2022 წელს შრომის საერთაშორისო ბაზარზე არსებული ვითარება განსაკუთრებული ყურადღების ცენტრშია. ანალიტიკოსების აზრით, შრომის ბაზარი მძიმე კრიზისის ზღვარზეა. ეს გამოწვეულია მსოფლიო წესრიგის ცვალებადობით. მუშათა უფლებების ლიგის თავმჯდომარემ საჰიბ მამედოვმა Dalma News-თვის მიცემულ ინტერვიუში ისაუბრა, თუ როგორ შეიცვალა შრომის ბაზარი წელს, რა პრობლემები და გამოწვევები შეექმნა და როგორ აისახება მეზობელ რუსეთში არსებული ვითარება აზერბაიჯანის შრომის ბაზარზე.
«აზერბაიჯანის შრომის ბაზარზე ვითარება ყოველთვის დაძაბული იყო და არც ახლა შეცვლილა. ბაზრის მთავარი პრობლემა ის არის, რომ შრომითი რესურსი ბაზრის მოთხოვნებს აჭარბებს. ანუ მიწოდება აჭარბებს მოთხოვნას. გარე ფაქტორები ბაზარს დამატებით ტვირთად აწევს. კერძოდ, დაურეგულირებელი შრომითი მიგრაცია. უცხო ქვეყნის მოქალაქეები, ძირითადად ჩვენი თანამემამულეები, რომლებიც, მაგალითად, საქართველოში ცხოვრობენ, აზერბაიჯანში ჩადიან და იქ უკანონო შრომით საქმიანობას ეწევიან. ყოველ სამ თვეში არალეგალური მიგრანტები სახელმწიფო საზღვარს კვეთენ, შესვლა-გასვლის საბუთს აკეთებენ და აზერბაიჯანში სამუშაოდ ბრუნდებიან (აზერბაიჯანის რესპუბლიკის კანონმდებლობის მიხედვით, უვიზო ქვეყნების მოქალაქეებისთვის რესპუბლიკაში ყოფნის ვადა არაუმეტეს 90 დღეა. რედ.). ამ მიზეზით, შრომის ბაზარი მუშა ძალით ზედმეტად გადატვირთულია. ერთის მხრივ, ისინი შრომის ბაზრის არაფორმალური მონაწილეები არიან, ხოლო მეორეს მხრივ, – არალეგალური შრომითი მიგრანტები, რაც დამატებით პრობლემებს იწვევს», – ამბობს საჰიბ მამედოვი.
კერძოდ, არალეგალური შრომითი მიგრაცია შრომის ბაზარზე გადაჭარბებულ ზეწოლას იწვევს. იქმნება დამსაქმებლების მიერ ჩრდილოვანი დასაქმების, გადასახადებისგან თავის არიდების და უცხო ქვეყნის მოქალაქეების შრომით საქმიანობაში არალეგალურად ჩართვის ალბათობა. 2022 წელს ვითარდება გართულდა იმით, რომ რუსეთსა და უკრაინას შორის სამხედრო კონფლიქტის და მსოფლიოში ეკონომიკური ვითარების გამწვავების შედეგად მიგრაციის ნაკადის პრობლემა ერთ-ერთ მწვავე სოციალურ და პოლიტიკურ საკითხად იქცა. ამ მხრივ გამონაკლისი არც აზერბაიჯანია, რადგან 2022 წლის დასაწყისიდან ადგილი ჰქონდა მიგრანტების შეუფერხებელ, ძირითადად რუსეთიდან აზერბაიჯანში გადინებას.
«რუსეთიდან მიგრაციის გადინება გარკვეულწილად მოსალოდნელი იყო. მაგრამ მსოფლიო პანდემიასთან დაკავშირებული შეზღუდვების გამო (საუბარია აზერბაიჯანის რესპუბლიკის რუსეთთან სახმელეთო საზღვრების ჩაკეტვაზე – რედ.),სხვა პოსტსაბჭოთა ქვეყნებთან შედარებით, მიგრანტების ნაკადი აზერბაიჯანში მნიშვნელოვნად შეზღუდული იყო . ჩვენთან ძირითადად, რუსეთიდან – ეთნიკური აზერბაიჯანელები ჩამოვიდნენ, რომლებსაც რუსეთის მოქალაქეობა აქვთ. ბაზრის ამ კატეგორიის მონაწილეებისთვის ადაპტაცია მარტივი იყო, მათ შორის აზერბაიჯანში ოჯახური კავშირების არსებობის გამო. ამ მხრივ უცხოელებს უფრო გაუჭირდათ, მაგრამ ისინი არც ისე ბევრნი არიან და მათი უმეტესობა აზერბაიჯანის შრომის ბაზარზე დიდხანს არც გაჩერებულა», – განაცხადა საჰიბ მამედოვმა.
ამავდროულად, რეკრუტირების პლატფორმა HeadHunter ადრე გამოაქვეყნა კვლევა, რომლის მიხედვითაც რუსი განმცხადებლების ყველაზე დიდი ზრდა ყაზახეთში დაფიქსირდა – 5 სექტემბრიდან 5 ოქტომბრამდე – 23- 38 ათასამდე ადამიანი. აზერბაიჯანთან კონტექსტში დინამიკამ 30% შეადგინა. ამავდროულად, რეზიუმეების ყველაზე დიდი ზრდა დაფიქსირდა ისეთ კატეგორიებში, როგორებიცაა: «სოფლის მეურნეობა», «Საინფორმაციო ტექნოლოგია», «სტრატეგია, ინვესტიციები, კონსალტინგი», «ფიტნესი, სილამაზის სალონები». IT პროფესიონალებზე მოთხოვნის ზრდის დინამიკა თითქმის ყველა ქვეყანაში უფრო მაღალია, ვიდრე ზოგადად ბაზარზე. აზერბაიჯანში ამ მიმართულებით წინადადებების რაოდენობა სექტემბრის ბოლოს – ოქტომბრის დასაწყისში 53%-ით გაიზარდა.
