Որոշ ժամանակներից ի վեր հայրենական գուրմանները համտեսում են անսովոր մթերքներ, որոնք նրանց ուշադրությանն են առաջարկում տեղի արտադրողները: Համեմատաբար վերջերս շուկայում բացահայտվեց մի պանիր` հնեցված գինու մեջ, և նույնիսկ բաստուրմա` շոկոլադով պատված: Իսկ ինչո՞վ է պայմանավորված խոհարակական-հրուշակեղենային երևակայության այդպիսի բարձր թռիչքը, արդյո՞ք դժվարություններ չեն առաջանում յուրօրինակ մթերային գծերի յուրացման հարցում․ այս և այլ հարցերը Dalma News-ի թղթակիցն ուղղեց ընկերություններից մեկի հիմնադիրներին, որոնք զբաղված են ոչ ստանդարտ սննդամթերքի արտադրությամբ:
Քույր ու եղբայր՝ Դիանա Խոպշանոսովան և Մհեր Թադևոսյանն, ովքեր ահա արդեն երեք տարի է «տակնուվրա են անում» հայ քաղցրակերների զգայարանները, սպառողին մեկ առաջարկում են շոկոլադապատ «ապխտած միս», մեկ գրիլյաժ` պատրաստված բացառապես թեղուտյան մեղրով, մեկ էլ կոնֆետներ` բազուկի կամ նռան դոշաբի միջուկներով: Իսկ նրանց` կտավատի սերմով տրյուֆելները ոչ միայն զարմանահրաշ համերի, այլև առողջության գանձարան են: Զարմանալի չէ, չէ որ նրանց բոլոր համեղ մտահաղացումների հիմքն է տնայնագործ շոկոլադը (կամ շոկոլադ «bean-to-bar»), որի առաջին և միակ արտադրողները Հայաստանում հենց նրանք են: Չնայած ճանապարհին հանդիպող բազմաթիվ խոչընդոտների, առաջագնացները մտադրված են «տանել» տնայնագործ շոկոլադը դեպի զանգվածներ: Իսկ այս ստեղծագործ տանդեմի հիմնական գաղափարն է` ներմուծել «bean-to-bar» շոկոլադը, ինչպես նաև դրա մի քանի «ածանցյալները», Հայաստանի «այցեքարտերի» ցուցակի մեջ:
-Իսկ ինչպե՞ս ստացվեց, որ դուք, լինելով կրթությամբ տեխնիկներ, հանկարծ անցաք մի զբաղմունքի, որը տրամագծորեն հակադրվում է բուհում ստացած գիտելիքներին:
Դ.Խ. – Այո, իսկապես, կրթությամբ ես ճարտարապետ եմ, իսկ Մհերը` տեխնիկ: Եվ, հնարավոր է, մենք չէինք յուրացնի այս ճանապարհը, եթե ոչ հանգամանքների բերումը: Խթանը դարձավ Մհերի ընկերներից մեկի հետաքրքրությունը առանց լեցիտինի շոկոլադի հանդեպ: Մենք սկսեցինք մոնիթորինգ իրականացնել Հայաստանի շուկայում և հասկացանք, որ այդպիսի բան այստեղ լույս ժամանակ ճրագով էլ չենք կարողանա գտնել: Մինչդեռ, «հետազոտության» ընթացքում շոկոլադը մեզ այնքան գրավեց, որ մենք, ինչ ասել է՝ գլխով մտանք թեմայի մեջ: Սկսեցինք հետաքրքրվել, թե ի՞նչ է իրենից ներկայացնում այդ մթերքը, ինչպե՞ս այն պատրաստել: Սկսեցինք հալեցնել շոկոլադը` ուսումնասիրելով, թե ինչպես է իրեն դրսևորում սալիկը կամ կոլետները: Միաժամանակ, ուսումնասիրեցինք հսկայական քանակությամբ մասնագիտացված գրականություն: Մհերը նույնիսկ սկսեց հայտնի ամերիկացի շոկոլատյեներից մեկի գրքի թարգմանությունը և հետագայում տեքստի հենց այդ 600 էջերը դարձան մեր, ինչ ասել է՝ սեղանի ձեռնարկը: Փորձերի և սխալների ճանապարհով, արդեն ընդամենը մի քանի ամիս անց՝ մենք ստացանք մեր առաջին տնայնագործ շոկոլադը` շոկոլադ «bean-to-bar» (թարգմանաբար` «բակլայից մինչև սալիկ»):
