Եվրասիական փորձագիտական ակումբը մեկնարկել է Հայաստանի և եվրասիական տնտեսական ինտեգրման վերաբերյալ հանրային դասախոսությունների շարքը։ Ակումբի փորձագետները կներկայացնեն Եվրասիական տնտեսական միությունում մեր երկրի ապագայի իրենց տեսլականը և կքննարկեն բոլոր առավելությունները, որոնք Հայաստանը ստանում է այս կառույցին իր անդամակցությունից։
Մարտի 28-ին տեղի ունեցավ «Հայաստանը և տեսանելի ապագայում եվրասիական ինտեգրման զարգացման հիմնական ուղղությունները» թեմայով առաջին քննարկումը։ Առաջ ընկնելով՝ նշենք, որ փորձագետները և քննարկման մասնակիցները միակարծիք էին՝ Հայաստանը, անշուշտ, շահել է եվրասիական ինտեգրումից և տեսանելի ապագայում, հաշվի առնելով համաշխարհային տնտեսության շարունակվող տուրբուլենտությունը, ԵԱՏՄ-ին անդամակցությունը թույլ կտա նվազագույնի հասցնել բացասական ազդեցությունը։
Կարևոր է թույլ չտալ, որ Հայաստանը վերածվի պատերազմների ասպարեզի
Հայաստանը կշարունակի զգալի օգուտ քաղել եվրասիական տնտեսական ինտեգրման գործընթացին ակտիվ և կառուցողական մասնակցությունից։ Եվ այս առումով արդարացել են նաև հայ հասարակության մեծ մասի ակնկալիքները, որոնք վերջին 10 տարիների ընթացքում աջակցում էին Հայաստանի մասնակցությանը ԵԱՏՄ-ին և հետևողականորեն հանդես գալիս մեր երկրի և Ռուսաստանի միջև սերտ համագործակցության օգտին՝ որպես եվրասիական ինտեգրման գործընթացի լոկոմոտիվ։ Այս մասին խոսել է Եվրասիական փորձագիտական ակումբի համակարգող, քաղաքական վերլուծաբան Արամ Սաֆարյանը։
Նա նշել է, որ վերջին երկու տարում Ռուսաստանի հետ դաշինքի և նրա հետ ինտեգրման կողմնակիցների թիվը փոքր-ինչ ավելի պակաս է, քան 5 կամ 10 տարի առաջ, սակայն վստահ է, որ ԵԱՏՄ շրջանակներում լիարժեք ինտեգրման կողմնակիցների թիվը կարող է կրկին կտրուկ աճել, եթե Ռուսաստանը և նրա տնտեսական դաշնակիցները որոշեն մեծացնել ինտեգրման տեմպերը։ Եվ այստեղ կարևոր է, որ Հայաստանի քաղաքական ղեկավարությունը ունենա հստակ և հավասարակշռված դիրքորոշում.
«Ռուսաստանը Հայաստանի ամենախոշոր տնտեսական գործընկերն է՝ 2022 թվականի տվյալներով մեր երկրի ընդհանուր արտաքին առևտրաշրջանառության 49%-ը բաժին է ընկնում Ռուսաստանին, իսկ Հայաստանում ՌԴ ընդհանուր ներդրումային փաթեթը կազմում է 2 մլրդ դոլար. Ռուսաստանը հայկական պատրաստի արտադրանքի առաջատար շուկան է։ Հիբրիդային պատերազմներն ու կոշտ առճակատումը, որ տեղի է ունենում Արևմուտքի և Ռուսաստանի հարաբերություններում, Հայաստանի համար ստեղծում են նոր պայմաններ, նոր մարտահրավերներ ու սպառնալիքներ, և շատ կարևոր է թույլ չտալ, որ Հայաստանը վերածվի պատերազմների և առճակատման ասպարեզի աշխարհաքաղաքական տարբեր կողմնորոշում ունեցողների միջև, այլ զարգացնել կարծիքների կառուցողական փոխանակում և գաղափարների պայքար հայ հասարակության ուժեղացման համար»,- ասել է Սաֆարյանը:
Ինչ վերաբերում է մեկ տարվա կանխատեսումներին, Եվրասիական փորձագիտական ակումբը համոզված է, որ նույնիսկ ժամանակակից Հայաստանի առկա տնտեսական, քաղաքական և սոցիալական իրողությունների պայմաններում տարեվերջին կարելի է ակնկալել ՀՆԱ-ի աճ և գործարար ակտիվության 5-6% աճ։ Դրա համար, ըստ Սաֆարյանի, անհրաժեշտ է, որ կառավարությունը վերահսկի երկրում բիզնես միջավայրի բարելավումը և ամեն կերպ աջակցի այն խոշոր, միջին և փոքր ներդրողներին, ովքեր որոշել են աշխատել Հայաստանում։ Մեր երկրում կառավարման մտածված կազմակերպման դեպքում հնարավոր է ստեղծել այնպիսի մթնոլորտ, որտեղ, նույնիսկ ռուս ներդրողների մեծ մասի վերադարձից հետո, Ուկրաինայի հակամարտության ավարտից հետո, տնտեսական աճի և տնտեսության վերականգնման միտումները կպահպանվեն։
