Հայաստանի Ազգային ժողովի նախագահ Ալեն Սիմոնյանի հրավերով սեպտեմբերի 17-19-ը Հայաստան էր այցելել ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատի խոսնակ Նենսի Փելոսին։ Պատվիրակության կազմում, բացի Փելոսիից, եղել են Ներկայացուցիչների պալատի էներգետիկայի և առևտրի հանձնաժողովի նախագահ Ֆրենկ Փալոնեն և Ներկայացուցիչների պալատի անդամներ Աննա Էշուն և Ջեքի Սփայերը։ Երևանում Փելոսին բանակցություններ է վարել Հայաստանի քաղաքական ղեկավարության հետ՝ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի գլխավորությամբ, ինչպես նաև հանդիպել է հանրապետության քաղաքացիական հասարակության արևմտամետ ներկայացուցիչների հետ։
Այցը տեղի էր ունենում ծանր ֆոնի վրա՝ Ադրբեջանի՝ Հայաստանի Հանրապետության տարածքի դեմ ագրեսիայի, Բաքվի գործողություններին, Հայաստանի իշխանությունների և հասարակության կարծիքով, ՀԱՊԿ-ի և Մոսկվայի ոչ բավարար արձագանքից դժգոհության պատճառով երկրում հակառուսական տրամադրությունների կտրուկ աճի պայամաններում: Ու թեև իրավիճակը շարունակում էր լարված մնալ, Փելոսին չչեղարկեց իր այցը։ Պետք է խոստովանել, որ ամերիկյան քաղաքականության վետերանը, ով մի քանի ամիս առաջ Թայվան կատարած այցով քիչ էր մնում ռազմական հակամարտություն հրահրեր Չինաստանի և ԱՄՆ-ի միջև, այս անգամ էլ կանգ չառավ։
«Կոնգրեսի մեր պատվիրակության այցը խաղաղ, բարգավաճող ու ժողովրդավարական Հայաստան և կայուն ու խաղաղ կովկասյան տարածաշրջան ունենալու Միացյալ Նահանգների անսասան վճռականության հզոր խորհրդանիշն է։ Կառավարության ղեկավարների, քաղաքացիական հասարակության և ուժային կառույցների ներկայացուցիչների հետ մեր աշխատանքային հանդիպումների միջոցով մենք կհայտնենք ԱՄՆ ամուր և շարունակական աջակցությունը, որպես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ և Հայաստանի վաղեմի բարեկամ, Լեռնային Ղարաբաղում հակամարտության տեւական կարգավորման հարցում», – ասվում է այցի նախօրեին Փելոսիի գրասենյակի տարածած հայտարարության մեջ։
Եվ նույն միտքը նա զարգացրեց Երեւանում իր ելույթի ժամանակ՝ Կոնգրեսի անունից խստորեն դատապարտելով Ադրբեջանի հարձակումը Հայաստանի վրա։ «Հայաստանի ժողովրդավարությունը, ինքնիշխանությունը և տարածքային ամբողջականությունը կարևոր հարցեր են ԱՄՆ-ի համար։ Մենք պատրաստ ենք նման աջակցության», – ընդգծեց Փելոսին։
Որպես փորձառու քաղաքական գործիչ՝ նա «վարպետության դաս» անցկացրեց փափուկ ուժի մասին՝ ցույց տալով, թե ինչպես է հնարավոր առանց որևէ կոնկրետ պարտավորությունների կամ խոստումների շահել հայ հանրության համակրանքը։ Մասնավորապես, հարկ է նշել, թե որքան հմտորեն էին Փելոսին և նրա պատվիրակության անդամները խուսափում ՀԱՊԿ-ից Երևանի դուրս գալու դեպքում Հայաստանին ռազմական օգնության և անվտանգության երաշխիքների տրամադրման հարցերից։ Հարցին, թե արդյոք ԱՄՆ-ը պատրաստ է ռազմական աջակցություն ցուցաբերել Երևանին, նա պատասխանեց.
«Այսօրվա մեր հանդիպման ժամանակ խոսեցինք տնտեսական և անվտանգային հարցերի մասին, բարձրացվեց «Հազարամյակի մարտահրավերներ» հիմնադրամի ծրագրերին Հայաստանի միանալու, պաշտպանության հարցերում մեր համագործակցության հարցերը։ Մենք այստեղ ենք լսելու և հասկանալու, թե ինչ ակնկալիքներ ու ցանկություններ կան»։
Իսկ այն հարցին, թե արդյոք ԱՄՆ-ն ակնկալում է, որ Հայաստանը դուրս կգա ՀԱՊԿ-ից, և արդյոք պատրաստ են երաշխավորել Հայաստանի տարածքի և սահմանների անվտանգությունը, կոնգրեսական Ֆրենկ Փալոնեն հայտարարեց.
