის დიდ რეგიონში ვენჩურული ინვესტიციების მოზიდვაში სომხეთი აბსოლუტური ლიდერი გახდა.
ოფიციალური მონაცემებით, მნიშვნელოვნად გაიზარდა რესპუბლიკის ექსპორტი და იმპორტი, მნიშვნელოვნად გაიზარდა სომხეთის საგარეო სავაჭრო ბრუნვა. ექსპორტი 55,3%-ით გაიზარდა. იმპორტი 40,2%-ით გაიზარდა. ბოლო ორი წლის განმავლობაში სომხეთის ექსპორტი 2,8-ჯერ გაიზარდა, იმპორტი კი 2,3-ჯერ. ხოლო რუსეთი კვლავაც რჩება სომხეთის წამყვან ეკონომიკურ პარტნიორად. ამრიგად, ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი დამაჯერებლად იკავებს წამყვან როლს ჩვენი ქვეყნის საგარეო სავაჭრო პარტნიორების სიაში, ხოლო რუსეთი სომხეთის ექსპორტის 40,6%-ს შეადგენს.
ხოლო 2024 წლის იანვარ-მაისში სომხეთის რესპუბლიკასა და ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის ქვეყნებს შორის საგარეო სავაჭრო ბრუნვამ 7 მილიარდ 652 მილიონი დოლარი შეადგინა და ეს მაჩვენებელი 2,7-ჯერ აღემატება 2023 წლის ანალოგიურ პერიოდს.
სომხეთი სავაჭრო და ეკონომიკური ბაზრების დივერსიფიკაციის მუშაობს, რაც მომავალში ძირითად პარტნიორებთან – ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის ქვეყნებთან თანამშრომლობას მხოლოდ შეავსებს. ეკონომიკის მინისტრის მოადგილე ნარეკ ტერიანი აცხადებს, რომ ირანთან თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულება მალე ამოქმედდება და მსგავსი შეთანხმება სავარაუდოდ არაბეთის გაერთიანებულ საემიროებთანაც გაფორმდება.
„ეს კიდევ უფრო გაზრდის სომხეთის მნიშვნელობას, სადაც შესაძლებელი იქნება ბიზნესის კეთება და ვაჭრობა სხვადასხვა სახელმწიფოებთან, როგორც ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის ფარგლებში, ასევე ჩვენს პარტნიორებთან”, – დასძინა მან.
სად იმალება მზაკვრობა?
თითქოს, ყველაფერი არც ისე ცუდადაა, მაგრამ აშკარაა, რომ ყველაფერი კარგად არ არის. მაშ სად არის ძაღლის თავი დამარხული?
ევრაზიის განვითარების ბანკი მიანიშნებს:
„ეკონომიკური ზრდის ძლიერი კონცენტრაცია რამდენიმე სექტორში ქმნის რისკებს სომხეთის ეკონომიკური ზრდის საბაზისო სცენარის პროგნოზის ზრდის მაჩვენებლების მდგრადობისთვის. სომხეთის ეკონომიკური ზრდის მაღალი ტემპები 2024 წლის პირველ ნახევარში ძირითადად დაკავშირებულია საიუველირო ნაკეთობის წარმოებისა და ექსპორტის ზრდასთან. თუ ეს ფაქტორი მოკლევადიანია, 2024 წლის საბაზისო სცენართან შედარებით, ეკონომიკური ზრდის მნიშვნელოვნად შენელებული რისკები კვლავ იზრდება“.
ევრაზიის განვითარების ბანკის ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ ეკონომიკური ზრდის მამოძრავებელმა ძალამ სომხეთში, შესაძლოა, 2022–2023 წლებში საფრთხე შეუქმნას ეკონომიკას:
„კაპიტალისა და შრომითი რესურსების გადინების ალბათობა ეკონომიკისა და ეროვნული ვალუტის სტაბილურობისთვის მნიშვნელოვანი საფრთხეა. ტრანსსასაზღვრო ფულადი გზავნილების გადინება, უპირველეს ყოვლისა, ეროვნული ვალუტის მკვეთრ გაუფასურებას და ფასების ზრდას გამოიწვევს“.
ლინა მაკარიანი
