Երբ 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին Արցախում սկսվեց լայնամասշտաբ պատերազմ. բնական էին միջազգային հանրության արձագանքների ակնկալիքները: Այդ արձագանքները նույնիսկ չհիասթափեցրին, քանի որ, ըստ էության, չեղան, եթե արձագանք չհամարենք «մտահոգության» դեկլարատիվ հայտարարությունները և զինված հակամարտությունը դադարեցնելու կոչերը: Այդ դրույթները ինքնին հասկանալի են և կարող են ծառայել միայն որպես հիմնական տեքստի ներածություն: Հիմնական տեքստը, սակայն, այդպես էլ չստացանք:
Ադրբեջանին միանշանակորեն աջակցություն հայտնած երկրներից Պակիստանը առաջատարն է, ինչը զարմանալի չէ. Իսլամաբադը դա երբեք չի թաքցրել, ավելին՝ այն պաշտոնապես չի ճանաչում Հայաստանի Հանրապետությունը:
Ուկրաինան ևս այդ երկրներից էր: Այս դեպքում անհասկանալի է, թե ինչու է Ուկրաինայի դեսպանը դեռ Երևանում, իսկ Ղրիմը Հայաստանի կողմից չի ճանաչվել որպես ռուսական տարածք:
Մեծ Բրիտանիան արգելափակեց ԼՂ վերաբերյալ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի բանաձևի ընդունումը, որը համաձայնեցվել էր ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հետ: Լոնդոնը ելնում էր իր շահերից և հստակ աջակցում էր հակամարտությանը Թուրքիայի միջամտությունը: Եվ այստեղ նույնպես պարզ չէ, թե ինչու է Հայաստանում Մեծ Բրիտանիայի դեսպանությունը աշխատում այնպես, ասես ոչինչ չի պատահել. չկա բավարար վճռականությու՞ն, թե՞ վախենում ենք:
Այն երկրները, որոնք սատարեցին Հայաստանին և ուղղակիորեն մատնանշեցին ագրեսորներին, այն երկրներին էին, որոնք խնդիրներ ունեն Թուրքիայի հետ. առաջին հերթին հայտարարություններով հանդես եկան Հունաստանը և Կիպրոսը: Իրականում, «զրո խնդիր հարևանների հետ» սկզբունքը հռչակած այսօրվա Թուրքիան, ունի զրո հարևաններ, որոնց հետ խնդիրներ չունի:
Այլ երկրների և կազմակերպությունների հայտարարությունները, որոնք անհրաժեշտ համարեցին արտահայտվել, կամ ոչինչ չէին ասում, կամ անհեթեթ ու անիմաստ էին: Օրինակ՝ Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելի արձագանքը. «Ռազմական գործողությունները պետք է անհապաղ դադարեցնել հետագա էսկալացիան կանխելու համար», – գրել է քաղաքական գործիչը իր Թվիթերյան էջում:
ԳԴՀ արտաքին գործերի նախարար Հայկո Մաասը կոչ արեց «հակամարտության երկու կողմերին անմիջապես դադարեցնել բոլոր ռազմական գործողությունները, և հատկապես գյուղերի ու քաղաքների գնդակոծությունները»: Պարզապես ուզում եմ հարցնել նրան` հիմա բոլո՞ր ռազմական գործողությունները, թե՞ միայն բնակավայրերի գնդակոծումը:
Հնչեցին ոչ միայն անհեթեթություններ, այլ նաև ցինիզմի ակնհայտ օրինակներ, որի գագաթնակետը կարելի է համարել ԱՄՆ պետքարտուղար Պոմպեոյի հայտարարությունը, որը հույս հայտնեց, որ «հայերը կկարողանան պաշտպանվել այն ամենից, ինչ անում են ադրբեջանցիները, և որ բոլոր կողմերը կնստեն բանակցությունների սեղանի շուրջ»: Երբեմն ավելի լավ է լռել:
Եվ միայն մի քանի պետություններ ուղղակիորեն մատնանշեցին ոչ միայն Թուրքիայի մասնակցությունը հակամարտությանը, այլև տարածաշրջանում թուրքամետ ահաբեկիչների առկայությունը, դրանք էին՝ Ռուսաստանը, Իրանը, Ֆրանսիան և Սիրիան. վերջինս անհերքելի ապացույցներ ներկայացրեց զինյալներին իր տարածքով Թուրքիա, այնուհետև Ադրբեջան տեղափոխելու մասին:
Ի դեպ, Իրանը այն եզակի երկրներից էր, որը ոչ միայն «մտահոգություն հայտնեց», այլ բավականին հստակ օգնություն առաջարկեց հակամարտության կարգավորման հարցում:
«Իրանում ուշադրությամբ հետևում են հակամարտությանը, մենք կոչ ենք անում անհապաղ դադարեցնել այն և սկսել երկու կողմերի միջև բանակցությունները: Թեհրանը պատրաստ է օգտագործել իր բոլոր հնարավորությունները բանակցությունների մեկնարկին», – հայտարարեց ԻԻՀ ԱԳՆ մամուլի քարտուղար Սայիդ Խատիբզադեն: Կասկած չկա, որ եթե դիմեին Թեհրանին, այն չէր հետաձգի իր խոստման իրականացումը:
Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանին, ապա նրա դերը պատերազմը դադարեցնելու և հետպատերազմյան գործընթացներում բացառիկ է, և, ըստ ամենայնի, «միջազգային հանրությունը» թեթևացած ընդունեց ռուսական նախաձեռնությունները, միայն «կարգի համար» երբեմն «փնթփնթում» էր «Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի ռազմաքաղաքական հզորացման» մասին: Թուրքիան, իհարկե, կտրականապես դեմ է, սակայն ներկա պայմաններում Էրդողանի նկրտումները հնարավոր է հաշվի չառնել՝ միևնույն ժամանակ զգուշորեն հետևելով նրա քայլերին:
Այն բանից հետո, երբ նոյեմբերի 9-ին Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարները համատեղ հայտարարություն ընդունեցին Լեռնային Ղարաբաղում հրադադարի մասին, նոյեմբերի 10-ից ռուս խաղաղապահներ ուղարկվեցին Արցախ: Դեկտեմբերի 21-ին ՌԴ ՊՆ կոլեգիայի ընդլայնված նիստում նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարեց, որ Լեռնային Ղարաբաղում ռուս խաղաղապահները վտանգում են իրենց կյանքը հանուն տարածաշրջանում խաղաղության վերականգնման:
«Լեռնային Ղարաբաղում մեր զինված ուժերի ներկայությունը դարձել է ռազմական գործողությունների դադարեցման երաշխիք: Նրանք շատ բան են անում հումանիտար իրավիճակը բարելավելու, փախստականներին օգնելու, հուշարձանները պահպանելու, ինչպես նաև ականազերծման համար: Ցավոք, վտանգում են իրենց ոչ առանց կորուստների», – ասաց Պուտինը, որը անձնական պաշտպանության տակ է վերցրել, օրինակ, Արցախի տարածքում գտնվող հայկական կրոնական հուշարձանները:
Երկար չենք խոսի այն մասին, թե ինչ են անում (և արդեն արել) ռուս խաղաղապահները ու մարդասիրական առաքելությունները պատերազմը կանգնեցնելու, բռնությունը բացառելու, փախստականներին վերադարձնելու և նույնիսկ տների ջեռուցումը ապահովելու համար, իսկ այս ամենի մասին կարելի է իսկապես երկար խոսել: Նշենք միայն, որ երկրներից միայն Ռուսաստանը հայտարարությունները համատեղեց իրական և անհապաղ անհրաժեշտ գործողությունների հետ:
Իսկ այսպես կոչված միջազգային հանրությունը այժմ էլ՝ պատերազմից ու Հայաստանում ռազմաքաղաքական կոլապսից հետո, շարունակում է ֆինանսավորել Արևմուտքի համար աշխատող տեղական շատ կազմակերպություններ, որոնք փորձում են ազդել արտաքին և ներքին քաղաքականության, հասարակական տրամադրությունների վրա, սատարում և պրոպագանդում են ԼԳԲՏ համայնքի ներկայացուցիչներին:
Դեկտեմբերի 22-ին լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ «Ժողովրդի ձայնը» ակումբի փորձագետներ Ծովինար Կոստանյանը և Արման Ղուկասյանը մանրամասն խոսեցին նման գրասենյակների տարեկան ֆինանսավորման մասին: Ահա նրանց կողմից մեջբերած թվերից մի քանիսը:
Այսպիսով, 2020 թվականին ֆինանսավորում են ստացել.
