Ինչի՞ է ձգտում Արևմուտքը հարավկովկասյան տարածաշրջանում և ինչո՞ւ է Երևանը նրա համար դարձել նպատակներին հասնելու հարմար թիրախ։ Կկարողանա՞ արդյոք հավաքական Արևմուտքը հասնել տարածաշրջանից Ռուսաստանի դուրսբերմանը և ինչպե՞ս է հայ-ռուսական ռազմավարական դաշինքը դիմադրում այս ամենին։ Այս և այլ հարցեր քննարկվել են «Ռուս-հայկական ռազմավարական միության արդի հիմնախնդիրները» թեմայով Երևան-Մոսկվա տեսակամրջի մասնակիցների կողմից։
Հայացք Մոսկվայից
ՌԴ ԱԳՆ Մոսկվայի Միջազգային հարաբերությունների պետական ինստիտուտի (ՄԳԻՄՕ) միջազգային հետազոտությունների ինստիտուտի առաջատար գիտաշխատող Սերգեյ Մարկեդոնովը, թեև չի հավատում նման սցենարին, այնուհանդերձ ասում է, որ չի կարելի լիովին բացառել Ռուսաստանին հարավկովկասյան տարածաշրջանից դուրս մղելու հնարավորությունը:
«Իհարկե, նման ելք քիչ հավանական է, սակայն պետք չէ այն բացառել։ Տարածաշրջանում առկա գործընթացները լուրջ փորձություն են թե՛ Ռուսաստանի համար Կովկասում, թե՛ հայ-ռուսական հարաբերությունների համար», – նշեց նա։
Մարկեդոնովի խոսքով, Արևմուտքի հետ հարաբերություններ կառուցելու Հայաստանի փորձերը նոր չեն: Սակայն եթե հիշենք 2001 թվականին Քի Վեսթի հայտնի համաժողովը, երբ Արևմուտքը փորձեց ինքնադրսևորվել այս ասպարեզում, իսկ Հայաստանը դիմել էր, քանի որ ԱՄՆ-ում և Ֆրանսիայում մեծ սփյուռք ունի, ապա այժմ այդ քանակական պարամետրերը վերածվում են ինչ-որ որակի: Նա վստահ է՝ պետք է աշխատել, որպեսզի չառաջանա հարցի հենց նման ձևակերպում։
Մարկեդոնովը նշել է, որ վերջին տարիներին ի հայտ են եկել բազմաթիվ գործոններ, որոնք ուղղակիորեն ազդել են ռուս-հայկական հարաբերությունների և ընդհանրապես կովկասյան տարածաշրջանի վրա։ Եթե մինչև 2022 թվականը Լեռնային Ղարաբաղի խնդիրը հետխորհրդային տարածքում միակ կետն էր, որտեղ Ռուսաստանն ու Արևմուտքը ինչ-որ կերպ համագործակցում էին, քանի որ այս հակամարտությունը չէր դիտարկվում ՆԱՏՕ-ի ընդլայնման համատեքստում, ապա դրա վերջը եկել է:
«2022 թվականի ապրիլից ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը դադարել է աշխատել, գոյություն ունենալ որպես ձևաչափ։ Ի հայտ եկավ մրցակցության լրացուցիչ գիծ, որն ավելացավ Ադրբեջանի և Հայաստանի, ինչպես նաև Ադրբեջանի և Լեռնային Ղարաբաղի միջև միջև առկա հակասություններին։
«Մենք տեսնում ենք լուրջ փորձեր, որոնք գուցե անուղղակիորեն ուղղված են Ռուսաստանը Հայաստանին հակադրելուն և ռուսական խաղաղապահ զորքախմբի աշխատանքը վարկաբեկելուն։ Իսկ Ռուսաստանը, զբաղված լինելով հատուկ ռազմական գործողությամբ և Արևմուտքի հետ առճակատմամբ, ինչպես նաև Արևմուտքի պատժամիջոցների պայմաններում որոշ չափով կախված լինելով Թուրքիայից և Ադրբեջանից, չի ցանկանում լրացուցիչ խնդիրներ ստեղծել և ստիպված է փափուկ արձագանքել, ինչը հանգեցրել է նրան, որ հայ հասարակության մեջ և քաղաքական գործիչների շրջանում մեծ ակնկալիքներ են առաջացել այլ երկրներից», – եզրափակեց Մարկեդոնովը։
Կարելի է՝ պարզապես զգուշորեն
Ռուսաստանի ժողովուրդների բարեկամության համալսարանի Ռազմավարական հետազոտությունների և կանխատեսումների ինստիտուտի տնօրեն Դմիտրի Եգորչենկովը կարծում է, որ Արևմուտքի օգնությանը միշտ պետք է զգուշությամբ վերաբերվել, և Հայաստանի համար կարևոր է հասկանալ, թե կոնկրետ ինչ է իրեն սպասվում այս օգնության ներքո։ Այնուհանդերձ, քաղաքագետը չի կարծում, որ վատ է, որ Հայաստանն ավելի ակտիվորեն է օգտագործում լրացուցիչ հնարավորությունները եվրոպական կամ ամերիկյան ուղղությամբ։
