Էդուարդ Մարտինի Համբարձումյանը համարվում է բարձրակարգ մասնագետ ռեպրոդուկտոլոգիայի ոլորտում: Ըստ էության հենց նա է կանգնած հայրենական ռեպրոդուկտոլոգիայի հիմքում, ով վերջին տասնամյակում մայրական բերկրանք ապրելու ուրախություն է պարգևել Հայաստանի հազարավոր կանանց: Բժշկության մեջ նրա ձեռքբերումների մասին գիտեն բոլորը, սակայն քչերն են թերևս լսել երկրի գլխավոր՝ «կանանց» բժշկի այլ հմտությունների մասին: Իսկ դրանք իրենցից պակաս հետաքրքրություն չեն ներկայացնում:
Երկու հիանալի, սրամիտ աֆորիզմների հավաքածուների հեղինակ, որոշ իմաստով փիլիսոփա Էդուարդ Մարտինովիչը աշխարհին ի ցույց դրեց իր հերթական տաղանդը՝ այս անգամ կոմպոզիտորական…
Բոլորովին վերջերս Dalma News-ը հրապարակեց բժիշկ Համբարձումյանի հետ խիստ մասնագիտական թեմայով մի փոքր հարցազրույց: Իսկ անցյալ շաբաթ լրագրող Հայկ Խալաթյանը նրան «բռնեցրեց» Մոսկվայում, որտեղ մեծ հաջողությամբ անց է կացվում հենց Էդուարդ Համբարձումյանի ստեղծած երաժշտությամբ բեմադրված բալետը:
Էդուարդ Մարտինովիչ, Դուք հայտնի բժիշկ եք, ի՞նչն է Ձեզ ստիպել ակտիվ գործունեությունն ուղղել բոլորովին այլ, բժշկությունից շատ հեռու մի ոլորտ:
Այո, ես բժիշկ-գինեկոլոգ եմ, ռեպրոդուկտոլոգ, երկար տարիներ Հայաստանում աշխատել եմ որպես մանկաբարձ-գինեկոլոգ, այնուհետև երեք տարի անց եմ կացրել Ֆրանսիայում՝ Փարիզում, որտեղ զբաղվել եմ գիտական գործունեությամբ, մասնագիտացել եմ ռեպրոդուկտոլոգիական բժշկության ոլորտում, ավելի հստակ՝ էքստրակորպորալ բեղմնավորման մեջ:
Հետո ԱՄՆ-ում՝ Բոստոնում, աշխատելու հրավեր ստացա, որտեղ էլ անցկացրի կյանքիս 10 տարիները: Այդտեղ բնականաբար կրկին զբաղվում էի գիտությամբ ու աշխատում էի ԷԿՈ ոլորտում:
Եվ ահա, արդեն 10-րդ տարին է, ինչ Հայաստան եմ վերադարձել ու հիմնել եմ իմ՝ «Ֆերթիլիթի սենթր» անունը կրող էքստրակորպորալ պտղաբերության ու վերարտադրողականության կլինիկան: Ես նաև հանդիսանում եմ Մարդու վերարտադրողական բժշկության հայկական ասոցացիայի գործող նախագահը:
Այս ամենը՝ բժշկության մասով…
Ինչ վերաբերվում է արվեստին, ապա դա միշտ իր տեսակի մեջ հոբբի է եղել: Ես դեռ մանկուց դաշնամուր էի նվագում ու երաժշտություն գրում: Իմ առաջին ստեղծագործությունները, որոնք մինչև հիմա դեռ պահպանվել են, գրվել են 11 տարեկանում: Միշտ ստեղծագործել եմ ինքս ինձ համար, երբեք չեմ մտածել իմ գործերը լայն լսարանի հրամցնելու մասին: Մեծ ստեղծագործությունների մասին միտք էլ չկար, մինչև վերջերս…
Վերադառնալով Հայաստան՝ ես հասկացա, որ շատ եմ ուզում իմ բոլոր փոքր ստեղծագործությունները, որոնք, ի դեպ, չափազանց շատ են, հավաքել մեկ տեղում ու առանձին սկավառակ թողարկել:
