უროლოგიის პროფესორი რუბენ ბოროიანი, ერევნის სამედიცინო ცენტრებში – «Сурб Григор Лусаворич» и «Малатия» უროლოგიურ კლინიკებს ხელმძღვანელობდა. ახლა, მიქაელიანის სახელობის ქირურგიის განვითარების ინსტიტუტის დირექტორის მოადგილეა, თუმცა, თავს არც საექიმო პრაქტიკას ანებებს.
ბოროიანთან საზოგადოებრივი მედიცინის მდგომარეობაზე ვისაუბრეთ, რომელიც ძალზედ რთულ მდგომარეობაშია. პროფესორს მიაჩნია, რომ არსებულ ჩიხურ ვითარებაში, საჭიროა კონკრეტული მიდგომები, რასაც უკავშირებს იმედებს, ძირითადად კი სომხეთის ხელისუფლების მუშაობის სტილში ცვლილებების განხორციელებას. ბოროიანი, არც საკუთარ სარგებელს ეძებს და არც – პიარს. ამბობს, რომ საზოგადოებრივ საწყისებზე მედიცინის რეანიმაციის საქმეში მიიღებს მონაწილეობას.
აქედან გამომდინარე, ბოროიანს მიაჩნია, რომ სომხეთს საქართველოს გამოცდილება და ამ სფეროში იქ გატარებული ზომები დაეხმარება. თუმცა, ამაში არ იგულისხმება ბრმა მიბაძვა. მიდგომები კარგად გააზრებული და სწორი გათვლებით უნდა დაინერგოს. პროფესორი დარწმუნებულია, რომ ქართული სისტემა მუშაობს და ის ეფექტიანია თუნდაც იმიტომ, რომ მოსახლეობის ყველა ფენა – მდიდრებიც და ღარიბებიც – მაქსიმალურად მოიცვა. სომხეთში კი, მაგალითად სახელმწიფო შეკვეთა, ყველას არ ჰყოფნის. თანაც სამედიცინო მომსახურების დაფინანსება აბსოლუტურად გაურკვეველია. ეს ყველაფერი კი იმას ადასტურებს, რომ მსგავსი მომსახურება წამგებიანია. “მერე ყველა ექიმებს ადანაშაულებს კორუფციაში”, – ამბობს პროფესორი.
თუმცა, ყველაფერს თანმიმდევრულად მივყვეთ:
ექსპერიმენტების საშიშროება ჯანდაცვაში
როგორც რუბენ ბოროიანი ამბობს, სამწუხარო ის არის, რომ იმ ქვეყნებში, სადაც ჯანდაცვის სოციალიზაციის ექსპერიმენტს ატარებენ, ხშირად კატასტროფულად დაბალი ხარისხის მომსახურებას, მაღალ კონკურენციას და დეფიციტური რესურსების არაეფექტიან გამოყენებას იღებენ შედეგად. პაციენტები ყოველთვის ეცდებიან ამ სისტემას გვერდი აუარონ, ან ფული კერძო სტრუქტურებში დახარჯონ. ამიტომ ბევრი ქვეყანა კერძო სექტორის განმტკიცების და თავისუფალი არჩევანის გაფართოების ზომებს მიმართავს, ასევე უშვებენ, რომ ჯანდაცვაში კონკურენცია იყოს. შედეგად მოქალაქეებისთვის სამედიცინო მომსახურების ხარისხი და ხელმისაწვდომობა საგრძნობლად უმჯობესდება.
სომხების ჯანდაცვის ინფრასტრუქტურა მოძველდა, დაფინანსების მოდელი არაეფექტიანია, რეგულირების სისტემა არაადეკვატური. არსებული ვითარებით ყველა უკმაყოფილოა – ექიმებიც, პაციენტებიც და საზოგადოებაც.