«Կարևոր է երկրում ստեղծել այնպիսի քաղաքական և սոցիալական մթնոլորտ, որը չխոչընդոտի տնտեսության այն բարենպաստ միտումների հետագա աճին, որոնք այժմ տեղի են ունենում։ Հայ հասարակությունն իշխանություններից ակնկալում է այնպիսի արտաքին քաղաքականություն, որը կզսպի արտաքին ռիսկերը, ցնցումներն ու ճգնաժամերը։ Զգուշավոր, հավասարակշռված արտաքին քաղաքականությունը պետք է ուղղված լինի Հայաստանի՝ որպես հավատարիմ դաշնակցի և ազնիվ, վստահելի գործընկերոջ իմիջի ամրապնդմանը։ Հիմնական խնդիրն է՝ չտուժել գլոբալ հակամարտություններից, այլ փորձել նվազագույնի հասցնել արտաքին քաղաքական սպառնալիքներն ու մարտահրավերները, ստեղծել ներքաղաքական պայմաններ զարգացման համար», – եզրափակել է Արամ Սաֆարյանը։
Հայաստանը պետք է իր ջանքերը կենտրոնացնի եվրասիական ինտեգրման ազդեցությունը առավելագույնի հասցնելու համար
Տնտեսագետ Թաթուլ Մանասերյանը լավատեսորեն է տրամադրված. 2022 թվականի որոշ միտումներ, նկատել է նա, կարող են շարունակվել 2023 թվականին, ուստի կարելի է կանխատեսել մեր երկրում գործարար ակտիվության հետագա աճ, որն այս անգամ կարող է լինել 9%-ից ցածր, եթե չստեղծվեն արտաքին նպաստող գործոններ և նախադրյալներ.
«Հայաստանի տնտեսական աճը 2022 թվականի պետական բյուջեով նախատեսված է 7%-ի չափով, իսկ գնաճը սահմանվել է 4%-ի մակարդակում (± 1,5%)։ Անցյալ տարվա դեկտեմբերին ՀՀ Կենտրոնական բանկը կանխատեսել էր, որ 2022 թվականի արդյունքներով երկրի տնտեսությունը կաճի 12,9%-ով, իսկ գնաճը կկազմի 9-9,5%։ Համաշխարհային բանկը կանխատեսում է, որ 2023 թվականին Հայաստանում տնտեսական աճը կկազմի 4,1%։ Այս բոլոր կանխատեսումները կարևոր է նաև դիտարկել համաշխարհային տնտեսական զարգացման միտումների համատեքստում։ Մասնավորապես, 2023 թվականին համաշխարհային տնտեսության աճը կդանդաղի մինչև 1,7%, այլ ոչ թե 3%, ինչպես ակնկալվում էր կես տարի առաջ», – նշել է նա։
Հետազոտությունները, շարունակել է նա, հաստատում են այն միտքը, որ Հայաստանում դրական միտումները կարող են շարունակվել հավասարակշռված և նպատակաուղղված տնտեսական քաղաքականության դեպքում։ Կարելի է նաև կանխատեսել, որ եթե կառավարությանը հաջողվի գրավիչ պայմաններ ստեղծել Ռուսաստանից եկած ձեռնարկատերերի համար, ապա Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև խաղաղության կնքումից հետո, եթե անգամ ներկա ներդրված կապիտալի միայն 10%-ը մնա, Հայաստանի տնտեսությունը կկարողանա պահպանել կայուն աճի տեմպը: Սա իր հերթին դրական կանդրադառնա ԵԱՏՄ-ում բարդ պայմաններում ընթացող ինտեգրացիոն գործընթացների վրա, վստահ է Մանասերյանը:
«Բոլորիս համար այս դժվարին պահին Հայաստանը պետք է ջանքերը կենտրոնացնի եվրասիական ինտեգրման հետևանքները առավելագույնի հասցնելու համար՝ հաշվի առնելով սոցիալ-տնտեսական զարգացման ազգային առաջնահերթությունները», – ընդգծել է տնտեսագետը։