«Մենք հասկանում ենք, որ Հայաստանը Ռուսաստանի հետ միասին հանդիսանում է անվտանգության այս կազմակերպության [ՀԱՊԿ] մաս։ Մենք դրա մասին ոչինչ չենք ասում։ Մենք ասում ենք, որ ԱՄՆ-ը շատ մտահոգված է Հայաստանի անվտանգությամբ։ Մենք ցանկանում ենք հնարավորինս աջակցել Հայաստանին անվտանգության առումով»։
Եվ պատահական չէ, որ խորհրդարանական ընդդիմության ներկայացուցիչները Փելոսիի հետ առանձին հանդիպման ժամանակ ուշադրություն են հրավիրել ինչպես սրա, այնպես էլ նրա վրա, թե ինչպես է Փելոսին ընդգծում ենթադրյալ ժողովրդավարության և այս ուղղությամբ Փաշինյանի օրոք Հայաստանի ձեռք բերած հաջողությունների՝ ԱՄՆ-ի համար կարևորությունը` չնայած Հայաստանի ներկայիս իշխանությունների բոլոր հակաժողովրդավարական քայլերին:
«Կոնգրեսականները անորոշ պատասխաններ տվեցին բոլոր կարևոր հարցերին, նույնիսկ այն մասին հարցին, թե ինչ կարող է անել ԱՄՆ-ը Արցախի ինքնորոշման իրավունքն իրացնելու, ադրբեջանցիներին Հայաստանի ինքնիշխան տարածքից դուրս բերելու համար։ Եվ երբ կոնգրեսականները բացատրեցին, որ սատարում են գործող իշխանություններին, քանի որ աջակցում են 2018 թվականից հետո Հայաստանում հաստատված ժողովրդավարությանը, ընդդիմադիրները հասկացրին, որ ամեն ինչ այնքան էլ այնպես չէ, ինչպես իրենք են պատկերացնում, և խոսեցին ընդդիմադիրների, իշխանություններին անհավատարիմ լրագրողների և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ներկայացուցիչների նկատմամբ իշխանությունների ճնշումների և բռնաճնշումների մասին։ Կոնգրեսականները զարմանքով լսեցին ընդդիմադիրներին՝ խոստանալով ճշգրտումներ կատարել իրենց մոտեցումներում», – ԶԼՄ-ները պատմել են հանդիպման մանրամասների մասին։
Իսկ ընդդիմադիր պատգամավորների կշտամբանքներին, թե Ադրբեջանի գործողությունները դատապարտող դեկլարատիվ հայտարարությունները բավարար չեն, և անհրաժեշտ է պատժամիջոցներ կիրառել ագրեսորի նկատմամբ, կոնգրեսականները կրկին հստակ պատասխաններ չտվեցին՝ հայտնելով, որ երբ վերադառնան ԱՄՆ, այս բոլոր հարցերը ավելի մանրամասն կդիտարկեն:
Փելոսիի և նրա պատվիրակության անդամների նման դիրքորոշումը զարմանալի չէ։ Ամերիկյան իշխանությունները բացահայտ հայտարարում են, որ տարածաշրջանում իրենց հակառակորդներ են համարում Ռուսաստանին և Իրանին։ Իսկ նրանց դեմ պայքարում կարեւոր տեղ է զբաղեցնում Թուրքիան եւ նրա դաշնակից Ադրբեջանը։ Վաշինգտոնը կարծում է, որ չնայած Էրդողանի հետ ունեցած բոլոր դժվարություններին, Թուրքիայի դիրքերի ամրապնդումը Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում (այնուհետև նաև Կենտրոնական Ասիայում) ինքնաբերաբար նշանակում է Ռուսաստանի դիրքերի թուլացում և նրա դուրսմղում տարածաշրջանից, ուստի Ադրբեջանին զգալի օգնություն են ցուցաբերում Իրանի հետ սահմանն ամրապնդելու և Կասպիայում հնարավորություններն ամրապնդելու համար։ Էլ չենք խոսում Ադրբեջանի հետ Իսրայելի սերտ համագործակցության մասին, որը նույնպես ուղղված է Իրանի դեմ։
Բացի այդ, չպետք է մոռանալ, որ Ադրբեջանը կարևոր է Արևմուտքի համար նաև որպես Եվրոպա նավթի և գազի հիմնական մատակարարներից մեկը ռուսական էներգառեսուրսներից հրաժարման պայմաններում։ Այս ամառ Եվրամիությունը էներգետիկ ոլորտում կարևոր պայմանագիր կնքեց Բաքվի հետ։ Իսկ աշխարհում ընթացող գործընթացների ֆոնին Վաշինգտոնն ու Բրյուսելը դժվար թե իրական քայլեր ձեռնարկեն Բաքվի և Անկարայի դեմ։