– Խոստովանեմ, «տնայնագործ» բառն օգտագործելիս ինձ մոտ առաջանում են հետևյալ ասոցիացիաները. դուք նստած եք խոհանոցում հավանգով և ձեռքով մանրացնում եք կակաո-բակլաները…
Դ.Խ. – (ժպտում է): Դուք չեք էլ կարող պատկերացնել, թե ձեր ասոցիացիան որքան մոտ էր իրականությանը: Իսկապես, ամեն ինչ սկսվել է հավանգից և բակլաներից: Մեկ անգամ մեզ զանգահարեց բարեկամներից մեկը և իմանալով Մհերի հետ մեր հետաքրքրության մասին, որոշեց նվեր մատուցել` մի պարկ շոկոլադ: Սակայն, երբ Մհերը ոգևորված իջավ ներքև` նվերի հետևից, պարզվեց, որ դա բոլորովին շոկոլադ չէ, այլ կակաո-բակլաներ: Ոչ ավել, ոչ պակաս 20 կգ: Առաջնորդվելով սկզբունքով` բարիքը չպետք է կորչի, մենք սկսեցինք մանրացնել հումքը նրանով, ինչ ունեինք ձեռքի տակ, այսինքն կերամիկական հավանգով քիմլաբորատորիայից: Առաջինը՝ գիշերին մոտ, հանձնվեցի ես: Իսկ կակաո-բակլաների հետ անհույս պայքարի երրորդ օրը հուսալքվեց նաև Մհերը: Մի կողմ դնելով հավանգը իր պարունակության հետ միասին` գնացինք քնելու: Սակայն, առավոտյան զանգ հնչեց. «Դինա´, շոկոլադը պատրաստ է»: Գիշերվա ընթացքում այնուամենայնիվ գոյացած յուղային զանգվածը սառել էր և պարզապես ամուր կպել հավանգակոթին: Եվ, երբ Մհերը հպարտորեն դուրս բերեց այդ «շոկոլադե սունկը» հավանգից, ես հասկացա՝ մենք «կորած ենք»:
Շուտով Մհերը մեկնեց Ռուսաստան` հայտնի շոկոլատյեների մոտ, որպեսզի նրանց մոտից փոքրածավալ մելանժեր պատվիրի` սարքավորում կակաո-բակլաների մանրացման համար: Սակայն, առկա էին միայն «ծավալուն» սարքավորումներ, իսկ 5 կիլոյանոցի հավաքմանը և թեստավորմանը պետք է երկար սպասեինք: Իսկ մենք, համակված լինելով «տնայնագործ նորմատիվներով» շոկոլադ ստանալու գաղափարով, այրվում էինք անհամբերությունից: Մի խոսքով, առանց երկար մտածելու, Մհերը ինքը խորասուզվեց նախագծման մեջ: Եվ, ի զարմանս շատերին, արդեն մի քանի շաբաթ անց գծագրեց, իսկ հետո նաև բավականին օպերատիվ կերպով հավաքեց մելանժեր` միաժամանակ ապահովելով շոկոլադի նորմատիվային դիսպերսիվությունը ելքին` 18 միկրոն:
– Պատկերացնում եմ ձեր հիացմունքը: Սակայն, ըստ էության, ի՞նչ տարբերություն կա «տնայնագործ շոկոլադի» և այն շոկոլադի միջև, որն արտադրվում է գործարանում:
Դ.Խ. – Շոկոլադ «bean-to-bar»-ը տարբերվում է գործարանային շոկոլադից նրանով, որ ամբողջովին էկոլոգիապես մաքուր է, առանց որևէ կոնսերվանտների և հավելումների: Մինչդեռ, հրուշակեղենային արդյունաբերության մեջ, որտեղ վերամշակվում է հազարավոր տոննաներ հումք, ծայրահեղ դժվար է այդպիսի արդյունք ստանալ: Ասենք, այնտեղ հնարավոր չէ առանց մետաղական ակտիվատորների, որոնք, ուզած, թե չուզած, իրենց մետաղական մասերից որոշակի քանակությամբ երկաթ են փոխանցում մթերքին: Բացի այդ, խոշոր արտադրություններում հեշտ չէ նաև զերծ մնալ տարբեր տեսակի կայունացուցիչներից, հավելումներից` այն նույն Е –ն, որոնց մասին դուք, ամենայն հավանականությամբ լսել եք: Իսկ «bean-to-bar» արտադրողների մոտ ծավալները փոքր են` ամսական մոտ 2-3 տոննա: Ինչը թույլ է տալիս գործին ավելի մանրակրկտորեն մոտենալ` նույն կայունացումը ապահովելով ճիշտ և մանրակրկիտ ընտրված բնական բաղադրիչների օգնությամբ: Ընդ որում, մեր մելանժերի գլանիկները մարմարից են: Իսկ հումքը` բացառապես կակաո-բակլաների առոմատիկ տեսակներ, որոնցից աշխարհում ընդամենը 5% է: Այստեղից էլ տվյալ մթերքի բավականին մեծ պահանջարկն ամբողջ աշխարհում
– Եվ, անշուշտ, դրա բարձր արժե՞քը: Արդյոք դա չէ՞ այն բանի պատճառը, որ ձեր արտադրանքը գրեթե հնարավոր չէ հանդիպել տեղի վաճառասեղաններին: Անձամբ ես ոչ մի անգամ չեմ տեսել ձեր էկզոտիկ կոնֆետները լայն վաճառքում…
Մ.Տ. – Այո, մեր ապրանքը էժանագիններից չէ. ասենք, շոկոլադի 5 գրամանոց սալիկը (70%) արժե 100 դրամ, իսկ 70 գրամանոցը` 1500 դրամ: Եվ, իհարկե, գները շփոթեցնում են մեր մարդկանց: Սակայն, առևտրային ցանցերում ոչ բարձր տարածվածության պատճառն ամենևին դրանում չէ: Այլ հայրենական սպառողի ընդհանուր անտեղյակ լինելու մեջ է ինքնին «bean-to-bar» հասկացության մասին: Սկզբում դա մեզ տխրեցնում էր, սակայն այժմ մենք մտադրված ենք պայքարել նման «շոկոլադե անգրագիտության» դեմ, և իրականացնել յուրօրինակ լիկբեզ. արդեն ընկերությունում իրականացնում ենք մաստեր-կլասներ, էքսկուրսիաներ: Եվ աստիճանաբար նրանք, ովքեր սկսում են գլուխ հանել շոկոլադից, առանձնացնելով, այսպես ասած «հատիկները մոլախոտից», շատանում են: Ինչ վերաբերում է վաճառքի շուկային, ապա Երևանում այն բավականին նեղ է: Մեր արտադրանքը հիմնականում գնում է Ռուսաստան: Ընդ որում, պահանջարկ ունի նույնիսկ ոչ թե Մոսկվայում, այլ տարածաշրջանային կենտրոններում. Կալուգայում, Տվերում, Տուլայում, Օրյոլում, Բրյանսկում, Սմոլենսկում: Մեր համեղությունները հասել են նաև Վլադիվոստոկի վաճառակետերին: Եվ, թեպետ, խոսքը հիմնականում 300-500 հազար բնակչություն ունեցող քաղաքների մասին է, այնուամենայնիվ «բինթուբարովյան» արտադրանքով հետաքրքրվածներն այնտեղ գնալով շատանում են:
-Դուք ուզում եք ասել, որ «մեյդ ին Արմենիա» շոկոլադը հայտնի է մեծամասամբ ռուսների շրջանո՞ւմ, և որ նրանց նույնիսկ չի շփոթեցնում, որ մեր երկրից եկել է ոչ թե կոնյակ, այլ շոկոլա՞դ:
Մ.Տ. – Ոչ, չի շփոթեցնում: Միայն մի փոքր զարմացնում է: Եվ այո, մեր ռուսաստանյան հաճախորդների մեջ իսկապես ավելի շատ են ռուս մարդիկ, այլ ոչ թե մեր սփյուռքի ներկայացուցիչները: Ռուսներից շատերն այնքան են փորձել արտադրանքը, որ կազմակերպիչները նույնիսկ խնդրում են վեբինարներ կազմակերպել, որպեսզի ավելի հստակ ներկայացնեն հաճախորդներին մեր շոկոլադը, կոնֆետները, մածուկները: Ռուսաստան մեկնող տեսականին բավականին լայն է: Բացառություն է կազմում, երևի թե, շոկոլադապատ բաստուրման` այն մենք դեռ չենք ուղարկել ռուսական սահմաններ:
– Ի դեպ, շոկոլադապատ բաստուրմայի մասին: Ինչպե՞ս ձեզ մոտ ընդհանրապես միտք առաջացավ միացնել առաջին հայացքից բացարձակ անհամադրելի մթերքները
Մ.Տ. – Ընդհանրապես, աշխարհում վաղուց է ընդունված շոկոլադապատել կարծես անհամատեղելի մթերքները: Ասենք, ամերիկացիները արտադրում են շոկոլադապատ բեկոն, իսկ ուկրաինացիները առաջարկում են աղանդեր կոնֆետների տեսքով, որոնք բաղկացած են ապխտած ճարպից: Սակայն շոկոլադով պատել բաստուրման առաջին անգամ փորձեցինք մենք: Ավելի ճիշտ, ես… Բանն այն է, որ Դիանան և նրա ամուսինը ծնվել են միևնույն օրը: Եվ նրանց հերթական ընդհանուր տոնի նախօրեին ես գլուխ էի կոտրում նվերի համար: Ուզում էի օրիգինալ և «պրոֆեսիոնալ» մի բան: Հիշեցի, որ Դիանայի և Սաշայի դուստրը մոլի մսակեր է, և բառացի մեր գլուխը տարել էր` մսային միջուկի համար: Եվ միտքս սկսեց այդ ուղղությամբ աշխատել: Արդյունքում, ես մտքով հասա նրան, որպեսզի շոկոլադի մեջ թաթախեմ մեր հարազատ բաստուրմայի կտորները: Եվ ինչպիսի˜ն էր իմ զարմանքը, երբ հյուրերը, չթաքցնելով իրենց հիացմունքը, սկսեցին խնդրել ներառել այդ կոնֆետները լայն արտադրանքի մեջ: Արդյունքում, մենք սկսեցինք մշակել սկզբնական տարբերակը. մեկ ապխտած միսը թաթախում էինք սև շոկոլադի, մեկ կաթնային շոկոլադի մեջ: Մեկ փոխում էինք բաստուրման. փորձում էինք մեկ աղի, մեկ ոչ այնքան, մեկ արտահայտված կծու, մեկ ավելի թույլ բաստուրմա: Եվ, վերջապես, գտանք այն ոսկե միջինը, որն այդքան շատ սիրվեց հաճախորդների կողմից:
– Այնուամենայնիվ, կարծում եմ, չեմ սխալվի, եթե ենթադրեմ, որ «շոկոլադապատ բաստուրման», ինչպես և ոչ սովորական համով այլ կոնֆետները, ունեն ինչպես կողմնակիցներ, այնպես էլ բուռն հակառակորդներ: Այսինքն մարդիկ, ովքեր բացահայտ չեն ընդունում ոչ ավանդական համային համադրությունները