ექსპერტებს მიაჩნიათ, რომ სომხეთში, აზერბაიჯანში, ან ყაზახეთში გადასახლებული ბევრი ადამიანი ისეთ სამუშაოს ვერ იპოვის, როგორიც რუსეთში ჰქონდა, რადგან არ იციან ადგილობრივი ენები და არც ბაზრების სპეციფიკას 8ცნობენ. ამიტომ, წასულთა უმეტესობა სავარაუდოდ დაბრუნდება.
საჰიბ მამედოვის თქმით, სპეციალისტებზე მოთხოვნის სტრუქტურა დიდწილად დამოკიდებულია შრომის ბაზრის რყევებზე.
«მიმდინარე წლის ზაფხულში მთავრობამ, შრომის სამინისტროსთან შრომის ბაზრისა და სოციალური დაცვის ეროვნული ობსერვატორიის შექმნა გადაწყვიტა. ობსერვატორიის ამოცანაა – შრომის ბაზრისა და სოციალური დაცვის სფეროებში არ
სებული მდგომარეობის ანალიზი, განვითარების ტენდენციების შესწავლა და მონიტორინგი, აგრეთვე პროგნოზებისა და ანალიზის მომზადება ეფექტური მენეჯმენტის მისაღებად. ამ დროისთვის, შესრულებული სამუშაოს შესახებ ღია წყაროებში ინფორმაცია არ მოიპოვება, შესაბამისად, ძნელი სათქმელია, რა ტენდენციებია შრომის ბაზარზე, ან განვსაზღვროთ ყველაზე მეტად, ან ნაკლებად მზარდი პროფესიული სფეროები. მაგრამ აშკარაა, რომ სპეციალისტებზე მოთხოვნის სტრუქტურა დიდწილად დამოკიდებულია გლობალური ტრანსფორმაციებით გამოწვეულ შრომის ბაზრის რყევებზე. თუმცა, როგორი ცვლილებებიც არ უნდა მოხდეს მსოფლიოში, სოფლის მეურნეობის და სამშენებლო სექტორის სპეციალისტებზე ყოველთვის დიდი მოთხოვნაა. ახლა აზერბაიჯანში რესპუბლიკის კონტროლქვეშ დაბრუნებულ ტერიტორიებზე, ინფრასტრუქტურის სწრაფი მშენებლობა მიმდინარეობს. კერძოდ, მიმდინარეობს გზის საფარის, კომუნიკაციების, საცხოვრებელი და არასაცხოვრებელი ობიექტების მშენებლობა. შეიძლება ითქვას, რომ ყარაბაღის რეგიონში ინფრასტრუქტურისა და რეკონსტრუქციის პროექტების მზარდი მასშტაბები ხელს უწყობს ახალი ვაკანსიების შექმნას. ეს ხელს უწყობს სამუშაო ძალის საჭიროებების ზრდას და ნაწილობრივ გავლენას ახდენს უმუშევრობის დონის შემცირებაზე.», – მიაჩნია საჰიბ მამედოვს.
სახელმწიფო საგადასახადო სამსახურის ბოლო მონაცემებით, 2022 წლის 1 ოქტომბრის მდგომარეობით, აზერბაიჯანში დადებული შრომითი ხელშეკრულებების რაოდენობამ 1 მილიონ 673 ათასს მიაღწია. 2019 წლის დასაწყისთან შედარებით მაჩვენებელი 19.4%-ით გაიზარდა. ამის მიუხედავად, უმუშევრობის პრობლემა აქტუალური რჩება, ამბობს Dalma News-ის თანამოსაუბრე.
«აზერბაიჯანში უმუშევრობის დონე კვლავ მაღალია. ოფიციალური მაჩვენებლები რეალურს არ შეესაბამება (აზერბაიჯანის რესპუბლიკის სტატისტიკის სახელმწიფო კომიტეტის ცნობით, 2021 წელს უმუშევრობის დონე 6%-ს შეადგენდა. ავტ.). საქმე იმაშია, რომ როდესაც არალეგალურ მიგრანტებს აკავებენ, მათი ნაწილი ოფიციალურ შრომის ბაზარზე გადის. ამით ოფიციალურად დასაქმებული მუშაკთა რაოდენობის ნომინალური ზრდაა. მაგრამ რეალურად ეს ადამიანები შრომის ბაზარზე იყვნენ, ამიტომ უმუშევრობის შესამჩნევ შემცირებაზე საუბარი ჯერ ნაადრევია», – დასძინა საჰიბ მამედოვმა.
შეგახსენებთ, რომ საერთაშორისო სარეიტინგო სააგენტო S&P Global Ratings 2025 წლისთვის აზერბაიჯანში უმუშევრობის დონის შემცირებას პროგნოზიღებს. მისი თქმით, 2022 წელს ეს მაჩვენებელი 5% (2021 წელს – 5.7% იყო), 2023 წელს — 4,9%, 2024-2025 წლებში – 4,7% იქნება.
ოფიციალური მონაცემებით, 2021 წლის ბოლოსთვის აზერბაიჯანის ეკონომიკამ პანდემიამდელი დონე აღადგინა. ქვეყნის მშპ 5,6%-ით გაიზარდა, ხოლო უმუშევრობა, 2020 წელთან შედარებით 7,2%-დან შემცირდა.
აისელ მამედოვა