ჩვენთან კიდევ როგორ არის? საყოველთაო დაფარვა
ჯანდაცვა ბიზნესის მოდელის მიხედვით ვერ განვითარდება, მით უფრო, აქ მიუღებელია მონოპოლია. ცხადია, განვითარება კერძო მედიცინის გარეშე შეუძლებელია, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როდესაც სახელმწიფოს სახსრები არ ჰყოფნის, თუმცა გარანტირებული უნდა იყოს თანასწორი კონკურენტული პირობები, ხოლო სახელმწიფო შეკვეთა არ უნდა გამოიყენონ “ახლობლებისთვის” დამატებითი შესაძლებლობების შესათავაზებლად.
ბოროიანს მიაჩნია, რომ უნივერსიტეტის საავადმყოფოები ყველასთვის ხელმისაწვდომი და უფასო უნდა იყოს. იქ უნდა სწავლობდნენ სტუდენტები და რეზიდენტები. მათ ძალიან ბევრი პაციენტი უნდა მიიღონ და ოპერაციებიც ჩაატარონ. ეს საკითხი კლინიკების მფლობელების სურვილის და შესაძლებლობების მიხედვით არ უნდა წყდებოდეს. ამაში დიდი როლი სახელმწიფოს უნდა ეკისრებოდეს. ჩვენთან ხომ ყველაფერი ერთმანეთშია არეული: სახელმწიფო, კერძო, საგანმანათლებლო ჯანდაცვა. მისი თქმით, ექიმები მოტივირებულები უნდა იყვნენ იმისთვის, რომ კვალიფიკაცია მუდმივად აიმაღლონ, ერთი ნაჭერი პური კი – სუსტი მოტივაციაა. დიახ, ფულია საჭირო. დღეს სომხეთს ეს ფული არ აქვს, მაგრამ სახელმწიფოს ანტიკრიზისული ზომების გატარება შეუძლია.
ეკონომიკის ყველა სფეროში, მათ შორის ჯანდაცვაში სახსრების გადანაწილება ეფექტიანობის მიხედვით უნდა მოხდეს. თუკი ქამრების შემოჭერა გამოცხადდა, ეს ყველას უნდა შეეხოს. ერის ჯანმრთელობა პირველ სამ ეროვნულ პრიორიტეტს შორის უნდა იყოს.
მეორე, რაც უნდა გაკეთდეს, ეს არის დამატებითი დაფინანსების მოსაზიდად შესაბამისი ინსტიტუტების შექმნა. ბოროიანის თქმით, ეს შეიძლება იყოს ჯანდაცვის განვითარების ფონდი, სადაც საგადასახადო შეღავათების განსაზღვრის ნაცვლად ფული, მაგალითად, ადგილობრივი მეწარმეებისგან და უცხოური ინვესტორებისგან უნდა გადაირიცხოს. ფონდი წყვეტს, როგორ დახარჯოს ეს სახსრები – მოსახლეობისთვის სადაზღვევო პოლისები შეიძინოს, თუ ფული ინოვაციებში დააბანდოს…
ასევე განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს რეგიონალურ სამედიცინო ცენტრებს. სომხეთის ბევრ ოლქში დღეს კარგად აღჭურვილი სამედიცინო ცენტრი არსებობს, მაგრამ ისინი თავიანთი შესაძლებლობების 20-30%-ით მუშაობენ. ამ საკითხის მოსაგვარებლად საჭიროა ახალგაზრდა ექიმების დაინტერესება, რათა ჰქონდეთ მოტივაცია და რამდენიმე წელი რეგიონში ცხოვრება და მუშაობა მათთვის მომგებიანი და კომფორტული იყოს, – მიაჩნია პროფესორს.
მისივე თქმით, ამ მხრივ საქართველოს გამოცდილების გათვალისწინებაც სასარგებლო იქნება. მოსახლეობისთვის დარიგებული სერტიფიკატების წყალობით საქართველოში ჯანდაცვა აქტიურად ვითარდება.
