Փետրվարի 10-ին «Ռոսիա սեգոդնյա» ՄՏԳ-ում տեղի ունեցավ հաղորդակցային ռեժիմների մոնիթորինգի արդյունքների և հարևան երկրների հաղորդակցային ռեժիմների բարեկամության վարկանիշի շնորհանդես, որոնք ներկայացրել էր Հաղորդակցության զարգացման ազգային հետազոտական ինստիտուտը (ՀԶԱՀԻ): Սա Ռուսաստանի Դաշնության հարևան երկրների իրական վերաբերմունքի գնահատման երկրորդ վարկանիշն է։ Փորձագետների կարծիքով, ուսումնասիրությունը հատկապես կարևոր է ներկայիս աշխարհաքաղաքական գործընթացների համատեքստում։
Միջոցառմանը ներկա էին փորձագետներ, գիտնականներ, դիվանագիտական աշխատողներ, պետական գործիչներ։ Նրանց թվում էին Հաղորդակցության զարգացման ազգային հետազոտական ինստիտուտի տնօրեն Վլադիսլավ Գասումյանովը, ՀԶԱՀԻ գիտական աշխատանքների գծով փոխտնօրեն Վալենտինա Կոմլևան, «Մինչենկո քոնսալթինգ» հոլդինգի ղեկավար, ՌԴ ԱԳՆ ՄԳԻՄՕ-ի Միջազգային հետազոտությունների ինստիտուտի Քաղաքական էլիտաների հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն, Հասարակայնության հետ կապերի ռուսական ասոցիացիայի նախագահ Եվգենի Մինչենկոն, ՀԶԱՀԻ դիտորդ խորհրդի անդամ, Միջազգային գործերով ռուսական խորհրդի անդամ Վալենտին Սոբոլևը, ՌԴ նախագահի աշխատակազմի ներկայացուցիչ Սվետլանա Վորոնինան, «Ռոսսոտրուդնիչեստվո»-ի ներկայացուցիչ Ալեքսեյ Պետրովը, գիտնական և միջպետական հարաբերությունների ոլորտի փորձագետ Ալեքսանդր Կռիլովը։
Կլոր սեղանի մոդերատոր Վլադիսլավ Գասումյանովը ողջունել է «բոլոր ընկերներին և գործընկերներին», ովքեր մասնակցել են վարկանիշի մշակմանը, միևնույն ժամանակ ընդգծելով, որ ուղիղ հեռարձակմանը միացել են հետխորհրդային բոլոր երկրները, բացառությամբ Մերձբալթիկայի և Ուկրաինայի։
«Մեր կողմից ներկայացված Ռուսաստանի նկատմամբ վերաբերմունքի վարկանիշը շատերից տարբերվում է նրանով, որ չափումներում հաշվի են առնվել ոչ միայն քաղաքական վերնախավերի, այլ նաև հարևան երկրների քաղաքացիների դիրքորոշումները», – նշել է նա՝ միաժամանակ ընդգծելով, որ հաշվի են առնվել մի շարք ցուցանիշներ՝ սկսած ՄԱԿ-ում երկրի քվեարկությունից մինչև այդ երկրում ռուսաց լեզվի կարգավիճակը։ «Միակ բանը, որ հաշվի չի առնվում, ռազմական և ռազմատեխնիկական համագործակցությունն է, քանի որ թեմայի փակ լինելու պատճառով ներկայացուցչական գնահատական չենք կարող ստանալ»։
Նրա կարծիքով, հատուկ ռազմական գործողության մեկնարկից հետո աշխարհը բաժանվեց Ռուսաստանի Դաշնության կողմ և նրան դեմ երկրների։ Կոորդինատների այս համակարգում երկրները սկսեցին որոշել, թե ինչպես են իրենք իրենց դիրքավորում Ռուսաստանի Դաշնության նկատմամբ: Վարկանիշը ոչ միայն օգնում է հասկանալ «բարեկամ-թշնամի», «ով մեզ հետ չէ, մեր դեմ է» հասկացությունները, այլև նպատակ ունի ցույց տալ բնակչությանը և հարևան երկրներին նոր աշխարհակարգ կառուցելու գործոնը, իսկ այդ աշխարհակարգի կառուցումն այժմ տեղի է ունենում մեր աչքի առաջ: Միևնույն ժամանակ, կարևոր է հասկանալ, թե ով և ինչ ուղղությամբ է շարժվելու, քանի որ ներկայումս երկու մոտեցում կա՝ ռուսական և արևմտյան։
«Մեր մոտեցումը միշտ եղել է պատերնալիստական: Մենք միշտ խնամքով, սիրով ենք վերաբերվել հարևան երկրներին և փորձել ենք օգնել նրանց՝ անկախության խթանումից մինչև նյութական աջակցություն և ինստիտուտների ստեղծում: Արևմուտքի մոտեցումը նեոգաղութային է, երբ բարեկամության և հոգատարության քողի տակ Արևմուտքն իր համար առավելագույն օգուտ է քաղում, ինչպես դա եղավ, օրինակ, Լատինական Ամերիկայում, աֆրիկյան երկրներում, և այժմ դա տեսնում ենք Եվրոպայի օրինակով», – կարծում է Գասումյանովը։
