Հայկական Ախթալա քաղաքը հերթական անգամ ձեռնբաց ընդունեց խորովածի փառատոնի մասնակիցներին և հյուրերին: Այս անգամ «գրկախառնությունը» շատ ավել լայն էր, քանի որ և՛ խոհարարները, և՛ հանդիսատեսը, ով շտապում էր փորձել այս համեղագույն ուտեստը, ռեկորդային շատ էր: Միայն զբոսաշրջիկները, ի տարբերություն առաջին տարիներին, Լոռու մարզի այս գեղատիսիլ վայրում 5-6 անգամ շատ էին: Դե բնական է, փառատոնը տասներորդն է՝ հոբելյանական:
Վաղ առավոտից ճանապարհ ընկան բազմաթիվ տրանսպորտային միջոցներ տարբեր զբոսաշրջային գործակալություններից: Միայն մեկ կազմակերպություն ախթալյան մանղալների մոտ էր ուղարկել չորս խոշոր ավտոբուսներ, ընդհանուր առմամբ մոտ 200 մարդ: Եվ սա չնայած այն բանին, որ Լոռու մարզի ճանապարհը մոտ չէ, առանց կանգառների չորս ժամ: Արդյունքում միջոցառման մեկնարկին կրակ վառող մանղալչիներին էին դիտում բամաթիվ սոված աչքեր:
Իսկ դիտելու բան իսկապես կար. վարպետները շամփուրների վրա էին անցկացնում բոլոր տեսակի մսերը՝ սկսած բոլորի կողմից սիրված խոզի մսից մինչև նրբագույն գառը, ինչպես նաև հավի, նապաստակի, ձկան մսեր: Խորովածի բանջարեղենային տեսակը ուրախացնում և զարմացնում էր, բացի ավանդական տարբեր տեսակի պղպեղներից, սմբուկներից և լոլիկից, խոհարարները ծայրին էին անցկացնում նաև մրգեր, որոնք, թվում էր, թե բացարձակորեն համատեղելի չէին ածուխների վրա խորովման գործընթացի հետ: Սեղաններից մեկի մոտ կանգնած խոհարարի երևակայությունը այնքան հեռուն էր գնացել, որ արդյունքում ստացվել էր նոու-հաու՝ բաստուրմայից խորոված:
Լևոն Թադևոսյանն ընդամենը քսան տարեկան է և նա արդեն Ծաղկունք գյուղի հյուրատան շեֆ-խոհարարն է: Հպարտությամբ ցուցադրում էր իր աշխատանքը. գառան նրբագույն մսից խորոված հետաքրքիր մատուցմամբ, որը ինչպես վստահ է երիտասարդ խոհարարը, երևի թե կնշվի փորձառու ժյուրիների կողմից: Չէ՞ որ նաև տոլմայի փառատոնին Լևոնը ժամանակին գրավել էր պատվավոր երկրորդ տեղը:
«Ոչ, ինչ եք ասում, փառատոնը չի ենթադրում ֆինանսական խրախուսանքներ: Եվ ես այստեղ դրա համար էլ չեմ եկել: Կարևորը՝ հպարտության զգացումն է ինձ համար, անձնակազմի համար, որին ներկայացնում եմ: Գիտեք, դա այնքան է ոգեշնչում, վստահություն է հաղորդում: Ցանկանում ես շարունակել ընտրած արհեստը, հասնել նոր բարձունքների»,- կիսվում է Լևոնը:
Իր կոլեգան, 72-ամյա Գրիշա Հակոբյանը, նույն կարծիքին է. «Խոհարարի համար շատ ավելի արժեքավոր է ոչ թե մրցանակը, այլ պատիվը, հարգանքը և այն անունը, որը նա ձեռք է բերում՝ ստանալով իրավասու ժյուրիների ճանաչումը: Եվ հետո. կոմունիստների ժամանակ ես այնքան բան եմ տեսել, այդ թվում նաև նյութական առումով, որ ինձ բավարար են այն մեդալները, որոնք ես ստացել եմ՝ մասնակցելով տարբեր փառատոններին: Ահա այս մեկը ձկան փառատոնի համար է, այս մեկը տոլմայի, սա էլ խորովածի…»:
Հակոբյանը, երևի թե, մասնակիցներից ամենափորձառուն է: Մինչ Խորհրդային Միության փլուզումը աշխատել է «Ինտուրիստ» համակարգում, իր խոհարարական արհեստով ուրախացրել է «Դվին» և «Անի» հյուրանոցների ռեստորանների հյուրերին: Նրան վստահորեն կարելի է անվանել խորովածի փառատոնի նախահայր՝ կանգնելով ակունքներին, կողք կողքի կազմակերպչի՝ «Հայկական խոհարարական ավանդույթի զարգացում և պահպանում» ՀԿ ղեկավար Սեդրակ Մամուլյանի հետ: Այժմ նա հաճույքով նշում է, թե որքան շատ քաշ է հավաքել իրենց «զավակը»: «Այժմ և փառատոնի անցկացման վայրն է ավելի ընդարձակ, և մասնակիցների թիվն է տպավորիչ, մոտ 12-13 մանղալների փոխարեն, որոնք առկա էին առաջին փառատոնին, այսօր հաշվեցինք 40 մանղալ: Հատկապես ուրախացնում է կազմակերպումը. բոլոր տաղավարները ծածկերի տակ են, գրեթե բոլոր խոհարարները համազգեստով են, շուրջը մաքրություն է, փոխվել է նաև մատուցման մշակույթը՝ բազմատեսակ սոուսներով, կանաչեղենով, համեմունքներով: Այնպես որ մարդիկ գոհ են. համտեսում են, վայելում մթնոլորտը»:
Իրականում և հանրապետության հյուրերը, և հայրենակիցները, հաճույքով էին ապրանքավորում խորովածը՝ չնայած կծող գներին: Խոզի մսի շամփուրը միջինում գնում էր 2000 դրամով (մոտ 4 դոլար), նապաստակինը՝ 2500 դրամով (մոտ 5 դոլար): Տոնական օրվա կեսին միայն մեկ կետում իրացվել էր 80-100 կգ խոզի միս: Եվս 20 կգ ենթդրաբար պետք է մատուցվեր օրվա ավարտին:
Հոբելյանական օրվա պատվին կազմակերպիչները որոշել էին երկարացնել հաճույքը՝ Ախթալայում մնալով երկու օր. առաջին օրը մրցույթը կազմակերպվել էր մասնագետների համար, երկրորդ օրը տրամադրեցին սիրողներին: Այդպիսինների թվում էին գրողներ և ֆիզիկոսներ, ոստիկաններ, բանկի աշխատակիցներ և նույնիսկ քննիչներ՝ «Ուտող-խմող» զվարճալի անվամբ հասարակական կազմակերպության անդամներ: Գործին էին մոտենում իմացությամբ և միաժամանակ չամիչով, ավելի ճիշտ՝ թզով:
«Լավագույն համ» նոմինացիայի հաղթողները երեք ընկերներն էին՝ Արթուրը, Արամը և Աշոտը, մատուցեցին գառան միսը ոչ այլ կերպ, քան այդքան հետաքրքիր մրգային գարնիրով: Ժյուրին գնահատեց նրանց խոհարարական մտքի թռիչքը՝ այս նոմինացիայում շնորհելով երկրորդ պատվավոր մրցանակը: Իսկ առաջինը շնորհեցին «Փարվանա» ռեստորանին: Թեպետ հաղթեցին այս համեղ փառատոնի բոլոր մասնակիցները. ևˊ համտեսեցին, ևˊ պարեցին: Ըստ ավանդույթի, Ախթալա էին ժամանել նաև երաժշտական կոլեկտիվներ, ովքեր հատուկ կոլորիտ հաղորդեցին տոնին, որը հնարավոր է անցնի միջազգայինների շարքերը:
Ինչպես հայտնի է, հայկական ավանդական ուտեստի փառատոնն անցկացվում է օգոստոսի նախավերջին հանգստյան օրերը: Իսկ այժմ հայրենական խոհարարները մտադրված են հասնելու նրան, որպեսզի այդ օրը ներառված լինի միջազգային տոների ցուցակի մեջ: «Հայկական խոհարարական ավանդույթի զարգացում և պահպանում» ՀԿ ղեկավար Սեդրակ Մամուլյանի խոսքով, արդեն մշակվում է տոնի անցկացման կանոնակարգը, որը նախատեսելու է առանձին երկրների, կազմակերպությունների և մասնավոր անձանց՝ մեզ միանալու կարգը:
Ինչ վերաբերում է անցած միջոցառմանը, ապա թեկուզ առանց միջազգային կարգավիճակի, դրան մասնակցեցին բազմաթիվ օտարերկրյա հյուրեր: Բոլորին դիմավորում էին աղ ու հացով: Այսպես, առանձին տաղավարներից մեկը ողջունում էր Ռուսաստանից ժամանած հյուրերին լավաշներից պատրաստված հատուկ կոմպոզիցիայով: Գոծադրելով հումորի զգացումը՝ խոհարարները կետչուպով գրել էին «Ռուսաստան» և լավաշի պաստառը զարդարել բանջարեղենով: Ինչը ավելի շատ ոգևորեց ռուսներին, որոնք չէին թաքցնում իրենց հիացմունքը տեսածից և համտեսածից:
Իլյա Գուբարևը Երևան էր ժամանել փառատոնից մի քանի ժամ առաջ և միանգամից հայտնվեց ոչ այլ տեղ, քան ժյուրիի կազմում: «Ես առաջին անգամն եմ ձեր երկրում, եկել եմ ընկերության հրավերով, ռաֆտինգի (սպորտային լող լեռնային գետերով) զարգացման գործում օգնություն ցուցաբերելու նպատակով: Եվ ահա այսպես անսպասելի հայտնվեցի այս կոլորիտային միջոցառմանը,- պատմում է նա։ Դա ևˊ անսպասելի էր, ևˊ հաճելի: Եվ ի՜նչ համեղ»:
Զրուցակցի խոսքով, նա անկասկած խորոված փորձել է նաև իր հայրենի Պիտերում, և Ռուսաստանի այլ քաղաքներում, սակայն այնպիսի խորոված, ինչպիսին Հայաստանում է, ոչ մի տեղ չի փորձել: «Տարբերությունը և՛ մատուցման մեջ է, և՛ համի: Շատ համեմունքներ, անսովոր համ, իսկ կարևորը՝ ամեն ինչ շատ թեթև է: Մենք այստեղ շատ բան կերանք, երևի թե ժյուրիի դատին ներկայացված ուտեստներից մոտ 20 տեսակներ, որոշներից մեկ կտոր, որոշներից ավելի շատ: Չկարողացանք մեզ զսպել (ծիծաղում է): Եվ զարմանալի է, բայց չկա որևէ ծանրության զգացում: Ամեն ինչ անհավանական համեղ և գեղեցիկ է: Հենց առաջին տեղը անձամբ ես տվեցի խորովածին հսկայական սպիտակ ձկից՝ մինչ այս ինձ անծանոթ: Խորոված չէր, այլ արվեստի գործ»,- նշեց Գուբարևը:
Այժմ Իլյան մտադրված է լինել Հայաստանում նաև մասնավոր այցով, որպեսզի ավելի ուշադիր ծանոթանա երկրի հետ. «Մենք ընկերոջս հետ եկել էինք միայն երկու օրով, սակայն հասկացանք, որ դա ծայրահեղ քիչ է, որպեսզի այցելենք բոլոր տեսարժան վայրերը, որպեսզի լավ «փորձենք» Հայաստանի «համը»: Առաջին իսկ տպավորությունները պարզապես հիանալի են. զարմացնում և տրամադրում է ձեզ մոտ տիրող անհավանական ընկերասիրությունը, զարմանալի բաց լինելը և հյուրընկալությունը: Այստեղ մի մեծ ընտանիք է և դա շատ ձգող է»:
Դե ինչ, դատելով ամեն ինչից, խորովածի փառատոնի առաքելություններից մեկը, ժողովրդի համախմբումը, որի մասին ի սկզբանե խոսում էին կազմակերպիչները, իրականացվում է: Եվ պատահական չէ, որ Ախթալայի հետևից ապահով կերպով ամրապնդվել է խորովածի համահայկական մայրաքաղաքի կարգավիճակը: Իսկ խորովածն ընկալվում է ժողովրդի կողմից, որպես ցանկացած տոնական սեղանի անբաժան մասը, որպես մեր ազգի ոչ նյութական մշակութային ժառանգությունը:
Իրինա Գրիգորյան