რესურსების მობილიზაცია. საქართველოს გამოცდილება
საქართველოში მედიცინის დაფინანსების რეფორმის ჯაჭვის პირველი რგოლი სადაზღვევო მოსაკრებელის გაუქმება იყო. ეს მოსაკრებელი, რომელიც ხელფასებიდან იჭრებოდა, გადაუდებელი სამედიცინო მომსახურების 5%-ს ფარავდა. სამედიცინო დახმარების საფასურს მოქალაქეები ძირითადად თავად იხდიდნენ.
უმუშევრობის მაღალი მაჩვენებელი და დაბალი ხელფასები სახელმწიფოს საშემოსავლო ბაზას ამცირებდა, განსაკუთრებით თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ მოსახლეობის დიდი ნაწილი არაფორმალურად მუშაობდა. არსებულ ვითარებას კიდევ უფრო ამწვავებდა სახელმწიფო სექტორში არსებული კორუფცია და გადასახადების სუსტი მოსაკრებელი სისტემა. ხელფასებიდან ფულის ჩამოჭრის ხარჯზე სავალდებულო სამედიცინო ჯანდაცვის შემოღებიდან ხუთ წელიწადში სახელმწიფომ გადაწყვიტა, რომ ამ სისტემის არსებობას აზრი აღარ აქვს.
საგადასახადო კოდექსის საერთო გადახედვის ფარგლებში, სამედიცინო ჯანდაცვის სახელმწიფო დაფინანსება სრულიად გამარტივდა. საქმიანი კლიმატის გასაუმჯობესებლად და ინვესტიციების მისაზიდად გადასახადების რაოდენობა მკვეთრად შემცირდა. დღეისათვის მხოლოდ ექვსი არსებობს: საქართველოზე დაბალი საგადასახადო დონე მსოფლიოს, მხოლოდ სამ ქვეყანაშია. სახელმწიფოს მიერ წარმატებულმა ანტიკორუფციულმა ბრძოლამ და ეკონომიკური ზრდის სტიმულირებამ თავისი ნაყოფი გამოიღო. ჯანდაცვის გაყინული დაფინანსება და სახელმწიფო გადახდების შეფერხება, რომლითაც ქვეყანა წლების განმავლობაში იტანჯებოდა, წარსულს ჩაბარდა.
ჯანდაცვის რეფორმები ვაუჩერის, როგორც სამედიცინო მომსახურეობის ინდივიდუალური გადახდის საშუალების, შემოღებით გაგრძელდა. სამედიცინო ვაუჩერი, ეს არის თითოეული მოქალაქის ინდივიდუალური ანგარიში, მისთვის გათვალისწინებული სამედიცინო მომსახურების ასანაზღაურებლად. სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული ჯანდაცვის ხელმისაწვდომობის მთავარი ინსტრუმენტი გახდა სამედიცინო მომსახურების არა პირდაპირი შეძენა, არამედ ვაუჩერით დაფინანსება.
სახელმწიფოში არასაკმარისი სახსრების არსებობის და ჯანდაცვის სახელმწიფო პროგრამის არაეფექტიანობის გამო ვერ სრულდებოდა მთავარი ამოცანა: პაციენტებისთვის გაუსაძლისი სამედიცინო ხარჯების თავიდან აცილება. საქართველოს მთავრობამ მთელი რიგი რეფორმები გაატარა, რომლებიც მოსახლეობის ღარიბ ფენაზე იყო მიმართული. პირველ რიგში, იმისთვის, რომ სამედიცინო სფეროში სახელმწიფო სუბსიდიები შედარებით უქონელთათვის გამოეყოთ, დაწესდა სოციალურად დაუცველობის შეფასების მეთოდი. მეორე რიგში, მომსახურების ტრადიციული სუბსიდირება ჩაანაცვლა სოციალურად დაუცველებისთვის სადაზღვევო შენატანების შემცირების მეშვეობით მომხმარებლების სუბსიდირებამ. მესამე რიგში, სამედიცინო მომსახურების გაწევის უფლება, კერძო სექტორს გადაეცა.
