Dalma News-ը ձեր ուշադրությանն է ներկայացնում «Ղրիմի հայ համայնքի» և «Ղրիմյան հայրենադարձների՝ հայերի, բուլղարացիների, հույների ու գերմանացիների» հասարակական միության նախագահ Վաղարշակ Միսակի Մելքոնյանի հետ ունեցած հարցազրույցը:
Վաղարշակ Միսակովիչ, Դուք ծնվել եք Երևանում և 1981 թ. ընդունվել Երևանի գյուղատնտեսական ինստիտուտ, որից հետո տեղափոխվել եք Կ.Ա. Թիմիրյազևի անվան Մոսկվայի գյուղատնտեսական ակադեմիա: Իսկ ինչպիսի՞ հանգամանքներում ճակատագիրը Ձեզ Ղրիմ տեղափոխեց:
Թիմիրյազևի անվան ակադեմիայում ուսանելու տարիների ես Ղրիմում պրակտիկա անցա, իսկ ինստիտուտն ավարտելուց հետո ընդունվեցի Յալթայում գտնվող «Մագարաչ» գինու ու խաղողի ինստիտուտի ասպիրանտուրան՝ «խաղողագործություն» մասնագիտությամբ: Այդպես էլ ահա ճակատագիրը ինձ Ղրիմին կապեց: Ասպիրանտուրա, հետո թեկնածություն, ու այդպես շարունակ…
Փաստորեն, Ձեզ Ղրիմը դուր եկավ:
Իհարկե: Ղրիմը դրախտային մի վայր է, հատկապես Յալթան՝ Ղրիմի հարավային հատվածը: Անկասկած, հայերին այս տարածքի հետ շատ բան է կապում: Այստեղ մեր ազգի 1000-ամյակների պատմության հետքերն են, այստեղ մեր եկեղեցիներն են: Նույն՝ Յալթայի հայկական եկեղեցին: Ղրիմը մեր դարավոր պատմության մեջ ներկա է: Եվ առհասարակ՝ մենք Արևմտյան Հայաստանի սերունդներն ենք՝ Օրդու քաղաքից, այնպես որ Սև ծովը նաև մեր հայրենիքի մի մասն է…
2012 թ.-ից Դուք զբաղեցնում եք «Ղրիմի հայկական համայնքի» նախագահի, իսկ 2013 թ.-ից «Ղրիմյան հայրենադարձների՝ հայերի, բուլղարացիների, հույների ու գերմանացիների ասոցացիա» հասարակական միության նախագահի պաշտոնը: Փաստացի, Դուք այս երկու կազմակերպությունները ղեկավարեցիք Ղրիմի համար ամենադժվար ժամանակներում: 2013թ. Ուկրաինայում սկսվեց Եվրոմայդանը, որն այս երկիրը կանգնեցրեց ներքին քաոսի ու քաղաքական աղետների շեմին: Ղրիմի բնակիչներն ինչպե՞ս էին վերաբերվում Կիևում կատարվածին, և ո՞ր պահին պարզ դարձավ, որ Ղրիմյան հանրապետությունը այլևս Ուկրաինայի մի մասը լինել չի կարող:
Ես ու մեր ողջ համայնքը ակտիվ գործունեություն էինք իրականացնում բոլոր գործընթացներում՝ կապված Ղրիմի ու Ռուսաստանի միության հետ: Եվրոմայդանի ժամանակ, երբ Նիգոյան ազգանունով մի պատանի սպանվեց, մենք, այս և նման այլ խնդիրների հետ կապված, հավաքվեցինք Կիևում: Ուկրաինայի հայերի միությունը նույնպես մեծ միջոցառում կազմակերպեց: Ղրիմցիները իհարկե ծանր էին տանում այն ամենը, ինչ կատարվում էր Կիևում, որովհետև այդտեղից «մեզ մոտ կարգի բերելու» կոչեր էին հասնում, այսինքն խոսքը այստեղ բռնի կերպով ուկրաինացնելու մասին էր, ինչ էլ, ըստ էության, կատարվում էր:
Նախ պետական մակարդակով արգելեցին այլ լեզվով խոսելը, հետո պահանջեցին, որ փաստաթղթավորումներն անցկացվեն ուկրաիներենով, և այդպես շարունակ: Իսկ ով՝ ով, բայց մենք հիանալի գիտենք, որ լեզվի, սովորույթների բռնի հարկադրումը ոչ մի լավ բանի չի կարող հանգեցնել: Մարդիկ, բնականաբար, սկսեցին ընդդիմանալ: Իսկ երբ պետխորհրդրի զավթմամբ հեղաշրջման փորձից հետո բացահայտ մեր կողմ անցան մարտիկները, մենք միացանք Ռուսաստանին՝ղրիմցիների պատմական հայրենիքին:
Ռուսաստանին միանալու հարցում Ղրիմի հայ համայնքը ի՞նչ դիրքորոշում բռնեց:
Մենք ոչ միայն մեր խոսքով էինք կողմ դրան, այլ ակտիվ մասնակցություն ցուցաբերեցինք ռեֆերենդումի կազմակերպման ու իրականացման գործում: Ես ռեֆերենդումի կազմակերպման ու իրականացման հանրապետական հանձնաժողովի անդամ էի, ու անմիջականորեն ներգրավված էի այդ բոլոր գործընթացներում: Մեր ներկայացուցիչները մասնակցեցին Ղրիմի նոր Սահմանադրության ստեղծմանը: Բնականաբար մեր համայնք էլ իր հերթին ողջունեց Ռուսաստանի հետ միությունը ու կոչ արեց մնացած բոլորին աջակցել արդեն իրականացված փաստին:
Բացի այդ, այդ բոլոր գործընթացներին ամենաեռանդուն մասնակցությունը ցուցաբերեց մեր Սամվել Մարտոյանը՝ իր ստորաբաժանումով, որի կմախքը կազմում էին էթնիկ հայերը: Նրանք, այսպես ասած, զինված պայքարն էին իրականացնում, իսկ մենք գործում էին հասարակա-քաղաքական դաշտում:
Ռուսաստանի դաշնությանը Ղրիմի միավորումից հետո փոխվե՞ց արդյոք ազգային փոքրամասնությունների կարգավիճակը: Դրական արձագանքներ կարո՞ղ եք ամրագրել:
Նախ, հենց որ տեղի ունեցավ Ղրիմի միավորումը Ռուսաստանին, ինձ անմիջապես Մոսկվա հրավիրեց Ռուսաստանի հայերի միության նախագահ Արա Աբրահամյանը, ով բավական ներկայանալի մի խումբ էր հավաքել՝ ակադեմիկներ, պրոֆեսորներ, Միջազգային հարաբերությունների հարցերով զբաղվող նախագահական խորհրդի անդամներ: Մենք հնչեցրինք ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների խախտման հարցը: Մեր իրավունքների վերականգնման ու որպես արտաքսված քաղաքացիներ՝ մեր կարգավիճակի վերականգնման հարցերում մեր ազգերն ինչ-որ անհասկանալի ուղղությամբ դուրս էին մղվել: Ու թեպետ Բիշքեքյան համաձայնագրերում մենք այլ ազգերի հետ միևնույն հավասարությունն ունեինք, միևնույն է համարվեցինք արտաքսյալներ: Ամերիկացիների ու եվրոպացիների հստակեցումների համաձայն՝ այս հարցին ընթացք չէր տրվում:
Եվրոպական հանձնակատարի վերջին զեկույցում, ով այցելել էր դեռևս ուկրաինական Ղրիմ, հայերը, բուլղարացիները, հույներն ու գերմանացիները համարվեցին «այլ ազգեր»: Դրա համար էլ, իրավիճակը, բնականաբար, սարսափելի էր: Մենք խաղից դուրս էինք մնացել: Որպես բողոքի դրսևորում՝ դադարեցինք այցելել այդ բոլոր հավաքներին:
Եվ միայն 2014 թ., երբ մեզ հրավիրեցին նախագահ Վլադիմիր Պուտինի մոտ, ով այցելել էր Ղրիմ, նա պարզ ու հստակ ամեն բան իր տեղը դրեց: Առաջինը մեր ազգերի ու մնացածների հավասարության վերականգնման հրամանը եղավ: Մեզ դադարեցին «այլ» պիտակը տալուց: Ու այդ օրվանից սկսած՝ վերականգնվեց մեր ազգերի՝ հայերի, բուլղարացիների, հույների ու գերմանացիների կարգավիճակը Ղրիմում:
Մի փոքր պատմեք մեզ այն կազմակերպությունների մասին, որոնք ղեկավարում եք: Նրանց գործունեության հիմնական նպատակը ո՞րն է: Ինչպիսի՞ ծրագրեր են իրականացված:
Ռուսական իրավական դաշտ մտնելուց հետո տեղի ունեցավ ձևաչափի փոփոխություն: Մենք ստեղծեցինք հայկական տարածքային ազգա-մշակութային ինքնավարություն: Սա Ռուսաստանում համայնքի ընդունված ձև է: Այն շատ արդյունավետ է ու շատ ճիշտ սահմանված, քանի որ ուղղված է սովորույթների ու ավանդույթների, լեզվի, մշակույթի, կրոնի, մեր հուշարձանների պահպանման ու մնացած մի շարք այլ երևույթների վերակենդանացմանն ու զարգացմանը: Այդ իսկ պատճառով մենք դարձանք ազգա-մշակութային ինքնավարություն: Անունն իր մասին ամեն ինչ արդեն ասում է: Մենք մեր լավ կողմերն ենք ցույց տալիս, իսկ պետությունը դա ֆինանսավորում է: Ռուսաստանին միավորման օրվանից Յալթա առափնյա քաղաքում մենք ամեն տարի անց ենք կացնում «Ծովային Հայաստան» անունը կրող փառատոնը: Սա մի հսկա միջոցառում է, որին այցելում են ողջ Ռուսաստանի տարբեր վայրերից: Բեմ, երաժշտություն, անսամբլ, խոհանոց, հուշանվերներ… Միխոսքով՝ երկու օր տևող շատ մեծ մի միջոցառում: Անց ենք կացնում Ղրիմում հայկական մշակույթի օրեր: Վերջերս Սիմֆերոպոլում գալա-համերգ կազմակերպեցինք: Բացի դա էլ նշում ենք մեր եկեղեցական տոները Սուրբ Խաչում (հայկական եկեղեցի Ղրիմում): Նշում ենք Վարդավառը, Սուրբ խաչը, բոլոր մեր ավանդական ընդունված տոները: Այդ կերպ մենք պահպանում ու այլոց ենք ներկայացնում մեր մշակույթը:
Մեր կազմակերպությունը մենք վերագրանցել ենք, ու հիմա այն անվանվում է «Բռնադատված հայերի, բուլղարացիների, հույների ու գերմանացիների իրավունքների պաշտպանություն»: Զբաղված ենք մեր իրավունքները պաշտպանելով: Այսօրվա դրությամբ մի քանի միլիարդ ռուբլի արժողությամբ դաշնային-նպատակային ծրագիր է հայտարարված: Ու մենք փորձում ենք դրան մասնակցել: Բացի այդ էլ ազգային դիվանագիտության մի մեծ գրանտ ենք շահել՝ մեր գերմանացի գործընկերների հետ միասին: Գրանտը շահել ենք ու այն իրագործելու ենք: Ղրիմ են այցելում եվրոպացի դիվանագետներ, մենք նրանց ընդունում ենք, ցույց տալիս նրանց մեր կյանքը: Այդ բոլորը անում ենք միաժամանակ՝ հանդիպում ենք, աշխատում, ջանում ենք ցույց տալ մեր լավագույն կողմերը: Եվ դա ոչ թե նրա համար, որ ինչ-որ մեկին մեր դեմ հանենք, մենք նման առաջադրանք մեր առջև չենք դրել, այլ նրա համար, որ բոլորը միասին աշխատեն՝ հանուն երկրի բարօրության: Ղրիմում 197 ազգ է ապրում, այն դեպքում, երբ Ռուսաստանում՝ 