Իր հերթին, Վալենտինա Կոմլևան, ներկայացնելով կատարված աշխատանքի արդյունքները, ընդգծել է, որ հարևան երկրների հաղորդակցային ռեժիմների մոնիթորինգը և նրանց բարեկամության գնահատումն իրականացվել է նմանը չունեցող մեթոդաբանության հիման վրա։
«Հաղորդակցային ռեժիմների բարեկամությունը մենք դիտարկում ենք որպես միջերկրային հաղորդակցության տարբեր խմբերի զարգացման պայմանների և հնարավորությունների հանրագումար։ Մենք օգտագործում ենք «միջերկրային» և «միջպետական», «երկրի հաղորդակցային ռեժիմ», «պետական ոչ հաղորդակցային ռեժիմ» հասկացությունները, քանի որ գնահատում ենք ոչ միայն հաղորդակցության պետական ինստիտուտը, ոչ միայն պետական մակարդակը, այլև սոցիոմշակութային դաշտը, բնակչության և ոչ պետական բնույթի այլ ինստիտուտների վերաբերմունքը», – նշել է նա՝ ընդգծելով, որ վերլուծական հետազոտությունների գնահատումը ենթադրում էր հաղորդակցության տասը խումբ։ «Սանդղակը «ռազմավարական դաշնակից» բևեռից դեպի «Ռուսաստանը միջազգային թշնամական դերակատար է» բևեռն էր ընդգրկում: 68 ցուցանիշների արդյունքներով պարզվել է, որ ութ երկրներում ձևավորվել են հաղորդակցային բարեկամական ռեժիմներ՝ Բելառուս, Ղրղզստան, Ուզբեկստան, Ղազախստան, Հայաստան, Տաջիկստան, Ադրբեջան, Թուրքմենստան: Երկու երկիր դասել ենք համեմատաբար բարեկամականների շարքին, քանի որ ընդհանուր միավորներով նրանք ամբողջությամբ մինուսների մեջ չեն ընկել։ Դրանք Վրաստանն ու Մոլդովան են։ Եվս չորս երկիր (Լատվիա, Լիտվա, Էստոնիա, Ուկրաինա) դասակարգել ենք ոչ բարեկամական հաղորդակցային ռեժիմների շարքում»։
Բանախոսն անդրադարձավ նաև որոշ երկրներում տեղի ունեցող բացասական գործընթացներին: Սա արևմտյան բովանդակությամբ ՀԿ-ների առկայությունն է, Հաղթանակի օրվա կապակցությամբ տոնակատարությունների չեղարկումն է և այլն։ Միաժամանակ Կոմլևան նշել է դրական դինամիկան՝ մասնավորապես ներկայացնելով Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին Ուզբեկստանի մասնակցության մասին հանրագիտարանը՝ որպես մեր ընդհանուր պատմական անցյալի նկատմամբ լավ վերաբերմունքի օրինակ։ Սակայն մի շարք երկրներում բարեկամության հասկացությունն այսօր իներցիայով՝ «հոմեոստազի մեխանիզմի» սկզբունքով է վերարտադրվում, և այժմ նոր նախագծեր են պահանջվում, նոր ջանքեր են պետք նման երևույթը կանխելու համար։
Խոսվեց նաև բարեկամական և ոչ բարեկամական երկրներում լրատվամիջոցների, սոցիալական ցանցերի, դրանց բովանդակության գրաքննության մասին։ Ընդ որում, պաշտոնական տեսակետը միշտ չէ, որ համընկնում է ժողովրդի կարծիքի հետ, որն այսօր ակտիվորեն տարածվում է սոցիալական ցանցերում, այդ թվում՝ տելեգրամյան ալիքներում։ Այնուամենայնիվ, հենց այստեղ է, որ Ռուսաստանի նկատմամբ դրական վերաբերմունքը նույնիսկ ոչ բարեկամական երկրներում հասնում է 80 տոկոսի։ Այնուամենայնիվ, ոչ բարեկամական երկրներում հաշվեհարդարից խուսափելու համար Ռուսաստանի պաշտպաններին պաշտպանելու համար պրոֆեսիոնալ համակարգ է պահանջվում, ասել է նա՝ օրինակ բերելով իր էստոնացի գործընկերոջը, ով ենթարկվել է քրեական հետապնդման և ներկայումս կալանքի տակ է գտնվում:
Շարունակելով թեման՝ Վալենտին Սոբոլևը բարձրացրել է հետխորհրդային հանրապետություններում հասարակության բևեռացման հարցը՝ բառացիորեն նշելով հետևյալը.