Ռուսաստանի հետ տնտեսական հարաբերությունները բազմաթիվ խնդիրների լուծման իրական հնարավորություններ են տալիս, ինչին ուղղակիորեն նպաստում են ավելի էժան էներգառեսուրսները և Հայաստանի պատրաստի արտադրանքի իրական պահանջարկը։ Այս մասին խոսել է Տնտեսական հետազոտությունների կենտրոնի ղեկավար Աշոտ Թավադյանը։
«Էներգակիրների, ինչպես նաև ռազմավարական նշանակության ապրանքների գների առումով ամենամեծ հնարավորությունները Հայաստանին ընձեռում է առաջին հերթին ԵԱՏՄ առաջատար երկիրը՝ Ռուսաստանի Դաշնությունը։ ԵԱՏՄ-ն լրացուցիչ հնարավորություններ է ստեղծել արտոնյալ վարկեր ստանալու համար՝ ընդ որում, առաջին հերթին Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանունակությունն ուժեղացնելու համար։ Ի տարբերություն միջազգային կազմակերպությունների մի շարք վարկերի, Ռուսաստանից ստացվել են խիստ նպատակային վարկեր՝ 300 մլն դոլար արժողությամբ երկու արտոնյալ վարկ ուղղակիորեն ուղղված են մեր երկրի պաշտպանունակության ամրապնդմանը։ Միաժամանակ, իհարկե, սկզբունքային նշանակություն ունի նման վարկերի օգտագործման արդյունավետությունը, այստեղ այդ գործառույթը պետք է իրականացնի ՀՀ կառավարությունը։ Հայաստանը Ռուսաստանից ստացել է նաև 270 մլն դոլարի և 30 մլն դոլարի նպատակային վարկ՝ որպես դրամաշնորհ, որն անհրաժեշտ է Հայկական ատոմային էլեկտրակայանի արդիականացման և շահագործման ժամկետը երկարացնելու համար», – ասել է նա։
Նա ընդգծել է, որ տնտեսական անվտանգության հիմնական խնդիրը կայուն տնտեսական աճի ապահովումն է և արտահանման զգալի աճը, ինչը հատկապես կարևոր է փոքր տնտեսություն ունեցող երկրների համար։ Միասնական տարածաշրջանային տնտեսության ձևավորումը ենթադրում է ոչ միայն միասնական կառավարման մարմինների ստեղծում և եվրասիական տնտեսական ինտեգրմանը մասնակցող երկրների գործողությունների համակարգում, այլև բոլոր ազգային տնտեսությունների տեղափոխում հիմնովին նոր ուղու վրա՝ դրանց վերակողմնորոշում դեպի ՀՆԱ ընդհանուր ցուցանիշներ՝ համակարգված մակրոտնտեսական քաղաքականություն, արտահանման աճ, զբաղվածության մակարդակի էական աճ։
Ինչ վերաբերում է եվրասիական ինտեգրացիայի առավելություններին, Թավադյանը թվերով է ներկայացրել պատկերը.
«Հայաստանի տնտեսական զարգացման ռազմավարությունը պետք է հիմնված լինի արտահանման ներուժի զարգացման վրա՝ առկա մի քանի աճի կետերում։ Համաշխարհային տնտեսությանը ինտեգրվելու համար անհրաժեշտ է օգտագործել արտաքին առևտրի կարգավորման բոլոր հնարավոր միջոցները և ԵԱՏՄ-ի բոլոր հնարավորությունները՝ թույլ տալով հայ արտադրողներին հասնել ծավալի փոփոխության։ Այսպիսով, Միության ստեղծումից ի վեր Հայաստանի արտահանումը ԵԱՏՄ աճել է մոտ 10 անգամ։
2015թ. ԵԱՏՄ-ին բաժին է ընկել Հայաստանի ընդհանուր արտահանման մոտ 15%-ը, 2021թ. այս հարաբերակցությունը կազմել է 29,3%, իսկ 2022 թվականին այն արդեն 46,8% է կազմել։ Ռուսաստանը Հայաստանի հիմնական առևտրային գործընկերն է, և դեպի Ռուսաստան արտահանման մասնաբաժինը ամենադիվերսիֆիկացվածն է։ Պատրաստի արտադրանքը ևս հիմնականում արտահանվում է Ռուսաստան։ Արձանագրվել է նաև ընդհանուր տոկոսային կշռի աճ դեպի ԵԱՏՄ երկրներ։ Արտահանումն աճել է ԵԱՏՄ բոլոր երկրների դեպքում՝ Ռուսաստանի Դաշնություն՝ 2,9 անգամ, Ղազախստան՝ 2, Բելառուս՝ 2,6, Ղրղզստան՝ 2,2 անգամ», – եզրափակել է տնտեսագետը։
Լինա Մակարյան
