Անդրկովկասին միշտ էլ հատուկ է եղել էթնիկ- կրոնական վառ պատկերը: Այստեղ ավանդաբար միահյուսվել են տարբեր մշակույթներ ու տարբեր ավանդույթներ: Սակայն Խորհրդային միության փլուզումն ու բնակչության արմատականացումը ի վերջո հանգեցրին միազգ պետությունների ձևավորմանը: Ընդ որում էթնո-ժողովրդագրական փոփոխություններից տուժեցին նաև տարածաշրջանի հեղինակավոր ազգերը: Միմյանց հաջորդող կոնֆլիկտները, ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին արտագաղթը, ազգերի միաձուլումը, ծնելիության անկումն ու մահացության ցուցանիշի բարձրացումը բացասաբար անդրադարձան Անդրկովկասի գրեթե բոլոր երկրների վրա:
Հայաստան
Հայաստանը համարվում է մոնոէթնիկ պետություն, որտեղ էթնիկ փոքրամասնությունը կազմում է բնակչության 2 % -ից էլ պակասը: Սակայն մինչ Խորհրդային միության փլուզումը Երևանում բնակվում էին տարբեր էթնիկ խմբերի ներկայացուցիչներ: Օրինակ՝ 1989թ. հայոց մայրաքաղաքում գոյություն ունեին օսեթների, թաթարների, մոլդովացիների, ֆինների, ղազախների, ինգուշների, դարղինների ու այլ ազգերի համայնքներ: Էթնիկական այդ խճանկարը վերացավ 1990-ականներին, երբ Հայաստանի բնակչությունը բախվեց սոցիալական արհավիրքների հետ՝ պայմանավորված հիմնականում Ղարաբաղյան պատերազմով:
Արտագաղթի արդյունքում Հայաստանի բնակչությունը կտրուկ կրճատվեց: Արտագաղթի պետական կենտրոնի փորձագիտական տվյալների ու սոցիալական հետազոտությունների համաձայն՝ 1988-2001թթ. Հայաստանը լքել է 1.1 մլն. մարդ: 2002-2007թթ. երկրից տարեկան հեռացել է 25 հազ. մարդ, գրեթե 60 հազ. մարդ համարվում է սեզոնային արտագաղթող: 2007թ.-ից հետո այդ ցուցանիշը հասավ տարեկան համարյա 30 հազ.-ի: Պաշտոնական տվյալներով երկրի բնակչությունը 2016թ. դրությամբ կազմել է 2,998,600 մարդ: Միջազգային կազմակերպություններն ու փորձագիտական հանրությունն ավելի իրատեսական տվյալներ են ներկայացնում, համաձայն որոնց երկրում ապրում է շուրջ 2,500,000 մարդ:
Էթնիկ փոքրամասնությունների մեջ գերակշռում են եզդիները, որոնցով խիտ բնակեցված են հատկապես երկրի արևմտյան հատվածները, նրանք առանձին խմբերով նաև ապրում են հանրապետության բոլոր շրջաններում ու Երևանում: Հարկ է նշել, որ եզդիական հասարակական կազմակերպությունները վիճարկում են պաշտոնական տվյալները, համաձայն որոնց երկրում ապրում է ընդամենը 35 հազ. եզդի: Եզդիական համայնքի ներկայացուցիչներն այլ ցուցանիշներ են ներկայացնում: Մի շարք դաշտային հետազոտությունների տվյալներով հանրապետությունում ապրում է ավելի քան 50 հազ. եզդի:
Անցյալում տասնյակ ռուսական գյուղեր էին տեղաբաշխված երկրի հյուսիսային այն հատվածներում, որոնք ենթարկվեցին կործանարար երկրաշարժի արհավիրքին: 1988թ.-ից հետո սկսվեց ռուսների արտահոսքը այդ տարածաշրջաններից: Ներկայումս Հայաստանի ռուսական բնակչությունը հիմնականում կենտրոնացած է Երևանում: Կրոնական փոքրամասնություն համարվող մոլոկաններով (նրանք, ովքեր չեն ընդունում ու չեն հետևում ուղղափառ եկեղեցու կանոններին) խիտ բնակեցված է Լոռու մարզը՝ Ֆիոլետովի ու Լերմոնտովի գյուղերը: Բացի դրանից՝ զգալի մեծությամբ ռուսական համայնք գոյություն ունի Տաշիրում, Վանաձորում, Ստեփանավանում: Ռուսներով խիտ բնակեցված շրջաններից մեկը՝ Կրասնոսելսկի շրջանը (այժմ՝ Ճամբարակ) Ադրբեջանի հետ ունեցած կոնֆլիկտի արդյունքում ամբողջովին դատարկվեց սլավոնական բնակչությունից: Եթե 1989թ. հանրապետությունում ապրում էր 52 հազար ռուս, ապա հիմա այդ ցուցանիշը 12 հազ.-ից էլ պակաս է:
Հայաստանի ասորիները կենտրոնացած են 4 գյուղերում՝ Արզնիում, Դիմիտրովում, Նոր-Արտագերսում ու Վերին Դվինում: Ընդ որում Արզնին ու Վերին Դվինը հանդիսանում են ամենախոշոր ասորիական գյուղերը ոչ միայն Հայաստանի, այլ ողջ տարածաշրջանի մասշտաբով: Միայն Վերին Դվինում ապրում է 1,400 ասորիական ընտանիք: Նոր-Արտագերս գյուղում ասորիները ապրում են հայերի ու եզդիների հետ համատեղ: Դիմիտրովում նրանք միայն հայերի հետ են ապրում: Բացի դա, ասորիների զգալի խմբեր ապրում են Երևանում, Աբովյանում, Բյուրականում, Արտաշատում, Արմավիրում, Արարատում ու Վանաձորում:
Առաջներում հույները Հայաստանում զբաղեցնում էին ավելի քան 10 բնակավայրեր: Սակայն հետո, հայրենիք հայրենադարձվելու ալիքի տակ Հայաստանի հույների թվաքանակը կտրուկ նվազեց: Դատարկվեցին այնպիսի հունական գյուղեր, ինչպիսիք են Մադանը, Հանքավանը, Շամլուգը, Տանձուտը, Բենդիկը, Սիսիմադանը: Անցյալում ապրող 10 հազ. Էթնիկ հույներից Հայաստանում մնացին ընդամենը 900 հոգի, որոնք տեղաբաշխված են Ալավերդի քաղաքում, Յագդան գյուղում, ինչպես նաև Երևանում ու Ախթալայում: Բացի այդ՝ հույների փոքր թվաքանակ ապրում է Ղարաբաղյան Մեխմանա գյուղում: Բայց Հայաստանում գործող հունական կազմակերպությունները նույնպես վիճարկում են իրենց բնակչության թվաքանակի պաշտոնական տվյալները: Հայաստանում հունական դեսպանատան տվյալներով երկրում ապրում է շուրջ 3 հազ. հույն:
Հայաստանի 9 գյուղեր խիտ բնակեցված են քրդերով, իսկ Երևանից ոչ հեռու գտնվող 6 գյուղեր բնակեցված են խառը՝ քրդերով, հայերով ու եզդիներով: Նախկինում գրեթե բոլոր արդյունաբերական քաղաքներում ապրում էին ուկրաինացիներ, բայց նրանց հիմնական մասը հիմա Երևանում է բնակվում: Հայաստանի հյուսիսում՝ Նիկոլաևկա գյուղում, պահպանվել են ուկրաինական ղազախների սերունդներ, որոնց զգալի մասը Սպիտակի երկրաշարժից հետո երկրից հեռացավ:
Հրեաների, վրացիների, բելոռուսների, լեհերի, գերմանացիների փոքր թվաքանակ ապրում է հիմնականում Երևանում: Լեհական մի քանի հայտնի ընտանիքներ ապրում են Լոռու մարզում գտնվող Ստեփանավան քաղաքում ու Գյուլագարակ գյուղում: Իսկ ահա գերմանացիների սերունդներն ապրում են Նոյեմբերյան քաղաքում: Մորդվաները՝ Սևանա լճի շրջակայքում են հաստատվել՝ Շորժա գյուղում: Նոյեմբերյանում, ինչպես նաև Բագրատաշենի ու Դեբեդավանի գյուղերում ապրում են ուդինները, որոնք հայերի հետ միասին դուրս են վռնդվել Ադրբեջանից: Երկրում ապրում են նաև աբխազ-աբազիններ: Այս համայնքի հիմնումը Հայաստանում դեռևս մնում է առեղծված, բայց հայտնի է, որ աբխազների որոշ ընտանիքներ Հայաստանում հայտնվեցին վրաց-աբխազական կոնֆլիկտից հետո: Աբխազական սփյուռքի կազմակերպությունների տվյալներով՝ Հայաստանում բնակվում են գրեթե 1000 աբխազ-աբազին:
Տաշիրից ու Ստեփանավանից ոչ հեռու գտնվող որոշ գյուղերում, ինչպես նաև Արարատյան հարթավայրում ապրում են էթնիկ ադրբեջանցիներ: Երևանում ու Գյումրիում պահպանվել է հայացված բոշա-գնչուական ինքնատիպ խումբ: Վերջիններս պահպանել են իրենց լեզուն՝ լոմավերենը: Իսկ Աշտարակ քաղաքից ոչ հեռու Ադրբեջանի հայ-թաթերի սերունդների մի գյուղ կա:
Պետք է նշենք, որ առաջներում Հայաստանում ապրող շատ էթնիկ խմբերի ներկայացուցիչներ առավելապես ռուսախոս էին, սակայն վերջին 10 տարիների ընթացքում նրանց միջժողովրդական խոսակցական լեզուն դարձավ հայերենը:
Անդրկովկասն ապրում է իսկական ժողովրդագրական ճգնաժամ: Մի շարք փորձագետների կարծիքով՝ Ադրբեջանը, Հայաստանն ու Վրաստանը շուտով հայտնվելու են ծերացող երկրների շարքերում, իսկ դա ոչ միայն կանդրադառնա էթնո-ժողովրդագրական ցուցանիշների վրա, այլ կբերի նաև երկրի բնակչության դեպոպուլյացիային, որն էլ ի վերջո վտանգի տակ կդնի տարածաշրջանի երկրների ազգային անվտանգությունը:
Պատրաստեց Արման Հակոբյանը