საქართველოს კანონმდებლობის მიხედვით, სადაზღვევო ორგანიზაციები ვალდებულნი არიან ყველა ბენეფიციარისთვის, ყოველგვარი დისკრიმინაციის გარეშე, თანაბრად უზრუნველყონ დაზღვევა.
სადაზღვევო ორგანიზაციებს აკრძალული აქვთ მიზეზების მიუხედავად მოქალაქეებს უარი უთხრან პოლისების გაფორმებაზე, სადაზღვევო კონტრაქტის გახანგრძლივებაზე, პოლისის გაუქმება, თუ მას ვადა ჯერ არ გასვლია და თავისი მოვალეობის შესრულებაზე უარის თქმა. რეფორმების წყალობით სახელმწიფო სამედიცინო პროგრამების მიხედვით გათვალისწინებული გაურკვეველი დაპირებები მკაფიო წესებმა შეცვალეს. ამიერიდან უკვე ყველასათვის გასაგები გახდა ის, თუ რას ფარავს დაზღვევა და რას -არა.
2012 წელს მთავრობამ სახელმწიფო სამედიცინო სადაზღვევო პროგრამაში კიდევ მილიონი მოქალაქე ჩართო, მათ შორის პენსიონრები, სტუდენტები, ბავშვები 6 წლის ასაკამდე და ინვალიდი ბავშვები 18 წლის ასაკამდე. ამასთანავე, სახელმწიფო სამედიცინო დაზღვევა საქართველოს მოსახლეობის 50%-მა მიიღო.
ჯანდაცვის სისტემების ტიპები
ბოროიანის შეფასებით, ამ მხრივ მწირი გამოცდილება არც სხვა ქვეყნებს აქვთ. ჯანმრთელობის დაზღვევა – ბუნდოვანი კონცეფციაა, ხოლო თითოეული ქვეყნის ჯანდაცვის სისტემა – მისი უნიკალური თვისებების, ისტორიის და ეროვნული თავისებურებების პროდუქტია. სხვა ქვეყნების, რომლებმაც ცოტა ხნის წინათ ჯანმრთელობის სადაზღვევო ორგანიზაციების პრობლემებზე იზრუნეს, გამოცდილებიდან რამდენიმე საფუძვლიანი გაკვეთილის მიღება შეიძლება,- ამბობს პროფესორი.
საყოველთაო დაფარვის მიღწევა
შედარებით ფართო საყოველთაო სამედიცინო მომსახურების მისაღებად ნებისმიერი სახელმწიფოს მთავრობა სამ ფუნდამენტურ საკითხს აწყდება: 1. როგორ უნდა დაფინანსდეს ჯანდაცვის სისტემა, 2. როგორ შეიძლება ადამიანების დაცვა სამედიცინო მომსახურების საფასურის გადახდის აუცილებლობის და დავადებების ფინანსური შედეგებისგან, 3.როგორ უნდა განხორციელდეს არსებული რესურსების გამოყენების სტიმულირება.
საყოველთაო დაფარვის გზაზე სახელმწიფოების წინაშე სამი ურთიერთდაკავშირებული პრობლემა დგას. პირველი – რესურსების არსებობაა. ვერც ერთმა ქვეყანამ, რამდენად მდიდარიც არ უნდა იყოს ის, ვერ მიაღწია იმას, რომ სიცოცხლის გასახანგრძლივებლად და ჯანმრთელობის გასაუმჯობესებლად თითოეულ ადამიანს უშუალოდ მიუწვდებოდეს ხელი სამედიცინო მომსახურებაზე, ან ტექნოლოგიებზე. მეორე დაბრკოლება – ეს არის ზედმეტი დამოკიდებულება პირდაპირ გადახდაზე, როდესაც ადამიანს დახმარება სჭირდება: აფთიაქში არსებული წამლების, ექიმთან კონსულტაციის და პროცედურების საფასურის გადახდა. ზოგჯერ ისინიც კი, ვისაც სამედიცინო დაზღვევა აქვთ, იძულებულები არიან ფული გადაიხადონ.სამედიცინო მომსახურების საფასურის გადახდის აუცილებლობა, როდესაც ამის საჭიროება იქმნება იმისგან დამოუკიდებლად გადახდა ოფიციალურად მოხდა, თუ – “კონვერტით”, მილიონობით ადამიანს სამედიცინო მომსახურების მიღებაში ხელს უშლის.