«Տրամաբանությունն այն է, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև կայուն խաղաղության հասնելու համար պետք է օգտագործել բոլոր հնարավորությունները։ Սակայն նշված դրական նախաձեռնությունների հետ մեկտեղ կարևոր է բաց չթողնել այն, ինչ նկատի ունեն մեր արևմտյան գործընկերները։ Պետք է տեսնել, թե փաթեթում էլ ի՞նչ կա, ինչո՞վ կցանկանային հագեցնել օրակարգը, այդ թվում՝ Հայաստանի հետ իրենց հարաբերությունները։ Եթե այնտեղ ինչ-որ բան հայտնվի, որը չի գոհացնում Երևանին ռազմավարական փոխգործակցության առումով, այդ թվում՝ Ռուսաստանի հետ, ապա լավ կլինի պարզել դա», – հայտարարեց Եգորչենկովը։
Բրյուսելի որոշ մոտեցումներ, օրինակ, կարող են ընդհանրապես չհամընկնել Ռուսաստանի և Հայաստանի ընդհանուր ապագայի հետ, մատնանշել է Դմիտրի Եգորչենկովը։ Իսկ Հայաստանի և Ռուսաստանի հարաբերություններում հորիզոնական բաղադրիչի թռիչքաձև աճի պայմաններում կարող են առաջանալ նաև խնդիրներ, որոնցից ազատվելու համար անհրաժեշտ է պետական ռազմավարական մակարդակով մեծացնել սոցիալ-քաղաքական բաղադրիչի ռեսուրսային կարողությունները:
«Պետք է ակտիվացնել սոցիալ-հումանիտար երկխոսությունը բոլոր ոլորտներում։ Կարևոր է հասկանալ, որ մեր ընդհանուր ոչ բարյացակամ երկրները կօգտվեն ստեղծված իրավիճակից և կփորձեն առաջ տանել ռուս-հայկական համագործակցության ամենատարբեր կարևոր թեմաներ, քանի որ ունեն դրա համար անհրաժեշտ և՛ ռեսուրսները, և՛ ցանկությունը, և՛ ռազմավարական նպատակը։ Նկատի ունեմ ինչպես ԱՄՆ-ին, այնպես էլ եվրոպական ու մերձավորարևելյան որոշ երկրներին։ Այնպես որ, պետք է ճիշտ գնահատել ռիսկերը: Բրյուսելի որոշ մոտեցումներ կարող են ամենևին չհամընկնել այն ընդհանուր ապագայի հետ, որը տեսնում են Ռուսաստանն ու Հայաստանը։ Մինչդեռ ռուսական քաղաքական դիսկուրսի՝ հաշտարար-բանակցային դիրքից ավելի կոշտ դիրքորոշման անցումը թույլ կտա լուծել Հայաստանի անվտանգության հետ կապված բարդ հարցեր», – եզրափակեց Եգորչենկովը։
Հայացք Երևանից
Եվրասիական փորձագիտական ակումբի համակարգող, քաղաքական վերլուծաբան Արամ Սաֆարյանն ընդգծել է, որ Հայաստանի հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ շատ բարձր մակարդակի վրա են։ Մեր երկրները շարունակում են մնալ ռազմաքաղաքական սերտ դաշնակիցներ և չկան այնպիսի հարցեր, որոնք Հայաստանն ու Ռուսաստանը չկարողանան քննարկել և գտնել փոխընդունելի լուծումներ։
Սակայն, իհարկե, կան խնդիրներ, որոնք լիովին լուծելի են։ Գլխավորը, ընդգծել է նա, բոլոր ազդակները տեսնելն ու ճիշտ գնահատելն է։ Օրինակ.
«Նրանք, ովքեր նախաձեռնել են Լաչինի միջանցքի փակումը, հույս ունեին, որ կկարողանան համայն հայության աչքում վարկաբեկել ռուս խաղաղապահների և Ռուսաստանի՝ որպես միջնորդի դերը այս գործընթացում: Բոլոր հարցերը՝ սկսած Եռակողմ համաձայնագրի փխրունությունից, տարածաշրջանում իրավիճակի կարգավորումը, Լաչինի միջանցքի բացումը և սահմանների գծանշումը պետք է մնան մեր ռազմավարական դաշնակցի հետ երկխոսության կարևոր բաղադրիչներ», – ընդգծել է Արամ Սաֆարյանը։
Նա վստահ է, որ Եռակողմ համաձայնագիրը պետք է վերջնական տեսքի բերվի, և Հայաստանը պետք է օգնի Ռուսաստանին ունենալ այն ռեսուրսները, որոնք նրան հնարավորություն կտան ազատ և անխոչընդոտ իրականացնել այս համաձայնագրի կետերը։
Նշենք, որ տեսակամուրջը կազմակերպել էին «Ինտեգրացիա և զարգացում» հետազոտության ու վերլուծության հասարակական կազմակերպությունը և Եվրասիական փորձագիտական ակումբը։
Լինա Մակարյան