Դ.Խ. – Այո, դա այդպես է: Նրանք քիչ են, բայց կան: Ինչը, ըստ մեզ, շատ նորմալ է. ցանկացած փորձարկում դատապարտված է նման ելքի, և մենք ընդունում ենք այնպիսի կարծիքներ, ինչպիսին են. «Ֆո´ւ»: Սակայն, միաժամանակ մենք առաջ ենք գնում: Որպես արդյունք, այսօրվա դրությամբ ընկերության տեսականին ներառում է շոկոլադի և դրանից մթերքների մոտ 150 անվանումներ, որոնցից 91 տեսակը սերտիֆիկացված է: Իսկ մոտավորապես 25-ը ներգրավված է ակտիվ արտադրության մեջ: Ինչը «bean-to-bar» շոկոլադի ցանկացած արտադրողի համար կատաստրոֆիկ շատ է: Այդ պատճառով էլ, երբ անցյալ աշնանը Ֆրանկոֆոնիայի գագաթնաժողովի շրջանակներում մեզ մոտ հյուր էր եկել Կոտ դ’Իվուարի չորս հայտնի շոկոլատյեներից մեկը` Ակսել Էմմանուելը, նա բացահայտ ապշահար էր: Քիչ է, որ չէր սպասում Հայաստանում հանդիպել տվյալ ուղղությունը, նաև հիացած էր արտադրանքի քանակից և որակից: Էմանուելը փորձեց շոկոլադի, կոնֆետների և մածուկների գրեթե բոլոր տեսակները: Եվ գրեթե ամեն մի պատառից հետո նա բացականչում էր. «In Paris! In Paris!»: Ի նկատի ունենալով, որ այս քաղցրավենիքների տեղը բացառապես Փարիզն է: Ինչը մեզ համար Մհերի հետ, երևի թե, ամենաբարձր գնահատականն էր: Նշանակում է, իզուր չէր, որ մենք որոշեցինք Հայաստանում հարթել այսպիսի բարդ «շոկոլադե» ճանապարհ…
– Բայց, չէ որ Փարիզում դժվար թե ստացվի իրացնել ձեր կոնֆետները` չափազանց բարձր է մրցակցությունը: Իսկ տեղական շուկայում նմանատիպ փորձարկումները, այն էլ բարձր ինքնարժեք ունեցող շոկոլադով, ակնհայտ է ամեն մեկը չի հասկանա: Այդ դեպքում ի՞նչ, ստիպված եք լինելու «թաղե՞լ» համերի համադրման սեփական տաղանդը:
Դ.Խ. – Հնարավոր չէ «թաղել» այն, ինչ մանկուց կա քո մեջ: Հիշում եմ, դեռ շատ փոքր հասակում, ես վերցնում էի լավաշը, դրա վրա էի քսում ծիրանի մուրաբան, վրան ցանում էի «Եղեգնաձոր» պանիր, և ստանում իսկական «պայթուցիկ»: Դե ինչ, մինչ այժմ էլ իմ զգայարաններն անընդհատ անսպասելի համային տանդեմ են փնտրում: Փնտրում և գտնում են: Այդպես «ծնվեց» մեր արտադրանքի հայկական գիծը: Բացի աղմուկ հանած «շոկոլադապատ բաստուրմայից», լույս տեսան նաև կոնֆետներ հայկական կոնյակով: Այնուհետև, թարմ թարխունով` հենց տրորած տերևներով, ոչ թե էսենցիայով: Մեզ մոտ կան նաև կոնֆետներ բազուկով, լեռնային անանուխով (հավաքված հենց մեր լեռներում), կարամելային կոնֆետներ` թթի և նռան դոշաբով: Այնպես որ տեղական շուկայի բացակայությունը թեկուզ և բացասական երևույթ է, այնուամենայնիվ հաղթահարելի է: Պարզապես, դրա համար մեզ կյանքի չափ անհրաժեշտ է «թարմ արյուն»` արտադրողներ, եթե ոչ «տնայնագործ շոկոլադի», ապա գոնե «ձեռքի»:
-Դուք բացարձակ լրջությամբ երազում եք մրցակցության մասի՞ն, այն դեպքում, երբ ցանկացած արտադրողի ձեռք է տալիս բացառապես մոնոպոլիան:
Մ.Տ. – Բանն հենց դրանում է, որ մենք բոլորովին մոնոպոլիստ չենք: Մենք, ավելի շուտ, պիոներներ ենք: Իսկ յուրացնել «շոկոլադե բարձունքը», լինելով առաջագնացներ, միայնակ, ծայրահեղ դժվար է…
-Բայց հանրապետությունում անցկացվում են բազմաթիվ «մթերային» փառատոններ, և բացի տոլմայի և խորովածի փառատոններից, կարծեմ, գոյություն ունի նաև շոկոլադի փառատոն: Մի՞թե մինչ այսօր այն այդպես էլ խթան չդարձավ` ոլորտի հանդեպ հետաքրքրության աճի համար:
Մ.Տ. – Փառատոն էլ կա, փառատոն էլ: Իրականում, Շոկոլադի փառատոնը բավականին լուրջ միջոցառում է ինչպես մասնակիցների մասշտաբներով, այնպես էլ ներկայացման որակով: Սակայն, մեզ մոտ նմանատիպ միջոցառումների կազմակերպման մշակույթը դեռևս բավականաչափ զարգացած չէ: 2016 թվականին մենք մասնակցեցինք Շոկոլադի օրվա տոնակատարությանը, մի քանի անգամ մեր արտադրանքը ներկայացրել ենք «ԱրմՊրոդԷքսպոյին»: Սակայն, այցելուների անմիջական հիացմունքից` մելանժերի տեսքից, և ցանկությունից` մատը պահել գլանակներից հոսող շոկոլադի տակ, այն կողմ, գործն, որպես կանոն, չի հասել: Այնպես որ, մենք մինչ այսօր կարոտում ենք Մոսկվայում` Salon du Chocolat հիանալի կերպով կազմակերպված ցուցահանդեսին, որտեղ մեզ անսպասելիորեն գցեց ճակատագիրը:
– Ինչպե˜ս, դուք մասնակցե՞լ եք այդպիսի հեղինակային միջազգային միջոցառմանը, որտեղ ժամանում են շոկոլատյեներ եթե ոչ անունով, ապա գոնե աշխատանքի պատկառելի ստաժով:
Մ.Տ. – Այո, այո: Ընդ որում, դա տեղի է ունեցել 2015 թ., մեր արտադրության մեկնարկից ընդամենը կես տարի անց: Ինքնաթիռի տոմսերը մենք գնեցինք բառացի ցուցահանդեսի սկսվելուց մի քանի ժամ առաջ, իսկ կոնֆետները պատել էինք շոկոլադով տաս ժամ առաջ: Արդյունքում, մեզ հետ վերցրեցինք միայն երկու-երեք կիլոգրամ, ընդհանուր առմամբ 8 տեսակի կոնֆետներ: Եվ այդ ժամանակ մենք նույնիսկ չէինք երազում, որ մեր «շոկոլադե չարաճճիության» վրա ուշադրություն կդարձնի հայտնի շոկոլատյեներից գոնե մեկը: Սակայն, ճակատագիրն այնպես կամեցավ, որ մեր հայկական «բարև ձեզ»-ից նույն ակնթարթին շրջվեց Ռուսաստանի առաջին շոկոլատյեներից մեկը, այժմ, ցավոք, հանգուցյալ Վիկտոր Կուդրյավցևը: Ինչպես պարզվեց, նա ապրել է Երևանում մինչև 17 տարեկանը: Եվ ասելով. «Իսկ այստեղ ո՞վ է Հայաստանից», նա սիրալիր հրավրեց մեզ շփվելու, միաժամանակ էլ համտեսելու հայկական շոկոլադը: Զրույց սկսվեց: Ես առաջարկեցի փորձել նաև շոկոլադապատ ցուկատները, որն ինձ հետ էի վերցրել, ավելի շուտ, որպես շոկոլադե հուշանվեր: Եվ ինչպիսի˜ն էր իմ զարմանքը, երբ նա