Ներկայումս Հայաստանում բնակվում են 22 հազար սիրիահայ, ովքեր Սիրիայում պատերազմի սկսվելուց հետո տեղափոխվեցին իրենց պատմական հայրենիք:
Ինչպես Dalma News թղթակցի հետ զրույցի ընթացքում տեղեկացրեց ՀՀ սփյուռքի նախարարության աշխատակազմի ղեկավար Ֆիրդուս Զաքարյանը, նրանց մեծամասնությունը ստացել է Հայաստանի քաղաքացիություն և մոտ 1000 հոգի ժամանակավոր կացության թույլտվություն ունի: Նրանց կացության խնդիրներով զբաղվում են ոչ միայն պետական մարմինները և միջազգային կազմակերպությունները, այլ նաև մասնավոր անձինք:
Զաքարյանի պարզաբանմամբ՝ մոտ 1000 հայեր ժամանակ առ ժամանակ վերադառնում են Սիրիա կամ մեկնում մեկ այլ երրորդ երկիր՝ հասկանալու, թե որտեղ կարելի է առավել բարենպաստ պայմաններ ապահովել իրենց ընտանիքների համար: Սակայն, երկրի ոչ կայուն վիճակի պատճառով, դեռ շատ քչերն են մտածում Սիրիա վերադառնալու և այնտեղ մշտական բնակություն հաստատելու մասին: Հիմնականում մարդիկ Սիրիա են մեկնում առանց ընտանիքների, որպեսզի հասկանան, թե ինչ իրավիճակ է տիրում և կա արդյոք հնարավորություն վերադառնալու: 2017թ.-ին Հայաստան վերադարձավ մոտ 170 մարդ, որոնցից շատերն արտաքսվել էին եվրոպական երկրներից:
Զաքարյանի կարծում է, որ Հայաստանի կառավարությունն ամեն հնարավորն արել է, որ սիրիահայերը մնան, բնակություն հաստատեն հանրապետությունում և զգան իրենց, ինչպես տանը: «Օպերատիվ լուծվել են նաև փաստաթղթային հարցերը, բոլոր սիրիահայերը ստանում են անվճար բժշկական օգնություն, ուսանողները գրեթե առանց մրցույթի ընդունվել են ԲՈՒՀ-եր, իսկ ուսման վճարը նրանց կիսով չափ փոխհատուցվել է, երեխաները հաճախում են դպրոցներ և մանկապարտեզներ, նաև կազմակերպվել են հայերենի և ռուսերենի դասընթացներ»,- պատմեց նա:
Սփյուռքի նախարարության ներկայացուցչի խոսքերով՝ ամենալուրջը բնակարանային խնդիրն էր, որին ստացվեց տալ միայն ժամանակավոր լուծում՝ որոշ չափով բյուջեի միջոցներով, որոշն էլ՝ բարեգործների: Զաքարյանը նշեց, որ եղել են դեպքեր, երբ բարերարները գնել են մի քանի բնակարաններ և տվել փախստականներին՝ 10 տարով անհատույց օգտագործման իրավունքով:
2013 թ.-ին սփյուռքի նախարարությունը Սիրիայի գաղթականների համար նախաձեռնեց Երևանից ոչ հեռու «Նոր Հալեպ» թաղամասի կառուցումը, սակայն նախագիծը ձախողվեց: Կառավարության հաշվին հատկացվեց որոշակի տարածք, իրականացվեց սեյսմիկ փորձաքննություն և կազմվեց շինարարական նախագիծ: Նախապատրաստական աշխատանքները տևեցին 1.5 տարի, բայց, երբ ամեն ինչ պատրաստ էր՝ շինարարությունը սկսելու համար, սիրիահայերից շատերը չկարողացան բավականաչափ գումար ներդնել: Նախագիծը կոմերցիոն բնույթ էր կրում, այլ ոչ թե սոցիալական. անհրաժեշտ էր սկզբնական ներդրում կատարել, որպեսզի շինարարությունը սկսվեր, իսկ հետո՝ տարիների ընթացքում վճարել գումարի մյուս մասը:
«Ինչ էլ անենք, բավարար չի լինի: Մենք չունենք այնքան հզոր տնտեսություն, որ նրանց լիարժեք օգնություն ցուցաբերենք: Չի կարելի համեմատել Սիրիայում նրանց նախապատերազմյան կյանքը ներկայինիս հետ, այնտեղ նրանք ապրում էին բավականին բարենպաստ պայմաններում: Նրանք, ովքեր այսօր ցանականում են վերադառնալ Սիրիա, այնտեղ ունեցել են խոշոր բիզնես, բարձր եկամուտ, իսկ այստեղ չեն ստանում համաչափ աշխատավարձ: Մենք արել ենք հնարավորինս, որպեսզի լուծենք նրանց աշխատանքի տեղավորման խնդիրը, բայց այստեղ աշխատավարձն այնքան էլ բարձր չէ»,- ասաց Զաքարյանը:
Եվ, այնուամենայնիվ, Զաքարյանը հավաստիացնում է, որ միևնույն ժամանակ, պատերազմական գործողությունները սկսվելուց հետո Հայաստան ժամանած սիրիահայերից շատերը որոշել են մնալ, արդեն կապվել են պատմական հայրենիքի հետ, իրենց երեխաներն այստեղ սովորում են, աշխատում: Շատերն այստեղ իրենց բիզնեսն են հիմնել. այսօր հանրապետությունում գործում է արդյունաբերական տարբեր ճյուղերի 500 նմանատիպ ձեռնարկություն՝ հագուստի և կոշիկի արտադրությունից մինչև ռեստորաններ և սրճարաններ:
Թամար Կարագուլյանը, որը 2012թ.-ից կամավորական աշխատանք է ծավալում «Սիրիահայերի հիմնախնդիրները համակարգող կենտրոն» ՀԿ-ում, ասում է, որ այդ տարիներին Սիրիայից Հայաստան է տեղափոխվել 3500 ընտանիք: Կենտրոնը տեղեկություն չունի, թե քանիսն են հեռացել Հայաստանից՝ վերադառնալով Սիրիա կամ մեկ այլ երկիր:
«Մարդիկ հաճախ մեկնում են ու վերադառնում: Հիմա, երբ իրավիճակը Հալեպում ինչ-որ չափով կայուն է, ընտանիքի գլխավորները վերադառնում են՝ տեսնելու՝ արդյոք իրենց ունեցվածքից ինչ-որ բան պահպանվել է և հնարավոր է վաճառել այն կամ աշխատանքի ընդունվել այնտեղ: Նրանք հարմարվել են այստեղ բնակվելուն, և չնայած շատերն իրենց մասնագիտությամբ չեն աշխատում՝ փորձում են ամեն կերպ կարգավորել կյանքը: Ամենից հաճախ սիրիահայերն աշխատում են հասարակական սննդի կամ մեքենաների սպասարկման ոլորտում: Աշխատանք կա, բոլորն աշխատասեր են, բայց աշխատավարձերը շատ ցածր են, մարդիկ չեն կարող միաժամանակ վճարել և´ բնակարանի վարձը, և´ կոմունալ ծառայությունների ու այս ամենով հանդերձ հիմնել սեփական գործը, հոգալ մնացյալ ծախսերն ու ինչ-որ բան էլ կուտակել: Սիրիայում մինչ պատերազմն ընտանիքից կարող էր աշխատել միայն մեկը, և դա բավարար էր ողջ ընտանիքին ապահովելու համար: Կանայք հիմնականում չէին աշխատում, իսկ այստեղ չենք կարող մեզ նման ճոխություն թույլ տալ»,- Dalma News-ի թղթակցի հետ զրույցում նշեց նա:
Բացի այդ, հարկային համակարգը որևէ զիջում չի ցուցաբերում սկսնակ սիրիահայ բիզնեսմենների նկատմամբ:
Կարագուլյանը հիշեցրեց, որ Հայաստանի կառավարությունը յուրաքանչյուր ընտանիքին 15 ամսվա համար վարձավճարի փոխհատուցում է տրամադրում 60 հազար դրամի չափով, բայց այդ գումարով կարելի է միայն մեկսենյականոց բնակարան վարձել, իսկ եթե ընտանիքը մեծ է, այդպիսի պայմաններում ապրելն անհնար է:
Ինչ վերաբերում է Դավիթաշենում «Օգնիր եղբորդ» բարեգործական ֆոնդի նախաձեռնությամբ սիրիահայերի համար կառուցված բնակելի տներին, Կարագուլյանը նկատեց, որ բնակարան ձեռք բերելու համար պետք է նախապես մեծ գումար վճարել, որը ոչ բոլորը կարող են իրենց թույլ տալ:
Ինչպես նա տեղեկացրեց, Հայաստանի համալսարաններում և միջին մասնագիտական հաստատություններում սովորում են ավելի քան 400 սիրիահայ ուսանող, և նրանց ուսման վճարի 60%-ը փոխհատուցվում է պետական բյուջեի կամ բարեգործական կազմակերպությունների միջոցներով: Ինչպես նաև կազմակերպվում են հայերենի, ռուսերենի և համակարգչային անվճար դասընթացներ:
Խոսելով բժշկական ծառայությունների մասին՝ Կարագուլյանը նշեց, որ իրենց հաստատության հենց երկրորդ հարկում գործում է բժշկական կենտրոն, որտեղ Սիրիայից ժամանած բժիշկներն անվճար օգնություն են ցուցաբերում: Եթե վիրահատության կամ ավելի լուրջ բուժման կարիք է լինում, աջակցում է պետությունը կամ բարեգործական կազմակերպությունները:
Հովիկ Բաղդասարյանը, որը Հայաստանում կոշիկի արտադրություն է սկսել, ընտանիքի հետ վերադարձել է 2012թ.-ի օգոստոսին: Սիրիայում Բաղդասարյանը թողել է գործարան և կոշիկի 3 խանութ, որից 2-ը փակվել էին պատերազմական գործողությունները սկսվելիս, իսկ 1-ը դեռ գործում է: Ինչպես Dalma News -ի թղթակցի հետ զրույցում ասաց Բաղդասարյանը, Հալեպի խանութն այսօր ավելի շատ եկամուտ է ապահովում, քան Երևանինը:
«Իմ եկամտի 70%-ն ապահովում է Սիրիայի խանութը, մեր ընկերությունն աշխատում է արդեն երկար տարիներ և այնտեղ բավականին մեծ ճանաչում ունի: Իսկ այստեղ խանութ բացեցի, որպեսզի անգործ չլինեմ»,- նշեց նա:
Ինչ վերաբերում է հետագա ծրագրերին, մեր զրուցակիցը նախընտրում է դեռևս չմտածել: «Չգիտեմ, թե ինչով կզբաղվեմ վաղը: Երբեք չեմ մտածել, որ կապրեմ Հայաստանում: Ֆրանսիայում տուն ունեմ, կարող եմ ցանկացած պահի գնալ և ապրել այնտեղ: Կանադան այսօր նույնպես, առանց խնդիրների, ընդունում է սիրիահայերին, կարելի է հանձնել փաստաթղթերը և 6 ամիս անց տեղափոխվել: Նրանց ձեռնտու է փախստականների կարգավիճակում ընդունել թե մուսուլմանների, այլ քրիստոնյաների: Տարբերակներ ունեմ, բայց դեռևս կմնամ Հայաստանում, որովհետև այստեղ հանգիստ է: Հայաստան եկա պատերազմի պատճառով, և ոչ ոք չէր մտածում, որ այն այդքան երկար կտևի: Երբ ընկերներով եկանք այստեղ, 15-20 հոգի էինք, իսկ հիմա ընդամենը 4-5-ն ենք մնացել: Ոմանք վերադարձան Սիրիա, ոմանք էլ ԱՄՆ, Կանադա ու Եվրոպա: Նրանք բոլորն էլ մասնագիտություն ունեն, լավ աշխատանք, գործարաններ, սիրիահայերի մեծամասնությունն արհեստի է տիրապետում կամ զբաղվում առևտրով, իսկ Հայաստանը փոքր շուկա ունեցող երկիր է, այստեղ չես կարող մեծ արտադրություն սկսել: Բացի այդ, որակյալ ապրանք ստեղծելն այստեղ ավելի թանկ է, քան Սիրիայում, և արդյունքում չես կարող այն վաճառել բնակչության համար մատչելի գնով»,- ասաց նա:
Իսկ այն հարցին, թե արդյոք կառավարությունն ամեն հնարավորն արել է, որպեսզի սիրիահայերը բնակություն հաստատեն պատմական հայրենիքում, Բաղդասարյանը պատասխանեց, որ չի պատկերացնում, թե ինչպես կարող է կառավարությունը կանխել, եթե մարդը վճռել է հեռանալ:
«Կարևորը ոչ թե մարդկանց բերելն է այստեղ, այլ՝ այստեղ ապահովելը: Շատերը չունեին անհրաժեշտ գումար, որպեսզի տեղափոխվեն Հայաստան, որովհետև ճանապարհածախսը բավական թանկ էր, ու դեռ ինչ-որ կերպ էլ այստեղ պետք է կյանքդ դասավորես: Այդ պատճառով էլ շատերը նախընտրեցին մնալ Սիրիայում: Նրանք, ովքեր անկախ պատերազմից, մնացին և ունեին այնտեղ որոշակի աշխատանք, հարստացան: Ոմանք այսօր թողնում են այստեղ իրենց ընտանիքները և գնում են գումար աշխատելու», – պատմում է նա:
Նախքան պատերազմը Սիրիայի հայ համայնքը համարվում էր ամենախոշորներից և ամենահեղինակավորներից մեկը, որտեղ թվով մոտ 110 հազար մարդ կար: Նրանք հիմանականում բնակվում էին Հալեպում, Դամասկոսում, Քեսաբում, Ալ- Քամիշլիում: Ճգնաժամից հետո, ըստ տարբեր գնահատականների, մոտ 90 հազար հայեր հեռացան երկրից, իսկ ավելի քան 150 հոգի մահացան: Բայց նույնիսկ հիմա Հալեպի շրջաններում, որոնք գտնվում են կառավարական զորքերի հսկողության տակ, ապրում են մոտ 7000 սիրիահայեր:
Նյութը պատրաստեց Լուսինե Դավթյանը