პირდაპირ გადახდებზე დამოკიდებულების შემცირების ერთადერთი გზა არის სახელმწიფოს მიერ მიდგომების გამოყენება, რომელიც ეფუძნება რისკების და წინასწარი გადახდების გაერთიანებას. ასეთი გზა ბევრმა ქვეყანამ აირჩია და შედარებით უფრო მეტად მიუახლოვდა საყოველთაო დაფარვას. ეს მიდგომები ეფუძნება წინასწარ გადახდას. ფული ამა თუ იმ სახით გროვდება და მომსახურების დასაფინანსებლად გამოიყენება (ავადმყოფების და ინვალიდების სამკურნალოდ და სარეაბილიტაციოდ, ასევე ჯანსაღი ცხოვრების წესის ფორმირების ღონისძიებების და პროფილაქტიკისთვის)
მესამე – რესურსების უსამართლო და არაეფექტიანი გამოყენება. ყველაზე ოპტიმისტური შეფასებითაც კი, ჯანდაცვისთვის გამოყოფილი რესურსების 20-40% უაზროდ იხარჯება. დანაკარგების შემცირება ხარისხიანი მომსახურეობის მიღებას შეუწყობს ხელს.
საერთოდ, ნებისმიერ ქვეყანას შეუძლია საკუთარი წყაროებიდან დამატებითი დაფინანსების მიღება იმ პირობით, თუ მთავრობას და მოსახლეობას საერთო ინტერესები და განწყობა აქვთ. ამისათვის სამი ძირითადი გზა არსებობს: პირველი – შემოსავლების გაზრდილი მოსაკრებელი. მაღალი შემოსავლების მქონე ქვეყნებშიც კი, გადასახადებისთვის თავის არიდება, საგადასახადო შემოსავლების და სადაზღვევო შენატანების არასრული მოსაკრებელი შეიძლება სერიოზულ პრობლემად იქცეს. მეორე გზა – საბიუჯეტო პრიორიტეტების შეცვლა. საბიუჯეტო სახსრების განკარგვისას მთავრობა ჯანდაცვის საჭიროებებს პრიორიტეტებს შორის ყოველთვის არ განიხილავს. მესამე – ინოვაციური დაფინანსება. ბოლო დრომდე განსაკუთრებული ყურადღება ექცეოდა იმას, თუ როგორ უნდა მოაგროვონ მდიდარმა ქვეყნებმა ფული, ღარიბი ქვეყნების ჯანდაცვისთვის.
გარდა ამისა, არსებობს კიდევ ერთი, მეოთხე გზა, რომელიც ითვალისწინებს ჯანდაცვის განსავითარებლად საერთაშორისო დახმარების გაზრდას…
ეპილოგის მაგიერ
ჯანდაცვა, ეფექტიანობის და სამართლიანობის სფეროში და საერთოდ, სახელმწიფოებრივ პროცესებში, შესაძლოა პირველ მერცხლად იქცეს,- მიაჩნია რუბენ ბორონიანს. მაგალითად, გამომგონებელ პოლიტიკოსებს ჯანდაცვის სფეროში ფინანსური დანაკარგების შესამცირებლად ბევრი რამის გაკეთება შეუძლიათ, განსაკუთრებით შესყიდვების სფეროში. მათ ასევე შეუძლიათ ხელი შეუწყონ სამედიცინო-სანიტარული მომსახურების გაზრდას და საერთოდაც, ახალი წესების და კანონების შემუშავების გზით სისტემების ეფექტიანობის გაუმჯობესებას. სხვა სფეროებს კი შეუძლიათ ეს გამოცდილება გაიზიარონ.
მოამზადა რუბენ გიულმისარიანმა
