Փետրվարի 1-ից վերականգնվեցին կանոնավոր թռիչքները դեպի Ռուսաստան, ինչը ՀՀ քաղաքացիներին հնարավորություն տվեց անխոչընդոտ մուտք գործել Ռուսաստանի Դաշնության տարածք Covid-19-ի թեստի բացասական պատասխանի առկայության դեպքում: Գրեթե մեկ տարվա դադարից հետո Ռուսաստանը սկսեց ընդունել Հայաստանի քաղաքացիներին, որոնց մեծ մասը երկար տարիներ շարունակ մեկնել է այնտեղ աշխատանքի: Այնպես որ, միանգամայն սպասելի էր, որ օդային հաղորդակցության բացման մասին հայտարարությունից հետո տոմսերը կծախվեին մի քանի ժամվա ընթացքում, ինչը իր հերթին հանգեցրեց ավիատոմսերի կտրուկ թանկացմանը: Բայց դա չխանգարեց հեռանալ ցանկացողներին:
Դժվար տարվանից հետո, որը Հայաստանի համար կհիշվի ոչ միայն կորոնավիրուսի հետևանքով ստեղված տնտեսական ծանր իրավիճակով, այլ նաև Արցախյան պատերազմով, փորձագետները կանխատեսել են միգրացիայի կտրուկ աճ: Առայժմ, իհարկե, դժվար է խոսել ցուցանիշների մասին, սակայն սահմանի բացումից հետո առաջին շաբաթները բավական հիասթափեցնող պատկեր բացահայտեցին. Ռուսաստանի հետ օդային հաղորդակցության բացման առաջին երեք օրվա ընթացքում 3900 մարդ լքեց Հայաստանը: Հիշեցնենք, որ խոսքը միայն օդային սահմանի մասին է, քանի որ Վրաստանը մինչ օրս փակ է պահում իր ցամաքային սահմանը: Այս միտումը շարունակվում է. տոմսեր գրեթե անհնար է ձեռք բերել:
Dalma News-ի հետ հարցազրույցում սոցիոլոգ Սամվել Մանուկյանը նշեց, որ կիսում է այն կարծիքը, որ այն բանից հետո, երբ Հայաստանի քաղաքացիներին վերջապես հնարավորություն կտրվի լքել երկիրը, միգրացիայի լուրջ աճ է սպասվում.
«Մի քանի գործոններ կան, որոնք հիմք են հանդիսանում նման ենթադրության համար. խոսքը, այսպես կոչված, վանող գործոնների մասին է: Նախ, պատերազմի արդյունքում կորցրինք Ադրբեջանի հետ հարաբերություններում առավելության հավատը, և մարդկանց համար ակնհայտ դարձավ, որ Հայաստանը պատերազմում էր թուրք-ադրբեջանական տանդեմի դեմ: Սա նշանակում է, որ արդիական է դառնում այն գործոնը, որ Հայաստանը «դարձել է կյանքի և ունեցվածքի համար վտանգավոր տարածք»: Իսկ երկրի տեղեկատվական դաշտը, դիտավորյալ կամ ոչ դիտավորյալ կերպով, ուժեղացնում է այս գործոնի ազդեցությունը երկու հիմնական ուղերձներով՝ «Հայաստանը կորցնում է իր տարածքները», և երկրորդը՝ հիմնված հակառուսական քարոզչության վրա՝ «Ռուսաստանն այլևս Հայաստանի անվտանգության երաշխավորը չէ», – նշում է սոցիոլոգը:
Ըստ Սամվել Մանուկյանի՝ պակաս կարևոր չէ նաև այն գործոնը, որ խաթարվել է Հայաստանի պետական կառավարման մարմինների նկատմամբ վստահությունը, ընդ որում՝ ինչպես խոսքով, այնպես էլ գործով: Իսկ պետության արդյունավետության նկատմամբ անվստահությունը ինքնին ամրապնդում է այն դիրքորոշումը, որ «Հայաստանը կյանքի համար վտանգավոր գոտի է» և նվազեցնում է ապագայի նկատմամբ լավատեսության մակարդակը:
«Պատերազմող և հատկապես թույլ տնտեսություն ունեցող երկրում տեղի է ունենում ազգային արժույթի բնական արժեզրկում: Գոյատևելու համար բավարար պաշարներ չունեցող բնակչության տնտեսական վիճակի նույնիսկ դանդաղ, բայց կայուն վատթարացումը անդադար ճնշող գործոն է հանդիսանում: Հայաստանի ներքին տնտեսական ներդրումային ռեսուրսները անբավարար են, արտաքին միջավայրի համար մեծացել է Հայաստանում հնարավոր պատերազմի հավանականությունը, հետևաբար, արդեն իսկ անբավարար արտասահմանյան ներդրումները էլ ավելի կնվազեն, իսկ հնարավոր արտաքին վարկերի տոկոսադրույքները՝ կբարձրանան: Հետևաբար, իրատեսական չէ ակնկալել զգալի տնտեսական աճ: Հարկ է նշել, որ հասարակությունը չի զգում տարեկան 5% տնտեսական աճը: Այս իրավիճակը ամրապնդում է տնտեսական «վտարման» գործոնը: Տնտեսության լճացումը կամ անկումը հենց այդ «վտարման» գործոնն է», – շեշտեց նա։
