Daim dünya şəhərləri və kəndlərinə gedən siyasi eksрertlər dəstəsində son bir neçə il ərzində yalnız tənbəl olanı din ardıcılları da daxil olmaqla xristianlıq və onun irsinin elə öz vətəni – Yaxın Şərqdə fiziki məhvi haqqında yazmamışdır. Bu fakt artıq göz qabağındadır, proqnozlar isə bir o qədər də təsəlliverici deyil. Hətta əgər məlum səriştəsizlik və adi qorxudan imtina edilərsə belə, fərqi yoxdur, yenə cansıxıcı bir mənzərə alınar.
Yaxın Şərq, on beş illik nisbi sakitlikdən sonra (əlbəttə,burdaki ölçülərlə) yenidən alovlanmışdır. Daim hadisələrin episentrində olan, bəzilərinin isə belə hadisələri birbaşa təşkil etdiyi dünya dövlətlərindən hər biri təbii ki, öz xeyrini güdür, lakin bir çox proseslər artıq xeyli dərinə kök ataraq, ssenarist və rejissorların nəzarəti altından çıxmışdır.
Burda «Əl-Qaidə», «Cеbhət ən-Nüsrə», İŞİD və yüzlərlə olmasa da böyüklərin qol-budaq atmasından yaranmış onlarla kiçik terror təşkilatlarının meydana çıxma səbəblərini təhlil etməyə lüzum olmadığı kimi, xristianlığın tarixi və onun Yaxın Şərqdəki rolundan da bir daha söz açmağa ehtiyac yoxdur.
Kifayət qədər aydındır ki, böyük terrorçu təşkilatları – ABŞ, Böyük Britaniya və daha bir neçə region dövlətlər, çox vaxt isə özünü regional dövlət yerinə qoyan bəzi ölkələrin törəmələridir. Anqlosaksların siyasi əxlaq normalarını, daha doğrusu, onun olmadığını nəzərə alaraq, ABŞ-nın bir sıra qrupları qəsdən yaradıb silahlandırdığına çox az adam şübhə edir. Ancaq burda demək olar ki, onların hamısı öz səhvlərindən ibrət dərsi almır: müəyyən bir çəkiyə və möhkəm silahlanmaya nail olandan sonra süzeren hakimiyyətin əli altından çıxır və yalnız öz maraqları üçün fəaliyyətə başlayırlar.
Bax, onda amerikalılar məsələn, gah İŞİD-i bombalamaqdan imtina etməklə, gah nəyi bombaladıqlarını bilməyərək, ya da ümumiyyətlə Suriyanın hökumət ordusuna zərbə endirməklə özlərini qeyri- adekvat aparmağa başlayırlar. Sonra əlbəttə, üzr istəyirlər. Lakin elə düşünmək lazım deyil ki, amerikalıların sağ əli sol əlin nə törətməyə hazırlaşdığından xəbərsizdir.
Bu cür İŞİD kimi təşkilatı təkcə partizanlıqla yaratmaq olmaz. Bu, əlində çox ciddi pul, ağıllı və öz işini bilən mütəxəssislərin işidir. Bəli, savadsız çoban və işsizləri ağır yükə dönəndən sonra aldadıb heyfslənmədən top qabağına göndərmək asandır. Amma ağıllı savadlı mütəxəssislərə pul ödəmək lazımdır, həm də az yox, əks təqdirdə tutalım, yaxşı kompyüterçi haradasa Londonda öz rahat işini qoyub, birdən-birə nə üçün muzdla islam fundamentalistlərinə qulluq etməlidir!?
Yeri gəlmişkən, bu fundamentalistlərin hər hansı dinə olduğu kimi həqiqi islamla da heç bir əlaəsi yoxdur, bu, ümumi bir yerdir. yoxdur münasibətləri kimi və hər hansı bir din, bu, ümumi bir yeri var. Onlar – əllərində silah olanlardan hər kəs planetə öz iradəsini diktə etməyə çalışır, bu imkan isə enerji resursları,həm də onun böyük hissəsi üzərində nəzarət vasitəsilə verilir.
İŞİD və onun kimilər üçün ən basilica maneə isə – Yaxın Şərq xristianlarıdır, çünki müsəlmanları «düzgün islama» sədaqətə məcbur, itaətsizlik halında isə məhv etmək olar. Xristianlari isə həm də başqalarını qorxutmaq üçün həmişə və dərhal məhv etmək lazımdır.
Və belə çıxır ki, son aylar ərzində İŞİD-in xeyli hərbi itkilərinə baxmayaraq, nəzarət altında olan ərazilərdə on minlərlə xristian qalmaqdadır. Hüquq müdafiəçiləri bir səslə Yaxın Şərqdə bu dinin kökünün tam kəsilmə yolunda olmasından xəbər verirlər. İslamçı qruplar təmizləmələr təşkil etdiklərindən dindarlar regionu kütləvi şəkildə tərk edirlər . Ötən il ərzində azı yeddi min nəfər yandırılmış, başları kəsilmiş və güllələnmişlər. Belə irimiqyaslı edamları dünya sanki çoxdan unudulmuş «xristianları təqib» ifadəsi yaranandan bəri görməmişdi. Maraqlıdır ki, iki min il keçəndən sonra, müqəddəs torpaqlarda tarix yenidən təkrar olunur.