Իմ երաժշտությունը գործիքային երաժշտություն է, շատ ժամանակակից ու լսելիքի համար շատ հաճելի: «Երազ»-ը ռուսերեն թարգմանությամբ նշանակում է կամ երազանք, կամ պարզապես երազ՝ կախված ենթատեքստից:
Սկավառակի տրամաբանությունն ու փիլիսոփայությունը տարբերվում է այն մեկից, որը մենք հետագայում վերածեցինք բալետային լեզվի: Իմ սկավառակի տրամաբանությունը հիմնված է հենց հայկական ժողովրդական «Երազ» երգի վրա. «Ես լսեցի մի անուշ ձայն, իմ ծերացած մոր մոտ էր, փայլեց նշույլ ուրախության, բայց ափսոս, որ երազ էր…»:
Հենց այս մեղեդին էլ հիմք հանդիսացավ ողջ երաժշտության համար ու որպես լեյթմոտիվ հանդես է գալիս բոլոր տներում, իսկ դրանք ընդամենը 11-ն են: Բայց հարկավոր է շատ ուշադիր լսել՝ հասկանալու համար, թե հատկապես որտեղ է այն:
Որպես փիլիսոփայական հիմք ծառայեց այն, որ մարդկային ողջ կյանքը՝ սկզբից մինչև վերջ, ոչ այլ ինչ է, քան երազ: Կյանքը սկսվում ու ավարտվում է, ու այն ինչ եղել է, ընդամենը երազ է… Ահա այսպես, շերտ առ շերտ ընդլայնվեց իմ երաժշտական հավաքածուի կոնցեպցիան:
Սկավառակի շնորհանդեսին ես ծանոթացա Սպենդարյանի անվան օպերային և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնի պրիմա-բալերինուհի և խորեոգրաֆ Ժակլին Սարխոշյանի հետ: Նա մոտեցավ ինձ ու ասաց, որ իմ ստեղծագործությունը լսել է 10-12 անգամ, ու նրա մտքում հասունացել է բալետի գաղափարը: Իսկ ի՞նչ կարող է նման դեպքերում ասել հեղինակը: Աստծո սիրույն, եթե դուք այդպես եք զգում, ապա մենք միայն ուրախ ենք, առավել ևս, որ անձամբ ինձ մոտ էլ նման մտքեր կային: Ես նույնիսկ իմ ընկերներին էի խնդրել այդ ամենը մեկ այլ ձևաչափի մեջ դնել:
Եվ ահա, երկու-երեք ամիս անց ամեն բան պատրաստ էր: Իհարկե մենք շատ էինք աշխատում՝ արագ տեմպերով առաջ գնալով: Սկավառակի շնորհանդեսը կայացավ 2012 թվականի ապրիլ ամսին, իսկ նոյեմբերին պատրաստ էր նաև բեմադրությունը: Երաժշտական հավաքածուի վրա ես և իմ գործիքավորող Վահան Նահապետյանը աշխատեցինք երկու տարի, քանի որ ոչ մի շտապելու բան չունեինք: Ինձ համար դա հոբբի էր, ներշնչանք, հոգեկան բավարարվածություն: Այն, ինչ ես ուզում էի պատմել, նպատակային ստեղծագործություն էր: Եվ ահա, ես և Ժակլին Սարխոշյանը որոշեցինք դա վերածել բալետի, պարի լեզվի:
Առաջին ներկայացումը բարեգործական էր, ու մեր Վերարտադրողական բժշկության ասոցացիայի հովանավորությունը հենց այնպես չէր: Դա շատ խորհրդանշական էր, քանի որ այդ բալետը կնոջ երազանքի, բաղձանքի մասին է, ում իր երազում այցելում է մայրն ու խորհուրդներ տալիս, նա խորհրդակցում է իր մոր հետ, թե ի՞նչ և ինչպե՞ս անի, ո՞ւմ իրեն կյանքի ուղեկից ընտրի, իր նպատակների ու արժեքների մասին է: Սա ժամանակակից կնոջ անընդհատ որոնող հոգու կերպարն է:
Այս կերպ մենք բեմադրեցինք ներկայացումը, որպեսզի ստեղծենք բարեգործական ֆոնդ և այդ գումարով օգնենք չբերությամբ տառապող կանանց, զույգերին, որոնք իրենց թանկարժեք բուժումներ թույլ տալ չեն կարող: Ներկայացումը մեկ անգամ ցուցադրվեց Ստանիսլավսկու անվան թատրոնում, ևս մեկ անգամ՝ Օպերային թատրոնում: Իսկ հետո ներկայացումը դիտեց Ակադեմիական թատրոնի գեղարվեստական խորհուրդը և որոշում ընդունեց այն իր խաղացանկի մեջ ընդգրկել:
Դահլիճը լեփ-լեցուն էր, և դուք գիտեք, որ մենք աշխարհին Արամ Խաչատրյան տվող ազգն ենք եղել: Գրիգորովիչն անձամբ էր մեզ մոտ եկել՝ «Սպարտակը» բեմադրելու, որը մինչև օրս ցուցադրվում է: Մենք հիանալի պարողներ ունենք, ու Ակադեմիական թատրոնը մշտապես լիքն է, երբ ցուցադրում են «Սպարտակը», «Գայանեն», «Ժիզելը»:
Իսկ այստեղ թե երաժշտությունը, թե ինքը՝ բեմադրությունը, նեոդասական է: Պարուհին կարող է քայլել, ինչ-որ բան անել, ցույց տալ, պարել: Այսինքն սա սինթետիկ արվեստ է, որն առավել ակտուալ ու առավել պահանջված է, քան «Ժիզելը» կամ «Շելկունչիկը»:
Հանդիսատեսը դրան պատրա՞ստ է:
Այո, հանդիսատեսը հավանում է մեզ, մենք լեփ-լեցուն դահլիճներ ենք ունենում, չնայած Մոսկվայում մեկ այլ բեմադրություն է լինելու, որի վրա աշխատել է Սոնա Հովսեփյանը: Իսկ առաջինի վրա՝ Ժակլին Սարխոշյանը: Ինչ կլինի հիմա, նույնիսկ ասել չեմ կարող:
Ինչպե՞ս ծնվեց Մոսկվայում ներկայացումը ցուցադրելու գաղափարը:
Մենք հասկացանք, որ այն պետք է ցույց տալ բոլորին ու որոշեցինք, որ եթե պետք է շրջենք աշխարհով մեկ, ապա լավ կլինի սկսենք բալետի մայրաքաղաքից, ու ըստ մեզ՝ երաժշտական լավագույն կառույցից՝ Մոսկվայի միջազգային երաժշտության տնից: Այն ավելի բաց է, ավելի դեմոկրատական:
Մեծ թատրոնը մնում է Մեծ թատրոն, բայց սա դասական է՝ չափազանց լուսավոր ու ոչ այնքան բաց, որքան երաժշտության տունը: Այդ ամենին ավելացնենք նաև Եվրոպայի ամենամեծ՝ Սվետլանովսկու դահլիճը: Այնպես որ մենք որոշեցինք սկսել հենց այստեղից, որպեսզի ունենանք այն այցեքարտը, որը կվկայի, որ բալետի, խորեոգրաֆիայի ու ժամանակակից երաժշտության ոլորտում Հայաստանն իսկապես արժեք է ներկայացնում: Մեզ այնպես է թվում, որ գաղափարը, որի կրողները հանդիսանում ենք մենք, ինքնին արժեքավոր է: Իսկ ահա թե որ քաղաքում ու որ դահլիճում այն տեղի կունենա, դա արդեն այդքան կարևոր չէ:
Բեմադրության մեջ գործող բոլոր պարուհիները մոսկովուհիներ են: Մենակատարուհի Անաստասիա Պերշենկովան ՌԴ վաստակավոր արտիստ է, Կ. Ս. Ստանիսլավսկու անվան և Վլ.Ի. Նեմերովիչա-Դանչենկոյի թատրոնների գլխավոր մենակատարը, գրականության ու արվեստի ոլորտում Մոսկովյան պարգևի մրցանակակիրը:
Բեմադրությունը Ռուսաստանի ժամանակակից խորեոգրաֆիայի ոլորտի բալետի գլխավոր վարպետ, SONA HOVSEPYAN COMPANY –ի հիմնադիր ու ղեկավար Սոնա Հովսեփյանինն է: Նա արդեն երկար տարիներ է Երաժշտության տանը, «նոր բալետում» ներկայացումներ անում: Սոնան վաստակավոր պարուհի ու խորեոգրաֆ է:
Ունե՞ք նոր ստեղծագործական ծրագրեր:
Գիտե՞ք ինչպես, արվեստը կանգնեցնել հնարավոր չէ, ինչպես ասել է Ժվանեցկին՝ դա պրոցես չէ, դա վիճակ է: Այստեղ հնարավոր չէ սկսել ու ավարտել, դու դրա մեջ ու դրանով ապրում ես: Մենք աշխատում ենք Աննա Ամասի հետ, նա կպատմի այն նորամուծության մասին, որը մենք ընդգրկել ենք այս բեմադրությունում: Մենք նոր գաղափարներ ունենք, դեռևս չեմ ուզում բացել փակագծերը, քանի դեռ վստահ չենք՝ արդյո՞ք նորն էլ է բալետ լինելու, թե ոչ, բայց հաստատ որևէ արտասովոր բան կլինի: Ապագայի հետ կապված մենք շատ օրիգինալ մտքեր ունենք: Սա նույնպես օգնում է, հարկավոր է քայլել ժամանակին համընթաց, օգտագործել այն հնարավորությունները, որոնք մեզ տալիս են ժամանակակից տեխնոլոգիաները, ու արվեստի միջոցով ցույց տալ 21-րդ դարի ակտուալ գաղափարները:
Աննա Ամաս- նկարչուհի: Երևանյան ներկայացման ժամանակ ես հագուստների մոդելավորող ու բեմական նկարիչ էի: Հետագայում արդեն ավազային անիմացիայի նկարիչ: Մոսկովյան ներկայացման մեջ ես միայն ավազային անիմացիայի վրա էի աշխատում:
Տեխնոլոգիական ի՞նչ հետաքրքիր նորամուծություններ կօգտագործվեն բեմադրությունում:
Ինքը՝ մտահաղացումը, հետաքրքիր էր նրանով, որ մենք որոշեցինք միևնույն ներկայացման մեջ համադրել երաժշտությունը, պարը, գեղանկարչությունը, և դա դարձավ մեր խաղաքարը: Ինչո՞ւ ներկայացումը պսակվեց մեծ հաջողությամբ՝ լեփ- լեցուն դահլիճներով: Որովհետև յուրաքանչյուրը՝ թե երաժշտության, թե պարի, թե բալետի սիրահարն այդտեղ իր համար ինչ-որ հետաքրքիր ու նոր բան էր գտնում … Ամենայուրահատուկն այդտեղ ավազային անիմացիան էր, որը Հայաստանում այդքան էլ հայտնի բան չէր, դրա համար հանդիսատեսին միտքը շատ դուր եկավ: Բեմադրությունն ասես մեկ շնչով է ընթանում, հանդիսատեսը չի ձանձրանում, ներկայացումն իր լարվածությունը պահում է սկզբից մինչև վերջ: Գումարած այդ ամենին նաև ավազային անիմացիան, այսինքն եթե հանդիսատեսին հասկանալի չէ պարի լեզուն, ապա ավազային անիմացիայի օգնությամբ նա կհասկանա այն կերպարի, գաղափարի էությունը, որը ցանկանում է տեղ հասցնել բեմադրիչը:
Ես նոր մտահաղացումներ ունեմ, բայց առայժմ դրանց մասին չեմ խոսի: Կան նոր նպատակներ, նոր ծրագրեր, որոնց վրա արդեն աշխատում ենք, և հուսով ենք՝ մոտ ապագայում հանդիսատեսը դրանք կտեսնի:
Զրուցեց՝ Հայկ Խալաթյանը