Երկրից հեռանալու մասին որոշման գործոն է գործազրկությունը, որի մակարդակը Հայաստանում վերջին 20 տարիների ընթացքում բավականին բարձր է եղել: Միևնույն ժամանակ, տնտեսապես ոչ ակտիվ բնակչությունը (այսինքն նրանք, ովքեր կարող են աշխատել, բայց չեն ցանկանում) կազմում է աշխատուժի մոտ կեսը, և եթե կյանքը նրանց ստիպի աշխատանք փնտրել, նրանք, ամենայն հավանականությամբ, չեն գտնի այն, և գործազրկության մակարդակը կբարձրանա:
Սակայն Մանուկյանը հիշեցրեց, որ սա ամենևին չի նշանակում, որ բոլորը կարող են վերցնել և արտագաղթել, քանի որ արտագաղթելը ևս հեշտ գործընթաց չէ: Բազմաթիվ հարցեր են առաջանում, այդ թվում` որտե՞ղ է հնարավոր էապես բարելավել կյանքի պայմանները:
«Ռուսաստանը, Եվրոպան և ԱՄՆ-ը գրավիչ են հայերի համար: Այնուամենայնիվ, Եվրոպան և Միացյալ Նահանգները հասանելի են սահմանափակ թվով մարդկանց համար: Դրանց փաստացի փակ են հայերի համար: Մնում է միայն Ռուսաստանը, որը գրավում է մի շարք գործոններով: Այն անվտանգ տարածաշրջան է, ունի հզոր, կայուն կառավարություն, որը համապատասխանում է ժամանակակից աշխարհի մարտահրավերներին, ունի տնտեսական զարգացման մեծ ներուժ: Նշված գործոնները լավատեսություն են ներշնչում Ռուսաստանի ապագայի նկատմամբ: Բացի այդ, Ռուսաստանում հայերը չունեն խնդիրներ աշխատանք գտնելու, սոցիալիզացման հետ կապված. Հայաստանի հայերի մոտ 60%-ը այնտեղ մոտ ազգականներ ունի, յուրաքանչյուր երրորդ անձ (33%) ունի մտերիմ ընկերներ: Հայ ընտանիքների 22%-ը ամեն տարի աշխատանքի է մեկնում Ռուսաստան: Այլ կերպ ասած, հայերի համար բավականին հեշտ է հաղթահարել նախնական դժվարությունները Ռուսաստան արտագաղթի դեպքում: Բացի այդ, լավ կազմակերպված հայկական համայնքները նույնպես նպաստում են Ռուսաստան արտագաղթող հայերի խնդիրների լուծմանը»:
Իսկ նման պայմաններում, ինչպես ընդգծեց մեր զրուցակիցը, կարելի է կանխատեսել, որ կորոնավիրուսային պատնեշի վերացումից հետո մեկ տարվա ընթացքում Հայաստանից արտագաղթը կարող է հասնել 100-150 հազար մարդու: Մենք հետաքրքրվեցինք՝ արդյո՞ք Հայաստանին սպասում է միգրացիայի նույնքան մեծ ալիք, որքան 90-ականներին՝ Արցախյան առաջին պատերազմից հետո:
«Ե՛վ այո, և՛ ոչ. ներկայիս և 90-ականների իրողությունների միջև տարբերությունը արտահոսքի գործոնների հարաբերական ուժի մեջ է. տնտեսական անկումն այն ժամանակ շատ ավելի ուժեղ էր, ավելի կտրուկ: Հայաստանն իր տրամադրության տակ ուներ խորհրդային ժամանակներից մնացած արտադրական և հումքային ռեսուրսներ՝ ճիշտ օգտագործման դեպքում լավ արդյունքների հասնելու համար: Այն ժամանակ դժվարությունները միավորում էին մարդկանց. հասարակության մեջ գերակշռում էին ավանդական խորհրդային-սոցիալիստական կոլեկտիվիստական արժեքները, որոնք նպաստում էին հասարակության համախմբմանը, իսկ այսօր, հատկապես Երևանում, գերակշռում են անհատապաշտական արժեքները», – եզրափակեց Մանուկյանը:
Իսկ այդ ընթացքում ՀՀ քաղաքացիները շարունակում են տոմսեր գնել՝ չնայած դրանց բարձր գներին: Մեկ ուղղությամբ տոմսերն արժեն 600-900 դոլար, ինչը չի կանգնեցնում մարդկանց. ինքնաթիռները լքում են Հայաստանը լեփ-լեցուն, իսկ դեպի Երևան թռչում են գրեթե դատարկ:
Պաշտոնական տվյալներով՝ ՀՀ բնակչությունը չի հասնում 3 միլիոնի, իսկ ոչ պաշտոնական տվյալների համաձայն՝ շուրջ 2,5 միլիոն է: Ավելորդ է ասել, որ երկրում, որն արդեն կանգնած է ժողովրդագրական ճգնաժամի սպառնալիքի առջև, և որը 2020 թվականի աշնանը պատերազմի արդյունքում կորցրեց երիտասարդների մի ամբողջ սերունդ, միգրացիայի նոր ալիքը, բացի բոլոր ոլորտներում խորացող ճգնաժամից, որևէ լավ բան չի խոստանում:
Լինա Մակարյան