«Ցավոք, ժամանակին շատ թեթև էինք վերաբերվում «խոհանոցում նստող հարևանին», այսինքն՝ մեր նախկին խորհրդային հանրապետություններին։ Եվ այժմ քաղում ենք այն, ինչ ցանել էինք: Ուկրաինան դրանցից մեկն է։ Իրավիճակը կարող էր բոլորովին այլ կերպ զարգանալ, թեպետ սպառնալիքների աստիճանն արդեն իսկ այն ժամանակ արտահայտվում էր։ Սակայն այդ հայտարարությունները ժամանակին չեն գնահատվել և չեն վերլուծվել», – ասել է նա՝ առաջարկելով «զիջել այս ուսումնասիրությանը» և մոնիթորինգի արդյունքներն ուղարկել ՌԴ Անվտանգության խորհրդին, նախագահի աշխատակազմին և ուժային կառույցներին, որոնք զբաղվում են մերձավոր արտասահմանի երկրների հետ հարաբերություններով:
Բացի այդ, Սոբոլևը վստահ է, որ այս ուսումնասիրությունն արժանի է ոչ միայն փորձագետների, այլև ավելի լայն շրջանակների ուշադրությանը Ռուսաստանի Դաշնությունում։ Նույն կարծիքին է նաև Ռուսաստանի նախագահի աշխատակազմի ներկայացուցիչ Սվետլանա Վորոնինան, ով նաև նշել է, որ Ռուսաստանի նախագահի աշխատակազմի աշխատանքում հաշվի կառնվի հարևան երկրների հաղորդակցային ռեժիմների բարեկամության վարկանիշը։ Նրա խոսքով, ուսումնասիրությունը շատ բան է բացահայտում Ռուսաստանի հետ հետխորհրդային երկրների հարաբերություններում, այդ թվում՝ խնդրահարույց ոլորտները։
«Սակայն միշտ գործնական մեթոդների պակաս կա։ Եվ այստեղ, իհարկե, կարևոր է, որ գիտական հաստատությունները միանան և մշակեն հետագա գործողությունների ռազմավարություն։ Նշված են այն երկրները, որոնց պետք է աջակցել, որոնք օգնության կարիք ունեն մեզ հետ ընկերանալու համար, սակայն կարևոր է հասկանալ, թե ինչպես», – ասել է նա:
Հատկանշական է, որ Ռուսաստանի համար «տագնապային» հարցերին անդրադարձել է նաև Եվգենի Մինչենկոն։ «Մենք շատ ամերիկագետներ, փորձագետներ ունենք Եվրոպայով մեկ, սակայն հետխորհրդային երկրների հետ հարաբերությունները միշտ եղել են ետին պլանում։ Կարծիք կար, որ «մի կերպ գլուխ կբերենք, մեր եղբայրներն են»։ Եվ պարզվեց, որ այդ երկրներից ոչ մեկի համար չկա համապատասխան փորձաքննություն, և դա մեծ խնդիր է», – նշել է Մինչենկոն՝ ուշադրություն հրավիրելով բարեկամության աստիճանի նվազմանը այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են Ղազախստանը, Հայաստանը, Ադրբեջանը։ Եվ եթե վերջին երկու երկրներում դա դեռ կարելի է վերագրել նրանց միջև առկա կոնֆլիկտին, ապա Ղազախստանի դեպքում, երբ այնտեղ կանխվեց պետական հեղաշրջումը, իրավիճակը մնում է անհասկանալի։
Ամփոփելով քննարկումները՝ Վլադիսլավ Գասումյանովը նշել է, որ ներկայիս իրողությունների հիմնական առաջնահերթություններից մեկը Ռուսաստանի իրական կերպարը ցուցադրելու անհրաժեշտությունն է.
«Երկար ժամանակ փորձում էին զոմբիացնել բոլորիս՝ ներարկելով այն միտքը, որ Ռուսաստանի գրավիչ կերպարը անպայմանորեն «հոլիվուդյան» ֆիլմերն են, ինչ-որ նոր «ֆեշն»։ Սակայն Ռուսաստանի գրավիչ կերպարը միշտ բոլորովին այլ է եղել՝ արդարության, բարոյականության ձգտում։ Այսօր ճշմարտության պահն է գալիս, երբ չպետք է ամաչենք մեր իրական գրավիչ կերպարից։ Ընդհակառակը` պետք է խթանենք և ցույց տանք այն»:
Նա նաև հույս հայտնեց, որ վարկանիշը գործնական նշանակություն կունենա Ռուսաստանի Դաշնության այն պետական կառույցների համար, որոնք զբաղված են արտաքին քաղաքականության մշակմամբ և իրականացմամբ, լրատվամիջոցների համար, իսկ ապագայում նոր հետազոտություններ կիրականացվեն արդեն մշակված մեթոդների հիման վրա՝ հաշվի առնելով ոչ միայն հետխորհրդային տարածքի երկրները, այլև Ռուսաստանը շրջապատող բոլոր երկրները, այսինքն՝ հեռավոր և մերձավոր արտասահմանի պետությունները:
Նատելլա Օհանյան
