Dalma News 2021-ci ildə Azərbaycanın iqtisadi yekunları və 2022-ci ildə gözlənilənlər haqqında Azərbaycan iqtisadçısı Natiq Cəfərli ilə söhbət etmişdir.
İlin iqtisadi nəticələrini necə qiymətləndirərdiniz? Azərbaycan iqtisadiyyatı pandemiyadan əvvəlki göstəricilərə qayıda bilibmi?
Əgər aprel-may aylarından başlayaraq makroiqtisadi göstəricilərin yaxşılaşmağa doğru getdiyini və biz 2021-ci ili ÜDM-in 5,3% artımla bağladığmızı nəzərə alsaq, bu, iqtisadiyyatda enişin bitdiyini göstərir; və biz makroiqtisadi göstəricilərdə artıma keçmişik. Təbii ki, bunda çox bahalaşan neft qiymətlərinin böyük rolu olub və bu il Azərbaycan neftinin bir barelinin orta qiyməti 75 dollar civarında olacaq. Neftin qiymətinin bu qədər artacağını heç kim proqnozlaşdıra bilməzdi.
Makroiqtisadi göstəricilər neftin qiymətindən çox böyük dərəcədə asılı olduğuna görə bu, faktiki olaraq ölkənin iqtisadi sabitliyində həlledici rol oynamışdır.
Ticarət balansı müsbətdir, ölkəyə valyuta axını böyükdür. Bütün bunlar onu göstərir ki, əgər biz hətta pandemiyaya qədərki dövrə qayıtmasaq da, çox yaxşı irəliləmişik.
Enerji resurslarının yüksək qiymətlərinə baxmayaraq, Azərbaycanda inflyasiyanın yüksək səviyyəsi nə ilə bağlıdır?
Qiymətlərin artmasını izah etmək üçün istinad edilə biləcək yeganə obyektiv səbəb 2021-ci ildə dünya bazarlarında da qiymət artımının güclənməsi ilə bağlıdır. Ərzaq inflyasiyası son 30 ilin bütün rekordlarını vurur— bəzi seqmentlərdə artıq 15-20% -ə yaxındır. Logistika bahalaşıb, konteyner daşımalarının haqqı 2019-cu illə müqayisədə 4 dəfə artıb. Bu, yeganə obyektiv səbəbdir. Qalan hər şey bizim iqtisadi modelimizdən asılıdır. Ötən ilin əvvəlində hökumət dizel yanacağının və benzinin qiymətlərini müvafiq olaraq 34% və 11% artırıb. Qaz, su, elektrik enerjisi tarifləri bahalaşıb. Bu artım xidmət və istehsal sahəsində, xüsusilə də kənd təsərrüfatında öz təsirini göstərməli idi. Dövlət bu seqmentlərdə qiymətləri müvəqqəti ölçmədə artırmağa düzgün başlamayıb. Bu da ölkədə inflyasiyanı sürətləndirdi. Üstəlik, Azərbaycanın illərlə həllini tapmayan xroniki problemləri də var. Bu, konkret rəqabət mühitinin olmamasıdır, bu, həmçinin inflyasiyaya təsir göstərən bürokratik biznesdir.
Ölkədə əmək haqqı və pensiyaların artımı qiymətlərin artımına nə dərəcədə mütənasibdir? Hakimiyyətdə əhalinin sosial problemlərinin həllini təmin etmək mümkündürmü?
2021-ci ilin rəsmi məlumatlarını götürsək, bizdə əhalinin gəlirlərində real artım olmayıb. Əksinə, real gəlirlər nəzərəçarpacaq dərəcədə azalıb. Çünki ölkə üzrə nominal gəlirlər orta hesabla 2% artıb, əgər ərzaq inflyasiyasını nəzərə alsaq, onda belə çıxır ki, əhalinin gəlirlərinin real artımı olmayıb. Əksinə, 2021-ci ildə real gəlirlərin azalması son 10-15 ildə ən güclülərdən biridir.
2022-ci ilə gəlincə isə, dövlət minimum əməkhaqqı, dövlət məmurlarının pensiyaları və maaşlarını 20% qaldırmaq qərarına gəlib. Amma əgər yeni ildə hökumət inflyasiyanı cilovlaya bilmirsə, artıq indidən demək olar ki, bu 20% heç yerə getməyib. Vətəndaşlar maaşların, pensiyaların bu artımını hiss edə bilməyəcəklər.
Bununla inzibati üsullarla mübarizə aparmaq mümkün deyil. İnflyasiyaya qarşı mübarizə üçün istifadə edilə biləcək iqtisadi və inzibati alətlər lazımdır. Amma biz bunu görmürük. Məsələn, ölkə daxilində enerji daşıyıcılarının qiymətini qaldırmaq lazım deyildi. Bu, inflyasiyaya çox böyük təsir göstərmişdir. İkincisi, daha çevik vergi və gömrük siyasəti aparmaq olardı. İdxalın güclü olduğu sahələrdə gömrük rüsumlarını ləğv etmək və ya onları ciddi surətdə azaltmaq lazım idi. Belə bir yanaşma yoxdur və hətta gözlənilmir. Üstəlik, ölkədə rəqabət mühiti yoxdur. Bütün bunlar inflyasiya prosesini sürətləndirir. Hesab edirəm ki, inflyasiya bu il də davam edəcək, xüsusilə də qida məhsulları üzrə.
Hakimiyyət ölkə iqtisadiyyatını diversifikasiya edə bilirmi? Azərbaycan iqtisadiyyatının neft və qaz ixracından asılılığını azaltmaq? 2021-ci ildə bu istiqamətdə fəaliyyətinizi necə qiymətləndirirsiniz?
Artım baş verir. Biz artım həcmini qeyri-neft seqmentində görürük. Amma faiz baxımından, demək olar ki, heç nə dəyişmir. Son 15 il ərzində Azərbaycanın ixracının 95% – i enerji resurslarının payına düşür. Qeyri-neft sektoru da artır, amma çox zəif. Oraya qızıl da daxil edildi, amma o da faydalı qazıntıdır. Ora həmçinin digər əlvan metallar da daxil olunmuşdu. Belə ki, xammal komponenti artır. Ona görə də mən düşünmürəm ki, bu il bu tendensiya dayandırılacaqdır.
Neft iynəsindən çıxmaq üçün struktur islahatları lazımdır. Təkcə iqtisadi addımlarla buna nail olmaq mümkün deyil, ölkədə struktur islahatları lazımdır. Nə qədər ki, institusional islahatlar aparılmayacaq, qeyri-neft sektorunun inkişafını gözləməyə dəyməz.
Аnаr Hüseynov