Իսկ Փաշինյանի օրոք Հայաստանում ժողովրդավարության մասին Փելոսիի գովասանքները ունեն շատ պարզ բացատրություն՝ սեփական խնդիրները լուծելու համար անհրաժեշտ քաղաքական գործչին աջակցություն։ ARDI Lab վերլուծական կենտրոնի մերձավորարևելյան հետազոտությունների բաժնի ղեկավար, քաղաքագետ Սերգեյ Մելքոնյանը VERELQ տեղեկատվական-վերլուծական կենտրոնին տված հարցազրույցում նշել է, որ Նիկոլ Փաշինյանը խորհրդարանում իր վերջին ելույթով, որը մեծ աղմուկ բարձրացրեց, փորձում էր Ադրբեջանի հետ իբրև խաղաղության պայմանագրի քողի տակ Հայաստանի հասարակությանը նախապատրաստել նոր կապիտուլյացիայի։
«Փաշինյանի ելույթը իշխանության և բնակչության միջև նոր հասարակական պայմանագիր կնքելու փորձ էր՝ նոր կապիտուլյացիան օրինականացնելու նպատակով։ Մարդիկ դուրս եկան բողոքի, ցույց տվեցին, որ նման օրակարգը ոչ լեգիտիմ է, և ոչ ոք նման որոշում կայացնելու մանդատ չի տվել։ Ամերիկյան պատվիրակությունը ժամանել էր ամրապնդելու համար ներկայիս իշխանության լեգիտիմությունը, քանի որ ներսում այն ամբողջովին կորցրել է իր լեգիտիմությունը», – նշեց փորձագետը։
Ներկայիս իշխանությունները ձեռնտու են նաև Վաշինգտոնին, քանի որ վերահսկվող լրատվամիջոցներով և հեռագրային կապուղիներով Հայաստանում ակտիվորեն և հետևողականորեն հակառուսական տրամադրություններ են հրահրվում՝ փորձելով 2020 թվականի պատերազմի ձախողումների և բացթողումների ողջ պատասխանատվությունը գցել Մոսկվայի վրա։ Փաշինյանը քաջ գիտակցում է, որ տեղի ունեցած աղետի և դեռ սպասվող ծանր ու ամոթալի զիջումների համար հասարակությանը մեղավոր է պետք։ Իսկ ինքն իրեն պաշտպանելու եւ իշխանությունը պահպանելու համար փորձում է Ռուսաստանին «քավության նոխազ» դարձնել՝ շատ չմտահոգվելով, թե ինչ է սպառնում Հայաստանին իր անհեռատես քաղաքականությամբ։
Սերգեյ Մելքոնյանը նաև ուշադրություն հրավիրեց այս հարցում Փաշինյանի և ամերիկյան իշխանությունների շահերի համընկնմանը. «Հենց հակառուսական տրամադրությունները, որոնք առաջին հերթին ուղղված են ՀԱՊԿ-ից Հայաստանի դուրս գալուն, ԱՄՆ-ի գործունեության արդյունքն են։ Այդպես նրանք ստեղծում են զուգահեռ օրակարգ, որը մեծ մասամբ հակահայկական բնույթ ունի։ Խնդրից ելք գտնելու ուղիների վրա կենտրոնանալու փոխարեն՝ որտեղից ավելի արագ զենք գնել, մոբիլիզացնել և այլն, օրակարգը շրջվում է դեպի մեղավորները, որպես կանոն, արտաքին մեղավորներին գտնելու ուղղությամբ, և, հաշվի առնելով Ռուսաստանի նախաձեռնողականության բացակայությունը, ԱՄՆ-ը պարզապես փորձում է այստեղ առաջատար դեր խաղալ։ Այս խնդիրը լուծելու վրա կենտրոնանալու փոխարեն՝ մեղավորներ են փնտրում ի դեմս Ռուսաստանի, ինչը լիովին տեղավորվում է հետխորհրդային տարածքում Ռուսաստանի ազդեցության թուլացման արտաքին քաղաքական հայեցակարգի մեջ, այդ թվում՝ Իրանի ազդեցության թուլացման ուղղությամբ։
Մոտ ապագայում պարզ կդառնա, թե արդյոք Վաշինգտոնը պատրաստ է որևէ իրական քայլի Անկարայի և Բաքվի ախորժակը զսպելու համար:
Ինչ վերաբերում է հայ-ռուսական հարաբերությունների ապագային, ապա այն կախված է ոչ թե նրանից, թե երրորդ երկրներն ինչպես են ակտիվորեն փորձում փչացնել այն, այլ հենց Մոսկվայի գործողություններից, Ռուսաստանի իշխանությունների՝ դաշնակից երկրների հասարակությունների հետ նորմալ և արդյունավետ հաղորդակցություն հաստատելու կարողությունից։ Եթե անգամ հաշվի առնենք Ուկրաինայում իրադարձությունների պատճառով Ռուսաստանի համար ստեղծված իրավիճակի բարդությունը, ռուս պաշտոնյաների ընդգծված և հստակ հայտարարությունները կարող են օգնել խուսափել Հայաստանում Ռուսաստանի իմիջին նման հզոր հարվածից։ Ցավոք, պետք է փաստել, որ Մոսկվայի ներկայիս քաղաքականությունը տարածաշրջանի և մասնավորապես Հայաստանի նկատմամբ միայն հանգեցնում է Ռուսաստանի դիրքերի թուլացման, ինչը Ռուսաստանի համար հղի է Հայաստանի կորստով` առանց որևէ այլընտրանքի ի դեմս Ադրբեջանի և Վրաստանի:
Հայկ Խալաթյան