Bir sıra Yaxın Şərq ölkələrində xristianlıq ona görə yoxa çıxma yolundadır ki, islamçı qruplar etnik təmizləmələr aparırlar. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, belə olan şəraitdə beş ildən sonra İraqda xristianlıq yox ola bilər. Və bu, hələ yalnız İraqdır. Xristian icmasının çox mühüm olduğu və hələlik yenidən xarabalıqlara dönməyən Livanda bu icma ilbəil azalır.
Ekspertlər qeyd edirlər ki, xristianlar islam ekstremistləri üçün bir gəlir mənbəyidir. Şəxsi əmlak, kilsə avadanlığı – heç olmasa hər hansı bir dəyərə malik hər şey alınıb-satılır. Təkcə keçən il Yaxın Şərqdə və Şimali Afrikada terrorçular tərəfindən demək olar ki, 2,5 min kilsə talan, daha sonra isə məhv edilmişdir. Hərçənd adamlar da aktivlərə çevrilir. Bir çoxlarını İŞİD ya köləliyə qəsb edir ya da girov götürür. Ekspertlər qeyd edirlər ki, burada nümunəvi edamların öz xüsusi rolu var.
«Şübhəsiz, insan alveri idişçilərin mühüm gəlir mənbələrindən biridir. Və məhz buna görə də onlar işğal etdikləri xristianların, digər dinlərdən olan şəxslərin alverini təşviq etmək üçün tez-tez nümunəvi aksiyalara əl atırlar. Bu, özünəməxsus biznes növünə çevrilir», – deyə REA Dünya iqtisadiyyatı institutunun baş elmi əməkdaşı Viktor Nаdеin-Rayevski müsahibələrindən birində bəyan etmişdir.
Hələbdə baş vermişlər və hazırda baş verənlər sarsıdaraq şok və dəhşətə gətirir. Şəhərin demək olar ki, bütün xristian məbədləri dağıdılıb (20-dən artıq), insan qurbanları və qaçqınların sayı yaxınlarda səngiyən, sonra isə yeni bir qüvvə ilə alovlanıb davam edən döyüşlər ucundan adekvat hesablamaya sığmır. Vətəndaş müharibəsinədək Hələb yalnız özünün məşhur memarlığı, görməli mədəni yerləri ilə deyil, həm də Suriya xalqının xristian xəttinin daim mövcud olduğu yerlərdən biri kimi tanınmışdı.
Suriyada vətəndaş müharibəsinin lap əvvəlindən Hələbin erməni icması Suriya ordusu və müxalifət arasındaki döyüşlərin mərkəzində olmaqla böyük itkilərə məruz qaldı. Vəziyyət İD ilə birləşən qruplar ağına-bozuna baxmadan dinc əhalini vurmağa başlayarkən daha da pisləşdi. Ən azı Hələb rayonunda fəaliyyət göstərən qruplar Türkiyə tərəfindən silahlandırılaraq, Suriyaya oradan daxil olmuş və məqsədləri mülki əhalidir. Onlar , ermənilərlə məskunlaşmış Кесабa hücum etmiş, indi Hələb hücum altındadır və xristian məhəllələri, xüsusilə Nor Gyuğa yön alırlar. Erməni kilsələri, məktəblər, idarə, ev və mağazalar tamamilə və ya qismən dağılmış və Hələb erməniləri artıq çoxlu erməni qaçqının olduğu Latakiyaya qaçmalı olurlar.
Bəs islamçı təhlükənin Cənubi Qafqaza təhdidi nədən ibarətdir? Məişət səviyyəsində burada o, regiona az dəxli olan bir ucqar kimi qəbul edilir. Amma bu, məişət səviyyəsində. Ciddi siyasət səviyyəsində isə, o, hətta Ermənistanda Rusiya hərbi bazasının yerləşmə amili nəzərə alınmaqla belə, tamamilə real görünür. Rusiyanın Suriyadakı hadisələrə kəskin və ikibaşlı olmayan rеaкsiyası buna ən yaxşı sübutdur.
İŞİD tərəfindən bilavasitə təhlükə halında hətta hərbi baza Ermənistan üçün tam təhlükəsizlik qarantı olmayacaq. Gürcüstan NATO-nun nüfuzu altındadır, ancaq nəzərə alsaq ki, bu blokda ən əsas hazırda son dərəcə müstəqil olan islamçı terror amilinə səylə təsir göstərmək vasitə və üsulu arayan ABŞ-dır, vəziyyət hər an dəyişə bilər. Üstəlik, Amerikanın Gürcüstan və Azərbaycana böyük təsiri var, rusiyapərəst Ermənistanda isə özünün dünyada ikinci ən böyük səfirliyi fəaliyyət göstərir ki, yəqin orda yalnız təkcə kraxmallanmış diplomatlar çalışmır. Burada həmçinin nəzərə almaq lazımdır ki, ABŞ MKİ-si ənənəvi olaraq islamçı qruplaşmaları, Pentaqon isə —dünyəvi xarakterli qrupları dəstəkləyir və yaraqlıların bir qrupdan başqasına keçməsi dəfələrlə qeydə alınmışdır. Burada başqa bir amil, real vəziyyəti izləməyi çətinləşdirən özünəməxsus mimikriya da mövcuddur. Gürcüstan və Ermənistan isə xristian ölkələri kimi, İŞİD tərəfindən məhv edilmə üçün nəzərdə tutulur.