Դանիել Իոաննիսյանի «Իրազեկ քաղաքացիների միավորումը» – $ 1 070 000, ներառյալ՝ $ 144 932 (NED) և $ 282 505 (Soros),
Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեայի Վանաձորի գրասենյակ – $ 1 160 000, ներառյալ՝ $ 655 992 (Soros) և $ 36 396 (NED),
Լրագրողների «Ասպարեզ» ակումբ (ք. Գյումրի) – $ 1 180 000, ներառյալ՝ $ 68 210 (Soros),
PINK Արմենիա (ԼԳԲՏ համայնքի շահերի պաշտպանություն) – $ 267 975,
«Իրավունքի կողմ» (ԼԳԲՏ համայնքի շահերի պաշտպանություն) – $259 300:
Երևի թե բավական է, պատկերն առավել քան խոսուն է:
Ինչպես նշեց Կոստանյանը, այս հասարակական կազմակերպությունների գործունեությանը հետևելու դեպքում պարզ է դառնում, որ դրանց կողմից անցկացվող բազմաթիվ սեմինարների, դասընթացների, մամուլի ասուլիսների մեջ դժվար է որևէ օգուտ տեսնել հայ հասարակության համար:
«ԱՄՆ-ը և ԵՄ երկրները, աջակցելով այս ՀԿ-ներին, Հայաստանում ստեղծում են քաղաքացիների՝ իրենց հավատարիմ սոցիալական խմբեր` շեշտը դնելով երիտասարդների, քաղաքական և մտավոր էլիտաների ներկայացուցիչների վրա խթանելու համար իրենց արտաքին քաղաքական շահերը: Իսկ որպես արևմտամետ ՀԿ-ների հիմնական գերակայություններ կարելի է առանձնացնել հետևյալ ուղղությունները՝ հայ հասարակության մեջ ներքին պառակտման ստեղծում` աջակցելով որոշ քաղաքական էլիտաների խմբերի ընդդեմ մյուսների, գենդերային թեմատիկայի առաջխաղացում (ԼԳԲՏ իրավունքներ, կանանց իրավունքներ), Հայաստանի զարգացման արևմտամետ վեկտորի պրոպագանդա և Ռուսաստանի հետ դաշնակցային հարաբերությունների վարկաբեկում», – ասաց նա:
«Հայաստանին կրկին առաջարկում են հույսը դնել Արևմուտքի վրա և շրջվել Ռուսաստանից: Սակայն նման քաղաքականության արդյունքներին արդեն ականատես եղանք աշնանը, երբ Արևմուտքը պարզապես լուռ էր», – հիշեցրեց Կոստանյանը:
Հավելելու ոչինչ չկա: Վերոնշյալ թվերը ավելի լավ են բնութագրում «միջազգային հանրության» վերաբերմունքը, քան ցանկացած հայտարարություն: Առավել ևս՝ իմպոտենտ հայտարարություն:
Ռուբեն Գյուլմիսարյան