200-ից մի քիչ ավել է այդ թիվը: Այսինքն մեր փոքր Ղրիմում, որը տարածքով մեր Հայաստանի չափ է համարյա՝ 28 հազ. քառ. կմ, ներկայացված է Ռուսաստանի ողջ ազգային ներկապնակը: Այստեղ ամենագլխավորը միջժողովրդական համերաշխությունն ու խաղաղությունն է: Ինչպես մեր հանդիպման ժամանակ ասաց նախագահը՝ մենք բոլորս միմյանց առաջ հավասար ենք, ու այստեղ բնիկներ կամ ոչ բնիկներ լինել չեն կարող: Բոլորը հավասար են, բոլորը պետք է ապրեն սիրո, խաղաղության ու ընկերության մթնոլորտում: Ու դա մեզ արարելու հնարավորություն կտա, չի կարելի ջուր ծեծել, թե ով է այստեղ ամենահին ազգը, ում ազգն է ամենակարևորը, ով է բնիկ և ով՝ ոչ: Չնայած, եթե տեղաբնիկության մասին խոսենք, ապա 50 հայկական եկեղեցին Ղրիմում արդեն իսկ վկայում են այն, որ մենք այստեղ, մեղմ ասած, վերջիններից չենք:
Պատմեք մի փոքր Ղրիմում հայկական համայնքի մասին: Ի՞նչ դեր են խաղում հայերը՝ Ղրիմի հանրապետությունում:
Վերջին տվյալներով Ղրիմում են ապրում Ռուսաստանի քաղաքացի 12 հազար հայ, բայց փաստացի՝ 25 հազար են: Հայերը, ինչպես միշտ, իրենց գործին են՝ աշխատում են: Ղրիմը արդյունաբերական հանրապետություն չէ: Հիմնականում այստեղ ամեն ինչ կամ զբոսաշրջության, կամ բիզնեսի ոլորտների վրա է կենտրոնանում: Աշխատում ենք, զարգանում: Մեր երիտասարդությունը հիմա նաև պետական իշխանական մարմիններում է իր ներկայությունն ապահովում: Երիտասարդները եռանդուն կերպով աշխատում են: Մեր երեխաներին եթե ոչ-ոք չխանգարի, ապա իրենք իրենց տեղը կկարողանան գտնել: Ու կարծում եմ՝ հիմա հենց սա էլ կատարվում է, ու սրանից մի 5-10 տարի անց մեր երիտասարդությունը արժանապատվորեն իր տեղը կզբաղեցնի տարբեր ոլորտներում: Եվ դա այն դեպքում, երբ ուկրաինական ոչ մի մարմնում՝ ոչ պետխորհրդում, ոչ նախարարների խորհրդում ոչ մի հայ համարյա չի մնացել:
Հիմա կամաց-կամաց ամեն բան վերակնեդանանում է: Մեր երեխաները բարձրագույն կրթություն են ստանում ու հիանալի կերպով աշխատում են: Իսկ հայերն առհասարակ, ի՞նչ կարող են անել՝ ստեղծում ենք, աշխատում՝ հանուն բոլորի բարօրության: Ոչ մի վատ բան չի կատարվում, եթե ինչ-որ մեկը շեղվում է ճիշտ ուղղուց, ապա աշխատում ենք ուղղու վրա դնել, դաստիարակում, վերադաստիարակում ենք: Ընդհանուր առմամբ, վերջին տարիներին ես ոչ մի վատ բան չեմ լսել:
Հայտնի է, որ հայերը Ղրիմում ապրում են դեռ հնագույն ժամանակներից: Ղրիմում հայկական ինչպիսի՞ հուշակոթողներ կան: Դրանց պահպանման համար արդյո՞ք պետությունը միջոցներ տրամադրում է: Եթե այո, ապա բացի պետությունից էլ ո՞վ է հոգ տանում դրանց մասին, իսկ եթե ոչ, ապա ո՞վ է պահպանում դրանք:
Իհարկե այստեղ կան վիճելի պահեր: Օրինակ՝ ուկրաինական իշխանության ժամանակ հաջողացրին Այվազովսկու տունը հանձնել ինչ-որ մասնավոր մի ֆիրմայի, որն էլ այդտեղ շինություն կառուցեց ու հարվածի տակ դրեց դռները: Մենք անընդհատ այս հարցը բարձրացնում ենք: Արդեն նախագահին էլ է հասել: Այվազովսկու տունը հիանալի մի շինություն է՝ Յալթայի ափամերձ հատվածում: Այդտեղ Մավրիտանական սքանչելի մի սենյակ կա, որը այցելությունների համար փակ է: Իհարկե սեփականտերերը մեզ գրեթե երդվել են այն բացել, սակայն առայժմ՝ անարդյունք, դեռ պայքարում ենք…
Այսօր էլ Այվազովսկու գերեզմանի հետ կապված հարցեր կան: Մեր Տեր հոր հետ այս հարցով մշտապես կապի մեջ ենք: Պետք է աշխատենք, որ այս հարցը մեռյալ կետից առաջ շարժվի: Մեր սրբազանը պատրաստ է բարերարի հետ այստեղ գալ, որպեսզի վերանորոգում իրականացվի, իսկ ահա ծրագիրը ոչ մի կերպ ստանալ չի հաջողվում: Բայց մենք զբաղվում ենք:
XIV դարի ճարտարապետական հնագույն հայկական, մեր հոգևոր հուշարձան Սուրբ Խաչ վանքը գտնվում է հին Ղրիմում: Հենց այդտեղ կա գրություն այն մասին, որ հայկական վանքի համար հողի հատկացումը Ցարի որոշումն է եղել: Վանքը գործող է, և պետությունը այժմ միլիոններն է տրամադրել՝ այն հերթական անգամ վերակառուցելու համար:
Մենք դեռևս ուկրաինական իշխանության ժամանակներից ենք սովոր, որ մեր հուշարձանների պահպանումը հիմնականում մեր բարեգործների, մեր ընկերների, ղրիմցիների, մոսկվացիների ուսերին է, շատ են օգնում նաև երևանցիները: Մի խոսքով՝ ով ինչով կարողանում է, օգնում է: Յալթական եկեղեցուն մեկը օրգան նվիրեց, մեկ ուրիշը՝ կահույք: 12 տարի շարունակ մենք հայ համայնքի միջոցներով վերակառուցում էինք Յալթայի հայկական եկեղեցին, ու վերջապես այն ավարտին հասցրինք: Հիմա Սիմֆերոպոլում եկեղեցի կառուցելու հանձնարարական ունենք: Այդտեղ երկու հիանալի եկեղեցի ունեինք, որոնք վերացվել են 20-րդ դարի սկզբին՝ հեղափոխության ժամանակ, նույնիսկ լուսանկար չի պահպանվել: Հայկական ամենամեծ եկեղեցին հենց Սիմֆերոպոլինն է եղել:
Իսկ ահա Սևաստոպոլում մեր 89-րդ Թամանյանական հրաձգային դիվիզիայի հուշարձանն է: Դրա կարգավիճակին էլ ենք մենք հետևում: Մայիսի 9-ին միջոցառում ենք իրականացնելու, իսկ ռուսական հասարակական կազմակերպությունները Հայաստանից այդտեղ կբերեն մեր վետերաններին: Մարտարվեստի վերականգնման աշխատանքներ ենք իրականացնում: Միխոսքով, անելիք շատ կա…
Որպեսզի չմանրացնեմ ասելիքս, խոսեմ ընդհանուր. Ռուսաստանին միանալուց հետո ավելի վատ չի եղել, հակառակը, գնալով ամեն բան դեպի լավն է ընթանում: Հիմա, ինքներդ գիտեք, ողջ աշխարհով մեկ ֆինանսական ճգնաժամ է: Դրա համար էլ պետությունից մեծ շռայլություն չենք սպասում, պատճառը միջոցների բացակայությունն է, այլ թաքնված պատճառ չկա: Բայց հույս ենք հայտնում, որ ամեն ինչ կկարգավորվի: Իսկ ընդհանուր առմամբ՝ մեզ մոտ ամեն բան կարգին է:
Զրուցեց Ծովինար Կոստանյանը