Azərbaycan isə tamamilə dünyəvi dövlətdir və ölkəni kifayət qədər avtoritar rejim idarə etdiyindən hələ ki, orada fundamentalizm nüfuzunun təsiri azdır. Lakin Azərbaycan Türkiyənin mühüm təsiri altındadır, bu ölkə rəhbərliyinin terrorçularla əlaqələrinin üstünün açılması, isə Ərdoğanın qeyri-müəyyənliyi və ölkədəki daxili vəziyyətin o qədər də sabit olmaması ilə əlaqədar hər şey gözləmək olar. Ancaq axı İŞİD-in Azərbaycanda müəyyən sosial bazası var. Orada İD sıralarına üzvləri xeyriyyə fondlarının köməyi ilə yoluna qoyub yığmaq mümkündür. Hərçənd, Azərbaycan hökuməti ölkədə hətta mülayim islam partiyalarının fəaliyyətinə hər cür mane ollur.
Türkiyə rəhbərliyinin İŞİD-lə əlaqələri isə heç də «Kreml təbliğatı» deyil. Heç kim olmasa da, məhz Almaniya hökuməti hesab edir ki, Türkiyə rəhbərliyi bilərəkdən Yaxın Şərq terrorçuları ilə əməkdaşlıq edir – sollar partiyasının parlament sorğusuna AFR nazirlər kabinetinin yazılı cavabında məhz bu barədə danışılir: bu cavab ARD telekanalının sərəncamına düşüb. Bununla belə siyasət siyasətçiliyində qalır – Berlində terrorçuların illər boyu dəstəyini, ancaq məlumatın yalnız Moskva və Ankaranın yaxınlaşması başlayandan sonra açıqlandığını, Almaniya kansleri və Xİ nazirinin isə Türkiyəni tənqidi qəsdən geri çəkdiklərini etiraf etmişlər.
Bilavasitə Cənubi Qafqaz ölkələri yaxınlığında –Yaxın Şərqdə baş verən hadisələr regiondaki ictimai-siyasi və dini duruma təsir göstərməyə bilməz, lakin bu ölkələrin nə siyasi elitaları, nə də ictimai təşkilatlarının cihadçılarla qarşıdurma üçün böyük imkanları yoxdur.
İş burasındadır ki, islamçılar bu zaman regionda olmaya-olmaya təxribat-ideoloji müharibə aparmağın bütün müasir üsullarını mənimsəmişlər. Bu səbəbdən cihadçıların pozuculuq fəaliyyətinin qarşısının alınması üzrə işlər çox keyfiyyətli ola bilməz.
Terrorizmin sosial bazasının genişləndirilməsi üçün müəyyən sxem yaranmışdır.Bir qayda olaraq qanunsuz silahlı birləşmələrin ideoloqları, professional əskərlər dövlət sıralarına sosial şəbəkələr vasitəsilə daxil olurlar.
İnternetdə qeyri-radikal islama etiqad edən neofitlər və digər konfessiyaların müsəlman nümayəndələrilə fəal ideoloji iş gedir. Yalnız cihadçılar nəticələrə əmin olandan sonra onlar regiona gəlirlər. Bu baxımdan, yeri gəlmişkən, əhalisinin çox cüzi saynın islama etiqad etdiyi Ermənistan özünü az-çox rahat hiss edə bilər.
Əlbəttə , bu sxem universal deyil, – o, ildən-ilə təkmilləşir. Bunu Azərbaycan təcrübəsi göstərir ki, Suriya cihadçılarının sıralarına qeyri-siyasi qeyri-kommersiya təşkilatları cəlb olunmuşdu.
Ümumiyyətlə, yuxarıda qeyd olunanlardan çıxış edərək, Cənubi Qafqazda hətta region ölkələri arasında аntoqonist mövqein olmasına baxmayaraq, ekstremizmə qarşı mübarizə yollarının araşdırılması üzrə əlaqələndirmə mərkəzinin təşkili məqsədəuyğyndur. Rusiyanın Şimali Qafqazda antiterror tədbirlər kompleksinin həyata keçirilməsi üzrə müsbət təcrübəsi vardır. Hal-hazırda bu praktikanı bir çox dünya ölkələri tətbiq edir və Cənubi Qafqaz dövlətlərinin də ən qısa zamanda bu təcrübəni mənimsəməsinə ehtiyac duyulur.
Ruben Gülmisaryan
