Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների նոյեմբերի 9-ի՝ Լեռնային Ղարաբաղում կրակի դադարեցման մասին համատեղ հայտարարությունից հետո, նոյեմբերի 10-ից ռուս խաղաղապահներ ուղարկվեցին Արցախ: Դեկտեմբերի 21-ին ՌԴ ՊՆ ընդլայնված կոլեգիայի նիստում նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարեց, որ Լեռնային Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահները վտանգում են իրենց կյանքը տարածաշրջանում խաղաղությունը վերականգնելու համար: Երկրի ղեկավարը ցավով նշեց, որ հնարավոր չի լինում խուսափել զինծառայողների շրջանում զոհերից. ականազերծման ժամանակ օրերս ռուս սպա զոհվեց:
«Լեռնային Ղարաբաղում մեր զինված ուժերի ներկայությունը դարձել է ռազմական գործողությունների դադարեցման երաշխիք: Նրանք շատ բան են անում հումանիտար իրավիճակը բարելավելու, փախստականներին օգնելու, հուշարձանները պահպանելու և ականազերծման համար: Ցավոք, նրանք ռիսկի են դիմում ոչ առանց կորուստների», – ասաց Պուտինը, որի անձնական պաշտպանության ներքո են Արցախի տարածքում գտնվող հայկական կրոնական հուշարձանները:
Ներգրավված կողմերը 44-օրյա պատերազմի արդյունքները գնահատում են արմատապես այլ կերպ: Սակայն խոսքն այժմ այդ մասին չէ. դա առանձին, մանրամասն և ծավալուն (բոլոր իմաստներով) զրույցի թեմա է: Խոսքն անգամ այն մասին չէ, որ տարածաշրջանում ռազմական և քաղաքական իրավիճակի արմատական փոփոխությունը ընդգծեց, մեղմ ասած, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի երկարաժամկետ աշխատանքի ոչ այնքան արդյունավետ լինելը, որը քառորդ դար պտտվում էր Երևան-Ստեփանակերտ-Բաքու երթուղով, սակայն այդպես էլ ոչնչի չհասավ:
Խոսքը խաղաղապահների մասին է: Սկզբում առաջարկվեցին կիսաառասպելական «սկանդինավյան» խաղաղապահներ, այնուհետև խոսք գնաց խաղաղապահ գործողություններին Ռուսաստանի և Թուրքիայի հավասար մասնակցության մասին, ի վերջո կանգ առան միայն ռուս խաղաղապահների վրա: Միևնույն ժամանակ, պարզ է, որ թուրքական կողմը իր նպատակին կհասնի ցանկացած միջոցներով. նրա զորքերը Ադրբեջանում եղել են և դեռ կլինեն, անգամ ոչ խաղաղապահների դերում: Այդ ե՞րբ են Էրդողանին կանգնեցրել ինչ-որ պայմանավորվածություններ կամ ստորագրված փաստաթղթեր:
Լեռնային Ղարաբաղի ՌԴ խաղաղապահ զորակազմում կա 1960 զինծառայող, 90 զրահամեքենա, 380 միավոր ավտոմեքենա և հատուկ տեխնիկա: Խաղաղապահ զորախմբի առանցքը կազմում են Կենտրոնական ռազմական շրջանի 15-րդ առանձին մոտոհրաձգային բրիգադի ստորաբաժանումները:
Մնացածը ՌԴ հումանիտար օգնությունն է, որը տրամադրվում է հսկայական մասշտաբով. դրանք հումանիտար բեռներ են առաջին անհրաժեշտության իրերով և դաշտային հոսպիտալներ, որտեղ աշխատում և բազմաթիվ առաջադրանքներ են կատարում ռուս բժիշկներն ու ՌԴ ԱԻՆ մասնագետները: Ստեփանակերտում մարդիկ այլևս չգիտեն, թե ինչպես իրենց երախտագիտությունը հայտնեն ռուսներին:
Ստեփանակերտի դպրոցները վաղուց սկսել են աշխատանքները, ծննդատունը պետերազմից հետո առաջին անգամ ընդունեց ծննդկանների, տասնյակ հազարավորներ մարդիկ են արդեն վերադարձել. վերականգնվում են ավերված քաղաքացիական ենթակառուցվածքները, ականազերծման աշխատանքներ են ընթանում, և այս ամենը հիմնականում ռուսների շնորհիվ է, ովքեր ամեն ինչ անում են, որպեսզի արցախցիները հնարավորինս շուտ վերադառնան բնականոն, խաղաղ կյանքին:
Հաշվի առնելով Հայաստանի և Արցախի իշխանությունների սահմանափակ աշխատողունակությունը, որոնք չեն վերահսկում քաղաքացիական և քաղաքական կյանքի ամբողջական ոլորտներ, ռուսները ստիպված են լինում զբաղվել նաև բնակիչների տների ջեռուցման խնդրով: Դեռ նոյեմբերի 20-ին Վլադիմիր Պուտինը փոխվարչապետ Ալեքսանդր Նովակին հանձնարարեց զբաղվել Արցախը ձմռանը նախապատրաստելու խնդրով:
«Պարզապես Ձեր ուշադրությունը հրավիրում եմ այն փաստի վրա, որ ձմեռ է գալիս: Ի վերջո, տեղանքը լեռնային է: Ցրտերն արդեն մոտ են: Ուստի հայկական կողմի հետ հարաբերություններում այս խնդիրը պետք է նկատի ունենալ: Խնդրում եմ Ձեզ ուշադրություն դարձնել դրան», – ասաց Պուտինը՝ հստակեցնելով, որ դա պետք է լինի «կոնկրետ օգնություն կոնկրետ մարդկանց»:
Հասկանալի է, որ այս ամենը Ստեփանակերտի դպրոցների «Շնորհակալություն, Ռուսաստան» պաստառների հետ միասին լուռ, իսկ երբեմն նույնիսկ բարձրաձայն դժգոհություն է առաջացնում Արևմուտքում (և ոչ միայն այնտեղ): Խնդիրն այն է, որ ոչ ոք որևէ այլընտրանք չառաջարկեց՝ չհաշված, իհարկե, «սկանդինավյան խաղաղապահների» մասին անհեթեթությունները: Իսկ այստեղ կոնկրետ մարդիկ զբաղված են դժբախտության մեջ հայտնված մարդկանց բավականին կոնկրետ օգնություն տրամադրելով՝ խաղաղ բնակիչներին, որոնք ցանկացած հակամարտության ժամանակ առաջինն են տուժում:
Ռուս խաղաղապահները թույլ չեն տվել, որ Արցախում տեղի ունենա որևէ լուրջ միջադեպ, դեկտեմբերի 21-ին հայտարարել է ՌԴ պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն: Եվ դա իսկապես այդպես է. բացի այդ, կազմակերպվել է զոհվածների մարմինների փոխանակում, ռազմագերիների փոխանակում, և եթե այդ փոխանակումները երբեմն դանդաղում են, ապա դա ռուսական կողմի թերությունը չէ: Չմոռանանք, իհարկե, որ Արցախում հայտնաբերվել և վնասազերծվել է ավելի քան 8 հազար պայթյունավտանգ առարկա (ականազերծվել է 238 հա տարածք, 93 կմ ճանապարհ):
Խաղաղապահները լրջորեն և երկար ժամանակով են տեղավորվում: Ստեփանակերտի մերձակա տարածքներում տեղակայվել են բլոկ-մոդուլային երկու ավաններ 330 հոգու համար, որտեղ զինվորականները կապրեն համեմատաբար հարմարավետ պայմաններում` կյանքի երկարաժամկետ ապահովման բոլոր համակարգերով: Ըստ ռուսական հրամանատարության հայտարարության՝ ընդհանուր առմամբ կլինի 32 այդպիսի ավան:
Ի՞նչ է դա նշանակում: Նշանակում է, որ այստեղ երկարատև խաղաղություն է հաստատվել: Ընդ որում, պետք է հասկանալ, որ հնարավոր չէ խուսափել չնչին կամ լուրջ սադրանքներից: Բայց սա արդեն բոլորովին այլ պատմություն է:
Ռուբեն Գյուլմիսարյան