հավանեց մեր շոկոլադները: Իսկ կողքը գտնվող տղամարդն, ինչպես պարզվեց, ռուսական շոկոլադի պատմության թանգարանի տնօրեն, հայտնի շոկոլատյե Եվգենի Տրոստենցովը՝ ոչ միայն միացավ մեր սեղանին, այլև խնդրեց փորձել շոկոլադե «չիրը»: Վերցրեց մեկ կոնֆետ, երկրորդը, և իր անկեղծ հիացմունքը հայտնեց մեր շոկոլադացված ցուկատների և չորացրած մրգերի մասին: Իսկ նույն օրը երեկոյան արդեն այլ բավականին հեղինակավոր շոկոլատյեներ ցանկություն հայտնեցին գնել մեզ մոտից ցուկատներ և չորացրած մրգեր մաքուր տեսքով: Արժե՞ արդյոք ասել, թե ինչպիսի զարմանալի հիացմունքի մեջ էինք մենք: Ճիշտ է, այն պահին մենք մեր արջև այլ խնդիրներ էինք դրել և առաջարկից հրաժարվեցինք: Օդում կախված մնաց նաև գրավիչ առաջարկը` մնալ Մոսկվայում և անմիջապես հիմնել այնտեղ արտադրական գիծ: Խոսքը այն նույն ութ տեսակի կոնֆետների մասին էր, որոնք մենք բերել էինք համաշխարհային մասշտաբի միջոցառմանը` առանց ճանաչման որևէ հույսի…
– Իսկ ինչո՞ւ դուք չօգտվեցիք այդպիսի հիանալի հարմար առիթից:
Մ.Տ. – Պարզապես, որովհետև մեր հայրենիքը Հայաստանն է, և մեր սիրելի քաղաքը` Երևանը:
– Հայրենասիրությունը՝ դա լավ է: Սակայն Հայաստանը՝ դա կոնյակ է, խորոված, լավաշ, սակայն, ոչ մի կերպ շոկոլադ: Եվ, դժվար թե այդ ոլորտն այստեղ ապագա ունի…
Մ.Տ. – Մեր արտադրամասում զբոսաշրջիկներ են լինում աշխարհի ամենատարբեր անկյուններից: Այդպես, մեկ անգամ զբոսավարը, դիմելով խմբին, ասաց. «Ահա, նայե´ք այս ամենին և համոզվե´ք, որ Հայաստանը ոչ միայն խաշ է, տոլմա և կոնյակ: Հայաստանը նաև այն արժեքներն են, որոնք արտադրվում են մեզ մոտ, Եվրոպայում: Դրանց թվում է նաև հայկական շոկոլադը: Ահա ասենք «բելգիական շոկոլադը» ամենևին կակաո-ծառեր չէն, որոնք աճում են Բելգիայում, այլ տեղի շոկոլատյեների ձեռքի աշխատանքն է: Այդպես է նաև Հայաստանում, արտադրվում է հայկական շոկոլադ, որը կարող է մրցակցություն կազմել աշխարհի ցանկացած շոկոլադին»: Եվ այդ երկու խոսքերը պարունակում են ճշմարտության մեծ մասնաբաժին: Հայկական «bean-to-bar» շոկոլադը անկասկած ճանաչում ձեռք կբերի այն պարզ պատճառով, որ մեզ՝ հայերիս, հատուկ է գրավել անծանոթը` ավարտին հասցնելով սկսածը: Եվ, եթե դեռևս մեկ տարի առաջ հանրապետությունում հնարավոր էր հանդիպել միայն երկու-երեք խանդավառ անձանց, ովքեր պատրաստ էին ձեռքի շոկոլադ պատրաստել տանը կամ փոքր ընկերություններում, ապա այսօր սկսնակ շոկոլատյեները ավելի շատ են: Այնպես որ, մենք վստահ ենք, արդեն տեսանելի ապագայում հայ սպառողի, ինչպես նաև այլ երկրներից քաղցրակերների մոտ «շոկոլադե հարաբերություններ» կստեղծվեն մեր արտադրանքի հետ:
Իրինա Գրիգորյան
