Մեկ գոտի-մեկ ճանապարհ. Ինչո՞ւ է Չինաստանը «հրապուրված» Հայաստանով

2017 թվականին Հայաստանի Հանրապետությունը և Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունը (ՉԺՀ) նշում են դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 25-ամյակը: Ի՞նչ հաջողություններ ունեցան մեր պետությունները երկկողմ հարաբերությունների զարգացման գործում: Ի՞նչ մակարդակի վրա է գտնվում տնտեսական, մշակութային և հումանիտար համագործակցությունը Հայաստանի և Չինաստանի միջև: Եվ ի՞նչ պետք է դեռ արվի, որպեսզի հայ-չինական հարաբերությունները զարգանան և խորանան:

Այս և այլ հայ-չինական համագործակցությանը վերաբերող հարցերի մասին Dalma News-ը զրուցեց Հայաստանի պետական ​​տնտեսագիտական ​​համալսարանի քաղաքագիտության ամբիոնի դոցենտ, «Ամբերդ» հետազոտական ​​կենտրոնի փորձագիտական ​​խորհրդի փոխնախագահ, տնտեսագիտության թեկնածու Վարդան Աթոյանի հետ, որը վերջերս է վերադարձել Չինաստանից, որտեղ նոյեմբերի 30-ին մասնակցել է մեր երկրների միջև դիվանագիտական ​​հարաբերությունների հաստատման 25-ամյակին նվիրված կլոր սեղանին:

Պարոն Աթոյան, պատմեք մեզ այն միջոցառման մասին, որին մասնակցել եք: Ինչպե՞ս կբնութագրեք ձեր չինացի գործընկերների դիրքորոշումը Հայաստանի նկատմամբ:

Կլոր սեղանը տեղի է ունեցել Սիանում, որը ոչ միայն պատմական Մետաքսի ճանապարհի մեկնակետն է, այլև ժամանակակից քաղաքական և տնտեսական՝ «Մետաքսի ճանապարհի տնտեսական գոտի» նախաձեռնության սիրտը: Փորձագիտական քննարկման կազմակերպիչն էր Շենսիի մանկավարժական համալսարանի Կենտրոնական Ասիայի ինստիտուտը, որտեղ ես պատիվ ունեմ լինելու հրավիրյալ փորձագետ: Բացի համալսարանի և ինստիտուտի աշխատակիցներից, միջոցառմանը մասնակցում էին նաև Չինաստանի Հասարակական գիտությունների ակադեմիայի և ՉԺՀ Պետական խորհրդի Զարգացման հետազոտական կենտրոնի ներկայացուցիչները: Կլոր սեղանի ընթացքում հիմնականում քննարկվում էին մեր երկրների տնտեսական, քաղաքական և հումանիտար համագործակցության պատմական և ընթացիկ փուլերն ու հեռանկարները: Ցանկանում եմ հատուկ ընդգծել հետևյալ փաստը: Կլոր սեղանի բացման արարողության ժամանակ Կենտրոնական Ասիայի Ինստիտուտի ղեկավարությունը պաշտոնապես հայտարարեց Հայաստանի ուսումնասիրության կենտրոնի բացման մասին, որը ևս մեկ անգամ հաստատում է Հայաստանի նկատմամբ աճող հետաքրքրությունը ոչ միայն քաղաքական, այլև Չինաստանի ակադեմիական շրջաններում:

Իմ ելույթում ես առաջարկել եմ ստեղծել «Մեկ գոտի-մեկ ճանապարհ» նախագծին մասնակցող երկրների ուղեղային կենտրոնների ասոցիացիա, որի գործունեությունը պետք է ուղղված լինի այս մեգանախագծի  զարգացման հետ կապված տարբեր խնդիրների լուծմանը: Այս ասոցիացիայի շրջանակներում հնարավոր կլինի պարբերաբար կազմակերպել տարբեր աշխատաժողովներ, քննարկումներ, գիտաժողովներ, ինչպես նաև մշակել կոնկրետ առաջարկներ որոշում կայացնողների և քաղաքական ղեկավարության համար: Այս գաղափարը Չինաստանի գործընկերների մոտ մեծ հետաքրքրություն առաջացրեց:

Պետք է հիշել, որ Չինաստանը մի երկիր է, որն իր տնտեսությամբ  աշխարհում առաջատարներից է: Չինաստանը հաջողությամբ համադրում է ավանդույթները, տեխնոլոգիական զարգացումը և նորարարությունները: Վերջերս անցկացված Չինաստանի Կոմունիստական կուսակցության (ՉԿԿ) 19-րդ համագումարում ՉԺՀ-ի նախագահ Սի Ցզինպինը հնչեցրել է համաշխարհային տնտեսության զարգացման համատեքստում Չինաստանի զարգացման առանցքային սկզբունքներից մեկը՝ «Հանուն ողջ մարդկության՝ ընդհանուր ճակատագրի հանրության կառուցման առաջմղումը»: Հետևաբար, նման հարթակները կարևոր դեր են խաղում միմյանց հասկանալու, ինչպես նաև ընդհանուր նպատակների և երկկողմ հարաբերությունների զարգացման ռազմավարության մշակման համար:

Հայերն ու չինացիները աշխարհի ամենահին ժողովուրդներից են, ունեն հարուստ մշակույթ և մեծ պատմական ժառանգություն: Ի՞նչն է, ձեր կարծիքով, միավորում մեր ժողովուրդներին:

Նախևառաջ դա ձգտումն է պահպանել մեր ավանդական արժեքները և պատմական ժառանգությունը: Ինչպես հնագույն քաղաքակրթությունների ներկայացուցիչներ, հայերն ու չինացիները շատ բարձր են գնահատում սեփական պատմությունը, մշակույթը և ավանդույթները: Մենք համանման վերաբերմունք ունենք ընտանիքի, ծնողների, ընկերության նկատմամբ: Երկու ժողովուրդներն էլ հպարտանում են իրենց պատմությամբ: Չինացիները, ինչպես և հայերը, շատ հյուրընկալ են։

Պետք է նշել, որ մեր ժողովուրդները հազարամյա համագործակցության փորձ ունեն: Այն ձևավորվել է պատմական Մետաքսի ճանապարհի ժամանակից ի վեր, որը անցնում էր Հայաստանի տարածքով: Այդ շրջանում հայ առեւտրականները կարեւոր դեր էին խաղում Չինաստանի և Եվրոպայի միջև առեւտրի զարգացման գործում:

Իհարկե, Չինաստանը այսօր արդեն ոչ միայն ավանդույթների երկիր է: Այսպես կոչված «մշակութային հեղափոխության» ավարտից հետո և Դեն Սյաոպինի քաղաքական բարեփոխումների մեկնարկից ի վեր, տնտեսության, կրթության, գիտության ոլորտում վերջին տասնամյակների լայնածավալ բարեփոխումները հանգեցրել են նրան, որ Չինաստանը կարելի է անվանել նաև տեխնոլոգիաների և նորարարությունների երկիր: 21-րդ դարում Չինաստանը արդեն աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական կարեւորագույն կենտրոններից մեկն է: Այդ գործում չինացիները մեզանից շատ ավելիին են  հասել:

 

Ինչպե՞ս եք բնութագրում հայ-չինական հարաբերությունների մակարդակը ներկա  փուլում:

Մեր երկրների միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 25 տարվա ընթացքում ստորագրվել են առևտրատնտեսական, մշակութային, գիտակրթական, ռազմարդյունաբերական և գյուղատնտեսական ոլորտներում երկկողմ համագործակցության հետ կապված մի քանի տասնյակ պայմանագրեր, արձանագրություններ, հուշագրեր և այլ պաշտոնական փաստաթղթեր: Տեղի են ունեցել բարձրաստիճան պաշտոնյաների երկկողմ այցելություններ:

Այս պահի դրությամբ Հայաստանի և Չինաստանի միջև հարաբերությունները դինամիկ զարգանում են բազմաթիվ բնագավառներում: Սակայն, ցավոք, 1992-2016 թթ. չինական ներդրումները և վարկային միջոցները Հայաստանի տնտեսության իրական հատվածում գրեթե բացակայում էին: 2016 թ. վերջին ներդրումները կազմել են ընդամենը 4.4 մլն ԱՄՆ դոլար, իսկ վարկերը` 20.6 մլն: Թեև նույն ժամանակահատվածում Հայաստանին տրամադրված չինական օգնությունը տասն անգամ բարձր էր: Մասնավորապես, միայն 2011-2016 թթ. Չինաստանի կառավարությունը անշահախնդիր տրամադրել է Հայաստանի կառավարությանը շուրջ 40 մլն դոլար:

Երևանի տրանսպորտային ցանցը և Հայաստանի շտապ բուժօգնության համակարգը սպասարկվում են ՉԺՀ կողմից նվիրաբերված ավտոբուսներով և շտապօգնության մեքենաներով: ՉԺՀ Կոմերցիայի նախարարության տվյալներով, 2016 թվականին Հայաստանից Չինաստան ներմուծումը կազմել է շուրջ 96 մլն դոլար: Նույն տարում Չինաստանից Հայաստան ներմուծվել է 358 մլն դոլարի ապրանք:

Չինաստանից Հայաստան հիմնականում ներմուծվում է կոշիկ, հագուստ, ինժեներական և քիմիական արտադրանք, շինանյութ, սննդամթերք և այլն: Հայաստանից Չինաստան ներմուծվում է պղնձե հանքաքար, խողովակներ, գինի և կոնյակ: Այնուամենայնիվ, պետք է ընդգծել, որ ապրանքաշրջանառության վերաբերյալ տվյալները հաշվի չեն առնում այսպես կոչված «մաքոքային» առևտուրը և երրորդ երկրների միջոցով չինական ապրանքների մատակարարումը Հայաստան:

Ի՞նչ կարելի է անել մեր երկրների միջև փոխգործակցության խորացման համար:

Ներկայումս Չինաստանը Հայաստանի երկրորդ առևտրային գործընկերն է: Սակայն ակնհայտ է, որ Չինաստանի և Հայաստանի միջև արտաքին առևտրաշրջանառությունը դեռևս չի իրացրել իր լիարժեք ներուժը: Մասնավորապես, Չինաստանը կարող է առաջարկել Հայաստանին արտադրական, գյուղատնտեսական տեխնոլոգիաներ և սարքավորումներ, որոնք էականորեն տարբերվում են  արեւմտյան գործընկերների արտադրանքից ավելի ցածր գնով, սակայն արտադրողականությամբ և որակով նրանց չեն զիջում:

Կարելի է վստահաբար ասել, որ մեր երկրների հավասար ու վստահելի քաղաքական հարաբերությունները, չնայած մեր տնտեսությունների ծավալների հսկայական տարբերության, իրենց մեջ ներառում են տնտեսական համագործակցության մեծ հնարավորություններ:

Հայաստանում չինական ձեռնարկությունների հետաքրքրությունը կարող է առաջացնել նաև գյուղատնտեսության ոլորտը, ինչպես, օրինակ, սերմնաբուծությունը և անասնաբուծությունը, ինչպես նաև լեռնահանքային արդյունաբերությունը, վերամշակող արդյունաբերությունը և շինարարությունը: Բացի այդ, հայաստանյան շուկայում ներկայությունը բացում է ազատ ելք դեպի ԵԱՏՄ շուկա, ինչը չինացի գործարարների համար նոր հեռանկարներ է բացում:

Երկկողմ հարաբերությունների դրական շարժընթացն իր ազդեցությունն է ունենում նաև զբոսաշրջության ոլորտի վրա: Թեև մեր երկիր այցելող չինացի զբոսաշրջիկների ընդհանուր թիվը դեռևս անբավարար է, սակայն հետաքրքրությունը Հայաստանի նկատմամբ աճում է:

Չինաստանը մտադիր է Հայաստանում նոր դեսպանություն կառուցել, որը մի քանի անգամ ավելի մեծ կլինի, քան հինը: Ինչ եք կարծում, ինչո՞վ է պայմանավորված Չինաստանի աճող հետաքրքրությունը Հայաստանի հանդեպ:

Նման տպավորիչ չափերի դեսպանատան շենքի շինարարությունը, առաջին հերթին, խոսում է մեր քաղաքական հարաբերությունների ներկայիս մակարդակի և մեր երկրի հետ հարաբերությունների հետագա խորացման հարցում ՉԺՀ-ի շահագրգռվածության մասին: Իհարկե, մեր միջև տնտեսական հարաբերությունները ևս զարգանում են: Հայաստանը կարող է որպես կամուրջ ծառայել դուրս գալու ԵԱՏՄ-ի ավելի քան 180 և  Իրանի շուրջ 80 միլիոնանոց շուկաներ: Բայց ամեն ինչ չէ, որ պետք է գնահատել միայն տնտեսական ցուցանիշներով, թեև նրանք նույնպես շատ կարևոր են: Այստեղ հարցը պետք է դիտարկել նաև քաղաքական, ավելի ճիշտ՝ աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից: Հայաստանի որոշ շրջանակներում երբեմն թերագնահատում են մեր երկրի ռազմավարական դիրքը աշխարհի քաղաքական քարտեզի վրա: Այո, մենք չունենք ելք դեպի ծով: Այո, մենք գտնվում ենք մասնակիորեն շրջափակված վիճակում: Բայց մենք չպետք է մոռանանք, որ Հայաստանը գտնվում է արևմտյան, մահմեդական և ուղղափառ քաղաքակրթությունների հանգույցում, ինչը պատմության ընթացքում մեր երկրի հանդեպ մշտապես աշխարհաքաղաքական կենտրոնների մեծ հետաքրքրությունն է առաջացրել: Կարծում եմ այս փաստը կարելի է դիտարկել հենց այս, ինչպես նաև մեր տարածաշրջանում Չինաստանի երկարաժամկետ ռազմավարական ծրագրերի համատեքստում:

Երկկողմ հարաբերությունների զարգացման համատեքստում կցանկանայի նշել ևս մի հետաքրքիր փաստ, որի վրա տեղական ԶԼՄ-ների շատ ներկայացուցիչներ թերևս ուշադրություն  չեն դարձրել: Նոյեմբերի 30-ից դեկտեմբերի 3-ը Չինաստանում անցկացվեց «Մարդկության միասնական ճակատագրի հանրության, միասնական գեղեցիկ աշխարհի կառուցումը. քաղաքական կուսակցությունների պատասխանատվությունը» խորագրով «Երկխոսություն ՉԿԿ-ի և աշխարհի քաղաքական կուսակցությունների միջև» Բարձր մակարդակի հանդիպումը, որտեղ մասնակցել են աշխարհի ավելի քան 120 երկրներից ժամանած, ավելի քան 200 քաղաքական կուսակցությունների ղեկավարներ:

Բարձր մակարդակի հանդիպմանը Հայաստանից հրավիրված  էր Հայաստանի Հանրապետական Կուսակցությունը (ՀՀԿ): Այստեղ ոչ այնքան հատկանշական է այդ հանդիպմանը ՀՀԿ-ի հրավերի և  մասնակցության փաստը, որն, իհարկե, ինքնին արդեն իսկ կարևոր է, այլ այն, որ այցի ընթացքում ՀՀԿ-ի և ՉԿԿ-ի միջև ստորագրվել է 2017-2020 թթ. համագործակցության մասին հուշագիր, որում նշված են Հայաստանի և Չինաստանի իշխող կուսակցությունների համագործակցության հիմնական ուղղությունները:

Որպես ակադեմիական հանրության ներկայացուցիչ, ի թիվս հուշագրում առկա այլ կարևոր ուղղությունների, իմ ուշադրությունը գրավեց այն կետը, ըստ որի նախատեսվում է տարբեր գիտական միջոցառումների անցկացման միջոցով աջակցել մեր երկրների ուղեղային կենտրոնների միջև համագործակցությանը:

Համոզված եմ, որ այս կետի իրականացումը կարող է զգալիորեն ակտիվացնել երկկողմ բազմամակարդակ ինտեգրացիոն գործընթացները, բարձրացնել համագործակցության արդյունավետությունը, այդ թվում նպաստել «Մեկ գոտի-մեկ ճանապարհ» նախագծում Հայաստանի մասնակցության հնարավոր ձևաչափերի որոնմանը: Հուսով եմ, որ այս գործընթացում գիտելիք կրողներին, ակադեմիական հանրությանը և փորձագիտական-​​վերլուծական կառույցների ներգրավումը կօգնի մեր երկրների քաղաքական վերնախավի համար մշակել և ձևակերպել գործնական առաջարկներ, որոնք ուղղված կլինեն այս ծրագրի կողմից ընձեռվող հնարավորությունների փոխշահավետ օգտագործմանը:

Ինչպես նշեցիք, Չինաստանը մեծ հետաքրքրություն է ցուցաբերում Հայաստանին ոչ միայն տնտեսական տեսանկյունից: Ի՞նչ մշակութային – հումանիտար ծրագրեր կարող եք նշել:

Ինչ վերաբերում է հումանիտար կապերի զարգացմանը, ապա պետք է ընդգծել, որ ամեն տարի Հայաստանի տասնյակ քաղաքացիներ ընդունվում են Չինաստանի լավագույն համալսարանները: Վերջին տարիներին Հայաստանում առկա է չինարեն լեզվի նկատմամբ հետաքրքրության աճ: Այստեղ մեծ դեր է կատարում նաև Կոնֆուցիուսի ինստիտուտի ակտիվ գործունեությունը, որը 2009 թ. փետրվարին բացվել է Երևանի պետական լեզվաբանական համալսարանում (այժմ՝ Երևանի Վ. Բրյուսովի անվան պետական լեզվահասարակագիտական համալսարան): Հարկ է առանձնապես նշել, որ առաջին Կոնֆուցիուսի ինստիտուտը Հարավային Կովկասում բացվել է հենց Հայաստանում: Այս հաստատությունը չինարեն լեզվի տարածման մշակութային և կրթական կենտրոն է, որի առաքելությունն է զարգացնել բարեկամական հարաբերությունները, նպաստել մեր երկրում Չինաստանի և չինական  մշակույթի ընկալման աճին:

Հատկանշական է, որ անցյալ տարի Հայաստանում Կոնֆուցիուսի ինստիտուտը աշխարհի 140 երկրների 511 ինստիտուտների շարքում գրավեց առաջին տեղը և արժանացավ «2016 թվականի լավագույն Կոնֆուցիուսի ինստիտուտ» կոչմանը:

Բացի դրանից, 2012 թ. դեկտեմբերին մեր երկրների կառավարությունների միջև ստորագրվեց տեխնիկա-տնտեսական համագործակցության մասին համաձայնագիր, ըստ որի չինական կողմը կներդնի 12 մլն դոլար մեր տարածաշրջանում նմանը չունեցող չինարեն լեզվի խորացված ուսումնասիրությամբ դպրոց-ուսումնարան կառուցելու համար: Իր հերթին հայկական կողմը տրամադրել է համապատասխան հողատարածք և ազատել այդ կրթական հաստատության կառուցման հետ կապված հարկերից: Դպրոցը նախատեսված է լինելու 5-12 դասարանի 600 աշակերտի համար: Դպրոցի բացումը նախատեսվում է 2018 թ. սեպտեմբերին:

 

Զրուցեց Ծովինար Կոստանյանը